Ευρωπαϊκές Επιδοτήσεις και Πακέτα Στήριξης στον Αγροτικό Τομέα: «Πράσινες» εκπτώσεις και χαμηλές προσδοκίες

Άρθρο της Celia Nyssens στο meta.eeb.org

Μετάφραση: Ευάγγελος Ι. Γενεράλης

Πριν λίγες μέρες, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επικύρωσε τη συμφωνία που θα καθορίσει για τα επόμενο δύο χρόνια την ενίσχυση του αγροτικού τομέα εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης και το πώς θα αξιοποιηθούν τα σχετικά κεφάλαια ανάκαμψης. Για την Celia Nyssens, τα νέα δεν είναι τόσο θετικά για τη βιωσιμότητα της αγροτικής παραγωγής και του περιβάλλοντος.

Στην ατζέντα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου βρισκόταν ένα διετές μεταβατικό πλάνο επέκτασης των υφιστάμενων αγροτικών επιδοτήσεων, καθώς και ένα σχέδιο για τη διανομή των 8 δισεκατομμυρίων ευρώ του Ευρωπαϊκού πακέτου ανάκαμψης προς τους αγρότες. Οι πολιτικοί τελικά επέμειναν στο υπάρχον status quo και στην επικάλυψη του όλου ζητήματος με έναν «πράσινο μανδύα» (greenwashing), αγνοώντας την επείγουσα ανάγκη για ενδυνάμωση του τομέα και διαφύλαξη της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας.

Η επιβίωση και το μέλλον του αγροτικού τομέα

Η κρίση που προκάλεσε ο κορωνοϊός αποκάλυψε το πόσο εύθραυστος είναι στην πραγματικότητα ο αγροτικός τομέας. Με τον περιορισμό των διεθνών διακινήσεων και τις αλλαγές στις καταναλωτικές συνήθειες που επέβαλλαν τα γενικευμένα lockdowns, αρκετές παραγωγικές μονάδες που εξαρτώνται από τις εξαγωγές (όπως αυτές του νωπού κρέατος, της πατάτας και του κρασιού) ήρθαν αντιμέτωπες με συνθήκες κορεσμού της παραγωγής και πτώσης των τιμών. Ο περιορισμός των μετακινήσεων εποχιακών εργατών (κυρίως μεταναστών) από την Ανατολή προς τη Δύση απασχόλησε έντονα την επικαιρότητα, καθώς τα κλειστά σύνορα προκάλεσαν τεράστιες ελλείψεις σε χαμηλά αμειβόμενο εργατικό δυναμικό για τις μονάδες εντατικοποιημένης παραγωγής φρούτων και λαχανικών.

Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έσπευσαν να επέμβουν, προλαβαίνοντας τα χειρότερα για την αλυσίδα εφοδιασμού, όμως τα περιστατικά αυτά αναδεικνύουν το πόσο ευάλωτες είναι στην πραγματικότητα οι διαδικασίες στο σύνολό τους. Μπροστά στη διαφαινόμενη και κλιμακούμενη κλιματική αστάθεια και στο ενδεχόμενο εμφάνισης και άλλων πανδημιών στο μέλλον, η ανάγκη για θωράκιση του συστήματος εξασφάλισης της τροφής μετατρέπεται σε μείζον ζήτημα.

Πώς μεταφράζεται όμως αυτή η θωράκιση στον αγροτικό τομέα; Πεποίθησή μας είναι πως η απάντηση βρίσκεται στην αγρο-οικολογία [1], άποψη που μοιράζεται και ο Οργανισμός Τροφής και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) [2] κι αυτό γιατί η αγρο-οικολογία βασίζεται στην ποικιλότητα και την εντοπιότητα. Μια μονάδα αγροτικής παραγωγής που περιέχει πολλές διαφορετικές καλλιέργειες είναι καλύτερα προετοιμασμένη για να αντιμετωπίσει τις διακυμάνσεις των τιμών και της ζήτησης, ή και μια κακή χρονιά για τις σοδειές, σε σχέση με μια άλλη μονάδα που εξειδικεύεται αποκλειστικά σε μία ή σε ένα μικρό αριθμό καλλιεργειών. Επιπλέον, οι παραγωγοί που διαθέτουν τα προϊόντα τους εντός μικρών αλυσίδων τροφοδοσίας ή απευθείας στους καταναλωτές [3] είναι λιγότερο εξαρτημένοι από τις διαταραχές του διεθνούς εμπορίου και άρα λιγότερο ευάλωτοι απέναντί του και πιο ικανοί στο να δημιουργούν σχέσεις εμπιστοσύνης με τους πελάτες τους, οι οποίοι θα τους ενισχύσουν όταν οι καιροί είναι δύσκολοι.

Η Κοινή Αγροτική Πολιτική και οι «πράσινες» προσδοκίες

Οι διαβουλεύσεις για τις αλλαγές στην Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) εντός Ε.Ε. διακόπηκαν απότομα εξαιτίας του κορωνοϊού. Αυτό αποτελούσε μια μοναδική ευκαιρία για να επανεξεταστεί το πώς τα δημόσια έσοδα μπορούν να αξιοποιηθούν για την ενίσχυση του τομέα σε ζητήματα βιωσιμότητας και ευελιξίας, που είναι ουσιαστικά δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Δυστυχώς, αντί αυτού, παρατηρούμε μεγάλη αδράνεια σε επίπεδο άσκησης πολιτικής και εμμονή στις κατεστημένες πρακτικές με κάποιες τεχνολογικές επεμβάσεις.

Στο σχετικό ψήφισμα της 14^ης Δεκεμβρίου [4], κεντρικό θέμα ήταν η «μεταβατική περίοδος» της ΚΑΠ. Οι μεγάλες καθυστερήσεις στη μεταρρύθμιση σημαίνουν πως η νέα ΚΑΠ δεν θα είναι έτοιμη για εφαρμογή με το ξεκίνημα του 2021, όπως αρχικά σχεδιαζόταν και απαιτούνται λύσεις για το ενδιάμεσο διάστημα. Όταν πλέον ήταν φανερή η ανάγκη μετακύλισης της εφαρμογής του νέου πλαισίου της ΚΑΠ, η προηγούμενη Κομισιόν εξέδωσε πρόταση για επέκταση της τωρινής ΚΑΠ χωρίς αλλαγές, ελπίζοντας σε μια ομαλή μονοετή περίοδο μετάβασης. Όμως, το διάστημα αυτό έχει αυξηθεί σε δύο χρόνια, εξαιτίας καθυστερήσεων στις διαβουλεύσεις για τον επόμενο προϋπολογισμό της Ε.Ε. και της κρίσης του κορωνοϊού.

Παρά τις διατυπωμένες ελλείψεις της ισχύουσας ΚΑΠ σχετικά με περιβαλλοντικά ζητήματα, η διατήρηση μιας ομαλότητας χωρίς αλλαγές για έναν χρόνο είναι μάλλον εύλογη. Η επιμήκυνση αυτού του διαστήματος όμως για δύο χρόνια, εν μέσω έκτακτου κινδύνου για το κλίμα και τη βιοποικιλότητα, συνιστά μια μεγάλη χαμένη ευκαιρία για την εκκίνηση μιας βιώσιμης μετάβασης και την αποκόμιση διδαγμάτων από την κρίση της πανδημίας του κορωνοϊού. Υπάρχει επιτακτική ανάγκη για άμεση θωράκιση του τομέα, τώρα όσο ποτέ και η επανάληψη των ίδιων πρακτικών απλά δεν αρκεί.

Πράσινη ανάκαμψη ή business as usual;

Εκτός από τα ανωτέρω, οι υπουργοί και ευρωβουλευτές αποφάσισαν πως πρέπει να ενισχυθεί ο αγροτικός τομέας σε αυτή η μεταβατική περίοδο με 8 δισεκατομμύρια ευρώ από το πακέτο στήριξης. Η κίνηση αυτή αποτελεί ξεκάθαρη απόπειρα «πράσινης επικάλυψης» (greenwashing) των κεφαλαίων που προορίζονταν για την επίτευξη της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας [5].

Στην ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης στην ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον περασμένο Σεπτέμβρη [6], η πρόεδρος της Κομισιόν Ursula von der Leyen δεσμεύτηκε πως ένα 37% του πακέτου στήριξης θα «δαπανηθεί απευθείας για τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας». Επιπρόσθετα, η Ευρωβουλή ψήφισε τη δέσμευση του 40% από το πακέτο στήριξης για δράσεις σχετικά με το κλίμα και το περιβάλλον [7].

Σε ό,τι αφορά τα χρήματα που προορίζονται για τον αγροτικό τομέα, αυτές οι δεσμεύσεις θα ήταν όντως ενθαρρυντικές αν και εφόσον αφορούσαν αποκλειστικά μέτρα πάνω σε περιβαλλοντικά ζητήματα. Παρόλα αυτά, τα κεφάλαια στήριξης για τον αγροτικό τομέα αντιμετωπίζονται ως κάτι ξέχωρο και βασίζονται σε διαφορετικούς κανονισμούς. Αν και οι υπουργοί και ευρωβουλευτές τήρησαν το 37% που πρότεινε η Κομισιόν, πρόσθεσαν μέσα σε αυτό και μέτρα που δεν σχετίζονται με το περιβάλλον, όπως χρηματοδοτήσεις για περιοχές που παρουσιάζουν δυσκολίες ως προς την αγροτική εκμετάλλευση (συχνά χαρακτηριζόμενες ως περιοχές με φυσικό περιορισμό – natural constraint), οι οποίες δεν έχουν αποδεδειγμένα οφέλη σχετικά με το κλίμα [8] και τη βιοποικιλότητα [9]. Αν αφαιρέσουμε τα μέτρα που δεν σχετίζονται άμεσα με το περιβάλλον [10] (βάσει δαπανών για την περίοδο 2014-2019 [11]), απομένει μόλις ένα 6% (έναντι του ενδεδειγμένου 37%) από το πακέτο των 8 δισεκατομμυρίων για περιβαλλοντικά στοχευμένα μέτρα. Φαίνεται λοιπόν πως ο βασιλιάς είναι γυμνός.

Θετική ήταν, παρόλα αυτά, η επιμονή της Κομισιόν για συμπερίληψη μιας «αρχής μη-οπισθοδρόμησης» (non-regression principle), η οποία θα δεσμεύει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις στη διατήρηση ενός ελαχίστου μεριδίου χρηματοδότησης για «μέτρα που είναι ιδιαίτερα ωφέλιμα για το περιβάλλον και το κλίμα». Κατά την περίοδο 2014-2019, τα μέτρα αυτά αξιοποιούσαν το 21% των κεφαλαίων, άρα το ποσοστό αυτό θα πρέπει να αποτελεί ένα κατώτατο όριο για τους πόρους ανάκαμψης.

Από την άλλη πλευρά, οι υπουργοί και ευρωβουλευτές συμφώνησαν στην οριοθέτηση ενός 55% για τα μέτρα που ενισχύουν την «οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη», ποσοστό διπλάσιο από το αντίστοιχο που ισχύει επί του παρόντος. Οι τομείς που αναμένεται να ωφεληθούν ιδιαίτερα από αυτό το υψηλό ποσοστό είναι οι προμηθευτές αγροτικής τεχνολογίας και οι βιομηχανίες μηχανημάτων. Η συμφωνία μεταξύ θεσμών της Ε.Ε. αναφέρεται ρητά σε μεθόδους «ακριβούς και ‘έξυπνης’ αγροτικής παραγωγής, καινοτομίας, ψηφιοποίησης και εκσυγχρονισμού εξοπλισμού και μηχανημάτων», ως τομείς προτεραιότητας για τις χρηματοδοτήσεις.

Παρά τον αδιαμφησβήτητα εξέχοντα ρόλο που έχει η τεχνολογία καθώς κινούμαστε προς μια πιο «καθαρή» οικονομία, οι σαφείς περιβαλλοντικές και οικονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο αγροτικός τομέας απαιτούν επεμβάσεις που δεν περιορίζονται σε τεχνολογικές λύσεις που δεσμεύσουν ακόμα περισσότερο τους αγρότες στην εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Κάτι τέτοιο δεν συνιστά, σε καμία περίπτωση, μια «πράσινη ανάκαμψη» για τον τομέα.

Με το βλέμμα στους κυβερνώντες

Η διαφαινόμενη έλλειψη «πράσινης» στόχευσης στους κανόνες που αφορούν το καθεστώς των αγροτικών επιδοτήσεων για τα επόμενο δύο χρόνια, παρά τα μεγάλα λόγια που προηγήθηκαν, διαμηνύει μη ευνοϊκές προβλέψεις για την τύχη της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και των διαπραγματεύσεων για μεταρρυθμίσεις στην ΚΑΠ. Παρά την όλη επιχειρηματολογία από πλευράς Κομισιόν την περασμένη χρονιά σχετικά με τη διασύνδεση της νέας ΚΑΠ με την Πράσινη Συμφωνία, κάποιοι υπουργοί αγροτικής ανάπτυξης [12] και ευρωβουλευτές [13] κατάφεραν να αποδυναμώσουν την περιβαλλοντική ισχύ του όλου σχεδίου. Η Κομισιόν έχει τώρα μπροστά της ένα δύσβατο δρόμο διαπραγματεύσεων για τις «πράσινες» φιλοδοξίες των προτάσεών της για την ΚΑΠ και η υποβάθμιση των περιβαλλοντικών δεσμεύσεων σχετικά με τα πακέτα στήριξης του αγροτικού τομέα δεν αφήνουν χώρο για αισιοδοξία.

Ωστόσο, μένει να δούμε το πως θα εφαρμοστούν τα παραπάνω στα 27 κράτη-μέλη της Ε.Ε., δηλαδή στα αναθεωρημένα Σχέδια Αγροτικής Ανάπτυξης για την επόμενη διετία και στον επονομαζόμενο Στρατηγικό Σχεδιασμό της ΚΑΠ για την επόμενη πενταετία. Εκεί θα φανεί πόσο «πράσινος» θα είναι στην πραγματικότητα ο όλος σχεδιασμός, βάσει συγκεκριμένων μέτρων και κατανομής κονδυλίων. Παρά τους αποκαρδιωτικούς κανονισμούς σε επίπεδο Ε.Ε., οι κρατικές αρχές είναι αυτές που θα κληθούν να αξιολογήσουν και να εφαρμόσουν τα σχετικά μέτρα. Σε αυτό το επίπεδο, καθοριστικό ρόλο θα παίξει η κοινωνία των πολιτών και τα κινήματα, με τη συμβολή και τον έλεγχο που θα ασκήσουν στη διαμόρφωση των πολιτικών που αφορούν το περιβάλλον.

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Αγροοικολογία: Για μια πραγματικά βιώσιμη και ανθεκτική γεωργία, ellinikigeorgia.gr – Αγροοικολογία: Μήπως είναι η λύση που πρέπει να εξετάσουμε;, tvxs.gr,  agroecology.gr (Σ.τ.Μ.)

[2] Resilience: enhanced resilience of people, communities and ecosystems is key to sustainable food and agricultural systems, fao.org

[3] Για περισσότερα σχετικά με τα Εναλλακτικά Αγροδιατροφικά Δίκτυα:

http://geographies.gr/old/wp-content/uploads/2017/01/GEO-25-013-023.pdf (Σ.τ.Μ.)

[4] Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 14ης Δεκεμβρίου 2016 σχετικά με την ετήσια έκθεση του 2015 για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία ανά τον κόσμο και την πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης επί του θέματος europarl.europa.eu (Σ.τ.Μ.)

[5] Βλ. σχετικά: Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία ίσως να μην αρκεί για την επίτευξη των στόχων της Συμφωνίας του Παρισιού, agonaskritis.gr (Σ.τ.Μ.)

[6] Ομιλία της προέδρου κ. φον ντερ Λάιεν για την κατάσταση της Ένωσης στην ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ec.europa.eu

[7] Έκθεση σχετικά με την πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, europarl.europa.eu

[8] Evaluation study of the impact of the CAP on climate change and greenhouse gas emissions, op.europa.eu

[9]  Evaluation of the impact of the CAP on habitats, landscapes, biodiversity, ec.europa.eu

[10] Περιοχές με Φυσικό Περιορισμό – 25% των κεφαλαίων για την ανάπτυξη της υπαίθρου κατά την περίοδο 2014-2019. Leader – 4% πρόνοια για τα ζώα.

[11] ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ 13η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΓΕΩΡΓΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (ΕΓΤΑΑ) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΤΟΣ 2019, eur-lex.europa.eu

[12] The Council’s position on the CAP 2020 green ambition: Worse than you thought, slakner.wordpress.com

[13] Preliminary assessment of AGRIFISH Council and European Parliament’s positions on the future of CAP, ieep.eu

"google ad"