Εργασία, Οικογένεια, Πατρίδα: Οι κοινωνικές πολιτικές των λαϊκιστών στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη

Το νέο ρήγμα μεταξύ ανατολικής και δυτικής Ευρώπης δεν αφορά μόνο τη νομιμότητα κάποιων αυταρχικών καθεστώτων. Φέρνει στη συζήτηση και την κατάρτιση έξυπνα επινοημένων και δελεαστικών οικονομικών μέτρων που αυτά προωθούν.

Άρθρο των:

Mitchell Orenstein (καθηγητή ρωσικών και ανατολικοευρωπαϊκών σπουδών του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια)

Και

Bojan Bugaric (καθηγητή νομικής του Πανεπιστημίου του Sheffield)

Μετάφραση: Ευάγγελος Ι. Γενεράλης

Πηγή: socialeurope.eu

Η άνοδος των αυταρχικών λαϊκιστών σε Ουγγαρία και Πολωνία έχει προκαλέσει δυσάρεστες εκπλήξεις εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εξωθώντας την να προβεί σε νέες διαδικασίες για να διασφαλίσει τη συμμόρφωση με το κράτος δικαίου. Τα καθεστώτα αυτά ασκούν όμως μια διαρκή επιρροή σε ένα μεγάλος μέρος των ψηφοφόρων, ακόμα και σε όσους τάσσονταν παραδοσιακά με την Αριστερά. Για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό;

Η έρευνά μας [1] καταδεικνύει πως οι λαϊκιστές πολιτικοί στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη έχουν αναπτύξει μια νέα στρατηγική για την κοινωνική πολιτική, βασισμένη σε παλαιότερα συντηρητικά μοντέλα, η οποία μπορεί να συνοψιστεί στο παλιό σύνθημα του Vichy: «Εργασία, Οικογένεια, Πατρίδα» [2].

Η πολιτική αυτή, που εφαρμόζεται στην Ουγγαρία και την Πολωνία, επεκτείνεται τώρα και στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Τα λαϊκίστικα αυτά πολιτικά κόμματα προωθούν μια εθνικιστική ατζέντα ως αντίδραση στην επί δεκαετίες εφαρμογή νεοφιλελεύθερων οικονομικών πολιτικών. Στο επίκεντρο αυτής βρίσκεται η παραγωγή εγχώριου, έναντι εξωγενούς κεφαλαίου και η υποστήριξη γηγενών εργατών έναντι μεταναστών, ενώ παράλληλα στοχεύει στην αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος προωθώντας μέτρα υποστήριξης της οικογένειας.

Κύριο επικοινωνιακό τους επιχείρημα είναι η προστασία των «απλών ανθρώπων» από τις «φιλελεύθερες ελίτ», με την μεγέθυνση της οικονομίας μέσα από την οικονομική αυτό-διοίκηση [3] εντός ενός συντηρητικού κράτους ανάπτυξης [4].

Πριν το ξέσπασμα της χρηματοοικονομικής κρίσης του 2008, οι λαϊκίστικες κυβερνήσεις ακολουθούσαν το γράμμα του νεοφιλελευθερισμού.

Κατόπιν όμως άρχισαν να παίρνουν τη δική τους κατεύθυνση, με ηγήτορα χώρα την Ουγγαρία, μετά την καθοριστική εκλογική νίκη του Viktor Orbán το 2010.

Η εθνική καπιταλιστική τάξη

Ο Orbán ονόμασε την οικονομική πολιτική του «ανατολικό άνεμο» [5], στρέφοντας το βλέμμα στις ραγδαία αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ασίας.

Μίλησε υπέρ των επανα-κρατικοποιήσεων συγκεκριμένων εταιριών, ως επί το πλείστον σε στρατηγικής σημασίας τομείς, για ενεργοποίηση του εγχώριου εργατικού δυναμικού [6], καθώς επίσης και για νέους φόρους σε ξένες τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρίες και πολυεθνικές αλυσίδες σουπερ-μάρκετ.

Αν και ενέκρινε την εισχώρηση ξένων επενδυτών που δημιουργούν θέσεις εργασίας στην Ουγγαρία (ιδιαίτερα εκείνες της υψηλής εξειδίκευσης στον βιομηχανικό τομέα [7], όπως στις γερμανικές αυτοκινητοβιομηχανίες), σε άλλους τομείς ενίσχυσε μια, στενά συνδεδεμένη με το κόμμα του (Fidesz), εθνική καπιταλιστική τάξη και δημιούργησε πολλές εταιρίες κοντά στο κόμμα [8], αποσπώντας συχνά τους προηγούμενους ιδιοκτήτες τους.

Αποκήρυξε τη Δύση ως παρηκμασμένη και εμμονική με το χρήμα και περιέγραψε μια μελλοντική κοινωνία βασισμένη στην εργασία [9], προωθώντας ένα μεγάλων διαστάσεων πρόγραμμα για τους ανέργους, υπό τη διοίκηση των προσκείμενων στο κόμμα του δημάρχων.

Το 2019, ο Orbán ανακοίνωσε κοινωνικές πολιτικές για την ενθάρρυνση των γυναικών της Ουγγαρίας να κάνουν περισσότερα παιδιά, ως μέτρα ενάντια στην υπογεννητικότητα της χώρας (1.45 παιδιά ανά μητέρα), αντιπαραβάλλοντάς τις πολιτικές αυτές με την εισαγωγή ρευμάτων μεταναστών εργατών.

Με τα μέτρα αυτά, οι γυναίκες που γεννούν και μεγαλώνουν πάνω από τέσσερα παιδιά, θα χαίρουν απαλλαγής από την ατομική φορολογία εισοδήματος για όλη τους τη ζωή.

Εκείνες που είναι κάτω των 40 ετών και παντρεύονται για πρώτη φορά, έχοντας τριετή προϋπηρεσία εργασίας, έχουν το δικαίωμα παροχής δανείου «τεκνοποιίας», ύψους €31,700, με χαμηλό επιτόκιο και δυνατότητα απαλλαγών.

Η κυβέρνηση ανακοίνωσε επίσης επιδοτήσεις σε πολύτεκνες οικογένειες για αγορά μεγάλων Ι.Χ., για τη φροντίδα των ηλικιωμένων και τη δημιουργία βρεφονηπιακών σταθμών.

Η κριτική στα μέτρα αυτά στοχεύει κυρίως στο κόστος τους και στο σύμφυτο συντηρητικό και εθνικιστικό πνεύμα τους [10]. Παρά την αποστροφή των νέων και προοδευτικών Ουγγαρέζων απέναντι στον λαϊκισμό του [11], ο Orbán κατάφερε να εξασφαλίσει την πλειοψηφία των ψήφων και των εδρών στις βουλευτικές εκλογές του 2014 και του 2018.

Στην έρευνα ενός κυβερνητικά προσκείμενου think-tank, φαίνεται πως ο μέσος πραγματικός μισθός στην Ουγγαρία αυξήθηκε κατά 59% μεταξύ 2010 και 2018 [12], κυρίως διότι οι αλλαγές στη φορολογία μείωσαν τον φόρο εισοδήματος, αύξησαν εκείνη στο ξένο κεφάλαιο και διεύρυναν τη φορολογική βάση, επιτρέποντας έτσι σε ένα επιπλέον 2.5 με 3% του Α.Ε.Π. να επιστρέψει στα νοικοκυριά.

Ελκυστικά οικονομικά μέτρα

Ύστερα από τη νίκη του στις βουλευτικές εκλογές του 2015 στην Πολωνία, το κόμμα «Νόμος και Δικαιοσύνη» (PiS) άσκησε αντίστοιχη με την Ουγγαρία κυβερνητική πολιτική, προωθώντας μια συντηρητική ατζέντα [13] για προστασία της χώρας από την εξάρτηση στο ξένο κεφάλαιο.

Οι πιο πρόσφατες όμως εκλογικές νίκες του PiS δείχνουν πως το κόμμα έχει επεκταθεί και εκτός της παραδοσιακής συντηρητικής του βάσης, προσελκύοντας νέους ψηφοφόρους με οικονομικό δέλεαρ. Αρκετοί από αυτούς προέρχονται από τα μετα-κομμουνιστικά αριστερά κόμματα [14], τα οποία υποχώρησαν εκλογικά με την άνοδο του PiS.

Η επιρροή του PiS είναι σαφώς εντονότερη σε κατοίκους μικρών πόλεων και εντός των φτωχότερων περιοχών της χώρας (Poland B), οι οποίοι αισθάνονταν εγκαταλελειμμένοι από τον νεοφιλελευθερισμό.

Με τα νέα οικονομικά μέτρα, η κυβέρνηση επέβαλλε το 2016 εισφορές στον τραπεζικό και ασφαλιστικό τομέα, διεύρυνε την εθνικοποίηση των τραπεζών από το 30% στο 50% και συγχώνευσε εταιρίες πετρελαίου και φυσικού αερίου για τη σύσταση ενός «εθνικού υπέρραχου» [15].

Το PiS αναζήτησε κονδύλια ξένων επενδύσεων της τάξης των 10 δισεκατομμυρίων ευρώ για την κατασκευή αεροδρομίου στα περίχωρα της Βαρσοβίας και για τη συνένωση όλων των μεγάλων πόλεων της χώρας με ταχείες αμαξοστοιχίες, με σκοπό να επωφεληθεί το μεγαλύτερο μέρος της επικράτειας.

Επίσης, στην προσπάθειά της να ανακόψει τα μεταναστευτικά ρεύματα των νέων προς το εξωτερικό η κυβέρνηση του PiS εξαίρεσε όλους τους εργαζομένους κάτω των 26 ετών από το φόρο εισοδήματος.

Οι στοχεύσεις του κόμματος προς την προαγωγή των οικογενειακών αξιών («ναταλισμός»-natalism [16]) και την ανοικοδόμηση του «πολωνικού έθνους» συνέκλιναν στο πρότυπο κοινωνικό πρόγραμμα του PiS με την ονομασία «Family 500+», το οποίο μπήκε σε εφαρμογή μέσα στο 2017.

Βάσει αυτού, οι οικογένειες χορηγούνται με ένα γενναιόδωρο επίδομα 144 δολαρίων το μήνα (ποσό που αντιστοιχεί στο 40% του κατώτατου μισθού) για κάθε παιδί πέρα από το δεύτερο και επιπρόσθετα για κάθε επόμενο. Αργότερα το μέτρο επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει και το πρώτο παιδί κάθε οικογένειας.

Η χρηματοδότηση για το πρόγραμμα Family 500+ του PiS προήλθε από νέες φορολογήσεις σε τράπεζες και μεγάλες επιχειρήσεις, ακολουθώντας το μοντέλο της Ουγγαρίας, όπως επίσης και στην αναβαθμισμένη συλλογή φόρων εντός μιας αναπτυσσόμενης οικονομίας.

Επιπλέον, αντέστρεψε την αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης που είχε επιβάλλει η προηγούμενη κυβέρνηση, προσέφερε νέα επιδόματα για τη χορήγηση φαρμάκων στους ηλικιωμένους και εγκαθίδρυσε ένα πρόγραμμα οικονομικά προσιτής στέγασης.

Τέλος, έβαλε ως στόχο τον περιορισμό των βραχυπρόθεσμων συμβάσεων εργασίας (short term junk contracts) και αύξησε το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα.

Συντηρητικά πρότυπα

Η νέο-φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων δεν κατάφερε να αποδώσει σε αυτά που υποσχόταν το 1989 και ως εκ τούτου προκάλεσε απαιτήσεις για αλλαγή.

Ύστερα από την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση, οι λαϊκιστές πολιτικοί στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη στράφηκαν σε συντηρητικά μοντέλα διακυβέρνησης, υιοθετώντας την έννοια του «αναπτυξιακού κράτους» (developmental state) ώστε να τονώσουν την ανταγωνιστικότητα της οικονομιών και με σκοπό να αναζητήσουν το κοινωνικό δίκαιο βάσει εθνικών συμφερόντων.

Αυτή η νέα μορφή λαϊκίστικης πολιτικής θέτει τώρα μια σημαντική πρόκληση στην Αριστερά στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη αλλά και παραπέρα.

Ποια θα είναι η απόκρισή της στην κλιμακούμενη ανάγκη για οικονομικές πολιτικές που προστατεύουν και προάγουν τα κοινωνικά δικαιώματα όσων παραγκωνίστηκαν από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές των τελευταίων σαράντα ετών;

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Work, Family, Fatherland: The Political Economy of Populism in Central and Eastern Europe, papers.ssrn.com

2. Γαλλία του Βισύ el.wikipedia.org (Σ.τ.Μ.)

3. Financial nationalism and its international enablers: The Hungarian experience tandfonline.com

4. Conservative Developmental Statism in East Central Europe and Russia, tandfonline.com

5. Orbán and the wind from the east, economist.com  – Ενδιαφέρον έχει εδώ να αναφέρουμε πως, πίσω στο 2018, ο Κυριάκος Μητσοτάκης είχε κατηγορήσει τον τότε πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα για «ορμπανική πολιτική», ekathimerini.com

6. CREATING BALANCE – THE MISSION OF ECONOMIC POLICY, szazadveg.hu

7. The European Union’s authoritarian equilibrium, tandfonline.com

8. Hungary’s U-Turn: Retreating from Democracy, journalofdemocracy.org

9. The Populist Radical Right in Central and Eastern Europe, routledge.com

10. Governing new authoritarianism: Populism, nationalism and radical welfare reforms in Hungary and Poland,  onlinelibrary.wiley.com

11.  Europe since 1989, books.google.gr

12. Βλ. υποσημείωση 6

13. Βλ. υποσημείωση 4

14. Populism and the Decline of Social Democracy, journalofdemocracy.org

15. The Political Economy of Populist Rule in Post-Crisis Europe: Hungary and Poland, tandfonline.com

16. Natalism, wikipedia.org (Σ.τ.Μ.)

"google ad"