Ευτύχιος Λαμπουσάκης: «Τα Ασκληπιεία της Κρήτης» – Προλογικό σημείωμα Δρος Πηνελόπης Ντουντουλάκη, ιατρού, λογοτέχνιδας

Στα Ασκληπιεία, ιεροθεραπευτήρια της αρχαίας Ελλάδας, και ειδικότερα στα Ασκληπιεία της Κρήτης αναφέρεται το νέο βιβλίο του ιατρού, επίτιμου Προέδρου του Ιατρικού Συλλόγου Χανίων και συγγραφέα Δρα Ευτύχη Ι. Λαμπουσάκη.

Ο ίδιος εκφράζει, στο προλογικό του σημείωμα, την εύλογη θλίψη του για το ότι η επαρχία Σελίνου, που συνδυάζει το μοναδικό φυσικό τοπίο με μια εξέχουσα παρουσία και διαδρομή από τους αρχαίου χρόνους μέχρι σήμερα, παραμένει στο περιθώριο του ενδιαφέροντος της Πολιτείας, δίχως να καταβάλλεται κάποια προσπάθεια ανάδειξης του αρχαιολογικού πλούτου της και ιδιαίτερα του Ασκληπιείου της Λισσού.

Το εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του, για το οποίο αφιέρωσε πολύ κόπο και μακρό χρόνο, χωρίζεται σε τρεις διακριτές ενότητες. Η πρώτη είναι αφιερωμένη στον Ασκληπιό, ιδρυτή και πατέρα της ιατρικής, ιατρό, ήρωα, ημίθεο και θεό των αρχαίων χρόνων, του οποίου η φυσική παρουσία τοποθετείται περί το 1300 π.Χ.. Η παλαιότερη γραπτή αναφορά στο πρόσωπό του υπάρχει στην Ιλιάδα του Ομήρου, όπου αναφέρονται και οι γιοι του Μαχάων και Ποδαλείριος, επίσης ιατροί, οι οποίοι έλαβαν μέρος στην εκστρατεία κατά της Τροίας. Δεύτερη μνεία γίνεται από τον Ησίοδο (700π.Χ.), ο οποίος αναφέρεται στο ηρωικό υπόστρωμα του Ασκληπιού, στη σύζυγό του Ηπιόνη και στις τρεις κόρες του, την Υγεία, την Πανάκεια και την Ιασώ. Ο Πίνδαρος (500π.Χ.) τον αναφέρει ως γιο του Απόλλωνα, θεού της υγείας, και της βασιλικής κόρης Κορωνίδας

Ο Ασκληπιός φέρεται να είχε δύσκολα παιδικά χρόνια, καθώς μεγάλωσε χωρίς γονείς και διαπαιδαγωγήθηκε, κατά τη μυθολογία, από τον θεραπευτή Κένταυρο Χείρωνα. Έμελλε, όμως, η λατρεία του να κυριαρχήσει σε όλο τον μετέπειτα ελληνορωμαϊκό κόσμο. Η παρουσία τού (τυλιγμένου στο ραβδί του Ασκληπιού) ιερού όφεως συμβολίζει τη γέννηση, το θάνατο και την αναγέννηση. Η συχνή παρουσία του σκύλου, επίσης ιερού ζώου, συνδέεται με το ότι, κατά μία εκδοχή, ο Ασκληπιός εγκαταλείφθηκε από την μητέρα του στο όρος Μύρτιον, όπου ένας σκύλος τον προστάτευε από τα άλλα ζώα. Κατά την ίδια εκδοχή, μια κατσίκα έτρεφε, με το γάλα της, το παιδί.

Τα Ασκληπιεία, ιεροθεραπευτήρια που ιδρύθηκαν σε όλη την Ελλάδα με πρώτο και κυρίαρχο αυτό της Επιδαύρου, συνδέθηκαν με την ανθρωποκεντρική και ολιστική θεραπευτική προσέγγιση, στα χνάρια της οποίας βάδισε αργότερα ο Ιπποκράτης, ο οποίος έδωσε έμφαση στον επιστημονικό λόγο της θεραπευτικής. Η ηπιότητα της μορφής του Ασκληπιού και η συμπονετική έκφραση του προσώπου του, όπως αποτυπώνονται και στα αγάλματα που έχουν σωθεί, συνδέονται με τη θεραπευτική εστίαση στα ευρύτερα πνευματικά και υπαρξιακά ζητήματα του ανθρώπου. Αυτός υπήρξε, και ο κύριος λόγος για τον οποίο η θεραπευτική του Ασκληπιού υπήρξε τόσο δημοφιλής και ο ίδιος λατρεύτηκε αργότερα σαν θεός.

Στη δεύτερη ενότητα του βιβλίου ο συγγραφέας παραθέτει μια εξ ίσου σημαντική αναφορά στα Ασκληπιεία της Ελλάδας. Εκεί οι ασθενείς αναζητούσαν και εύρισκαν απαντήσεις από τον θεό πάνω στα καίρια ζητήματα της υγείας τους. Εκτός από τις κλασικές θεραπευτικές πρακτικές, η εγκοίμηση, τα όνειρα και οι προφητείες διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο στην τροποποίηση του ψυχισμού και της συμπεριφοράς των ασθενών απέναντι στην ασθένειάς τους, με αποτέλεσμα ασφαλέστερη ευόδωση της θεραπευτικής προσέγγισης.

Στην τρίτη ενότητα γίνεται ειδική αναφορά στα δύο μέχρι σήμερα γνωστά Ασκληπιεία της Κρήτης, συγκεκριμένα της Λεβήνας, στο νομό Ηρακλείου και της Λισσού, στο νομό Χανίων. Ο συγγραφέας πραγματοποιεί μια συναρπαστική ξενάγηση του αναγνώστη στους χώρους των ιεροθεραπευτηρίων, τα οποία ιδρύθηκαν, όπως και όλα τα Ασκληπιεία, σε τοποθεσίες φυσικού κάλλους, παραθαλάσσιες και με παρουσία πηγής στο συγκρότημα του θεραπευτηρίου.

Η λάμψη που κάποτε εξέπεμπε το Ασκληπιείο της Λισσού, η ιαματική πηγή του, ο αγώνας θεραπευτών και οι προσδοκίες των πασχόντων, έχουν σήμερα παραδοθεί στο έλεος του ολετήρα χρόνου. Τα αγάλματα και άλλα ευρήματα, που ήρθαν για πρώτη φορά (και εντελώς τυχαία) στο φως το 1957, φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων. Ο συγγραφέας επισημαίνει: «Η ανασκαφή στην περιοχή της Λισσού δεν έχει ολοκληρωθεί και πρέπει οπωσδήποτε να συνεχιστεί και να επεκταθεί γύρω από το Ασκληπιείο για την ανακάλυψη και άλλων οικοδομημάτων (άβατο, καταγώγια, βωμός, κ.ά) τα οποία ασφαλώς θα υπήρχαν εκτός του ναού, σύμφωνα με την επικρατούσα αρχιτεκτονική δόμηση των ιερών τεμενών του Ασκληπιού».

Η επισήμανση αυτή έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, καθώς τα σύμβολα του Ασκληπιού, ιατρού, ήρωα και θεού της ηπιότητας και συμπόνιας, εξακολουθούν, μετά από 2.500 χρόνια, να παραμένουν τα αρχαιότερα και καθολικά αναγνωρισμένα, από όλη την ανθρωπότητα, σύμβολα της ιατρικής επιστήμης. Μοναδική εξαίρεση κάποιοι οργανισμοί και φορείς της Αμερικής, όπου η ράβδος με το περιελιγμένο γύρω της φίδι αντικαταστάθηκε από το κηρύκειο του Ερμή, επιλογή παντελώς ατυχής, μια και ο Ερμής είναι θεός ο οποίος συνδέεται με το θάνατο.

Τα Ασκληπιεία αποτέλεσαν πρωτοποριακή έκφραση νοσηλευτικής και θεραπευτικής αντίληψης. Ο όρκος του Ιπποκράτη, τον οποίο οι γιατροί σε όλο τον κόσμο απαγγέλλουν κατά την αποφοίτησή τους, αρχίζει με τον όρκο στον Απόλλωνα, πατέρα – κατά τη μυθολογία – του Ασκληπιού, καθώς επίσης στον ίδιο τον Ασκληπιό και τις κόρες του Υγεία και Πανάκεια: «όμνυμι Απόλλωνα ιητρόν και Ασκληπιόν και Υγίειαν και Πανάκειαν…».

Με την ελπίδα ότι τα παραπάνω δεδομένα θα τύχουν της προσοχής των αρμοδίων, εύχομαι στον εκλεκτό συνάδελφο, που με πολλή αγάπη και έγνοια για τον τόπο και την ιστορία του συνέγραψε το έργο αυτό, να είναι καλοτάξιδο το βιβλίο του, να συναντήσει το ενδιαφέρον και την ανταπόκριση των αναγνωστών.

"google ad"