Του Ανδρέα Χιωτάκη
Ζούμε σε μια περίοδο όπου η ενεργειακή πολιτική στη χώρα έχει μετατραπεί σε μια ανεξέλεγκτη ενεργειακή φρενίτιδα. Η κυβέρνηση έχει παραδώσει άνευ όρων τα βουνά, τη θάλασσα και τις λίμνες με τα ποτάμια σε μεγάλους ενεργειακούς και κατασκευαστικούς ομίλους. Η εγκατάσταση ανεμογεννητριών και φωτοβολταϊκών, όσο πιάνει το μάτι! Επιλέγεται η ερημοποίηση της επαρχίας, η καταστροφή του φυσικού πλούτου. Αυτά είναι μέρος του ρόλου που έχει ενστερνιστεί: του ενεργειακού κόμβου για την Ευρώπη, στη διασύνδεσή της με τη Μέση Ανατολή.
Στο άλλο μέρος του ρόλου αυτού είναι οι διασυνδέσεις. Αποδεικνύεται ότι δεν ήταν προετοιμασμένη ούτε κατ’ ελάχιστον και κυρίως ήταν απροετοίμαστη για να αντιμετωπίσει πολιτικά και διπλωματικά τις απειλές της Άγκυρας, με αποτέλεσμα να χάσει διαπραγματευτικά ατού και να αναδιπλωθεί ως προς την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας.
Ο ρόλος του ενεργειακού κόμβου για τις ηλεκτρικές διασυνδέσεις.
Τον Γενάρη του 2024 συγκροτήθηκε η διοικητική δομή του Great Sea Interconnector, της θυγατρικής ειδικού σκοπού του ΑΔΜΗΕ Α.Ε. (Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας), που υλοποιεί το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ. Το έργο χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων με 658 εκατ.
Επιπλέον, αναζητεί διεύρυνση της μετοχικής βάσης, αφού αρχικά εισήλθε η γαλλική Meridiam για το 49,9% των μετοχών και εκδήλωσε ενδιαφέρον και η εταιρεία TAQA των Εμιράτων.
Με διασφαλισμένους αυτούς τους αρχικούς πόρους στην αρχική συμφωνία, το επιπλέον κόστος της διασύνδεσης, το οποίο υπολογίζεται στα 1,9 δισ., θα το κάλυπταν οι καταναλωτές της Κύπρου κατά 63% και της Ελλάδας κατά 37%, διότι κρίθηκε ότι το έργο εξυπηρετεί κυρίως το Κυπριακό Ηλεκτρικό Σύστημα. Η Κύπρος είναι η τελευταία ευρωπαϊκή χώρα δίχως ηλεκτρική σύνδεση με το ευρωπαϊκό σύστημα. Από τον Φεβρουάριο του 2024, η Κύπρος επιβεβαίωσε τη συμμετοχή της στην εταιρεία με 100 εκατ., αλλά με την προϋπόθεση να γίνει μελέτη κόστους – οφέλους που θα αξιολογήσει η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας της Κύπρου (ΡΑΕΚ). Αργότερα, η ΡΑΕΚ απέρριψε το αίτημα του ΑΔΜΗΕ για επιβολή καταβολής τελών χρήσης στους καταναλωτές από την κατασκευή και όχι από τη λειτουργία του έργου. Τέτοιους ενδοιασμούς δεν είχαν τα golden boys του ΑΔΜΗΕ για τους Έλληνες καταναλωτές.
Επίσης, έμπαινε στο τραπέζι πάντα και το γεωπολιτικό ρίσκο με κινδύνους διακοπής του έργου. Με αυτά τα σημεία τριβής και αφόρητες πιέσεις, απειλές και τελεσίγραφα από την κυβέρνηση, την Κομισιόν και τις εταιρείες, κατέληξαν σε συμφωνία στο τέλος της χρονιάς!
Σύμφωνα με τον ΑΔΜΗΕ, με την ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου, θα αρθεί η ενεργειακή απομόνωση της Κύπρου. Θα έχει αυξημένη ενεργειακή ασφάλεια, πιο πράσινο μείγμα ηλεκτροπαραγωγής και φθηνότερη ενέργεια για τους Κύπριους καταναλωτές. Θα είναι σε θέση να λαμβάνει ηλεκτρικό ρεύμα σε καλύτερες τιμές, όταν στην Ελλάδα θα είναι μεγάλη η παραγωγή από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ). Επίσης, θα έχει γεωπολιτικά οφέλη, αφού με την υλοποίηση του έργου δεν θα μπορεί η Τουρκία να αμφισβητήσει την Ελληνική ΑΟΖ.
Όλη η παραπάνω επιχειρηματολογία του ΑΔΜΗΕ είναι πανομοιότυπη για όλες τις εσωτερικές ηλεκτρικές νησιωτικές διασυνδέσεις και κυρίως της Κρήτης. Η Κύπρος ενεργειακός κόμβος, η Κρήτη ενεργειακός κόμβος, η Ελλάδα ενεργειακός κόμβος! Η σπουδαιότερη παράμετρος όμως πάντα είναι η αποκρυπτόμενη. Αυτή δεν είναι άλλη από την υποχρέωση του κάθε τόπου που γίνεται η διασύνδεση να παράγει ηλεκτρική ενέργεια πολλαπλάσια από αυτήν που έρχεται να καλύψει η διασύνδεση!
Οπότε, αυτό που θα συμβεί για την Κύπρο θα είναι να εξελιχθεί σε “μπαταρία”. Αλλιώς την λένε… μείζονα ενεργειακό κόμβο της Μεσογείου. Αυτό θα γίνει χάρη στις εξαγωγές πράσινης και φθηνής ενέργειας προς την Ευρώπη, μέσω των διασυνοριακών ηλεκτρικών διασυνδέσεων που θα προωθηθούν. Η πρώτη από αυτές θα είναι με το Ισραήλ. Θα δώσει τη δυνατότητα για εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας και προς το Ισραήλ, τροφοδοτούμενη τόσο από το εγχώριο δυναμικό ΑΠΕ όσο και από τα κοιτάσματα φυσικού αερίου που διαθέτει.
Το Ισραήλ θεωρεί απαραίτητη τη διασύνδεση με την Κύπρο, επειδή εκτιμά ότι θα είναι ελλειμματικό για πολλά χρόνια. Επίσης, θεωρεί ότι η Κύπρος μπορεί να εξυπηρετεί με ασφάλεια τα εργοστάσια ηλεκτρικής ενέργειας που εξετάζονται να γίνουν στην Κύπρο με χρήση ισραηλινού αερίου.
Οι εξαγωγές της σε πράσινη ενέργεια θα αναπτυχθούν προς την Ευρώπη αντίστοιχα, μέσω Κρήτης και της Green Aegean, που φιλοδοξεί να ενώσει την Ελλάδα με την Κεντρική Ευρώπη μέσω Αδριατικής.
Έτσι, λοιπόν, η Κύπρος και η Κρήτη εξελίσσονται σε x-factor του ενεργειακού συστήματος της Ευρώπης και, τις επόμενες δεκαετίες, θα έχουν βασικό ρόλο στη διασύνδεση του ευρωπαϊκού συστήματος με τη Μέση Ανατολή. Η συμφωνία Ελλάδας, Ισραήλ και Κύπρου θα ωθήσει και σε κοινές εξαγωγές φυσικού αερίου. Η Ελλάδα έχει αναπτύξει συνέργειες με Ισραήλ και Αίγυπτο μέσω του EuroAsia Interconnector, μέσω Ισραήλ και Κύπρου, και του GREGY για την ηλεκτρική διασύνδεση με την Αίγυπτο, το οποίο έχει επιλεγεί ως ένα από τα κύρια έργα κοινού ενδιαφέροντος με την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Στις 27 Δεκεμβρίου, στη συνάντηση των υπουργών Ενέργειας Ελλάδας και Κύπρου, συζητήθηκαν τα θέματα που είχε θέσει η κυπριακή πλευρά, σε σχέση με παρατηρήσεις και αλλαγές που ζητά στη συμφωνία, με κεντρικό ζήτημα αυτή τη φορά την ιδιοκτησία των παγίων του έργου της Διασύνδεσης. Ανακοινώθηκε ότι ανακτήθηκε το κλίμα εμπιστοσύνης και υπήρξε συναντίληψη για τα ζητήματα που έχουν προκύψει. Δηλαδή, ξεπεράστηκαν τα εμπόδια και η Κυπριακή Δημοκρατία θα μπορέσει να συμφωνήσει στη συμμετοχή της στο έργο, και αυτό τοποθετούνταν μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου.
Ο υπουργός Ενέργειας, λίγες μέρες πριν, υποδεχόταν τον συνάδελφό του Ισραηλινό και υπέγραψαν Στρατηγική Συμφωνία Ενέργειας με σκοπό τη δημιουργία ενός “πράσινου” διαδρόμου ηλεκτρικής ενέργειας από το Ισραήλ προς την Ε.Ε., μέσω της Ελλάδας, που θα αποτελέσει έργο στρατηγικής σημασίας για την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Το ίδιο διάστημα, ολοκληρώθηκε η ηλεκτρική διασύνδεση Κρήτης-Αττικής. Το μεγαλύτερο και πολυπλοκότερο έργο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, προϋπολογισμού που ξεπερνάει το 1,1 δισ. ευρώ, χρησιμοποιεί τεχνολογία αιχμής συνεχούς ρεύματος διπολικής σχεδίασης και ονομαστικής ισχύος (2x500MW).
Παράλληλα, ο αμερικανικός οίκος Curtis, στον οποίο είχε αναθέσει το κυπριακό υπουργείο την αξιολόγηση του έργου της Διασύνδεσης, δημοσίευσε τις σοβαρές ανησυχίες των μελετητών για τη δυνατότητα υλοποίησης του έργου, όπως έχει σχεδιαστεί. Αναφέρει, ειδικότερα, ότι, εκτός από άλλες σημαντικές τεχνικές προκλήσεις (όπως το μήκος 1.000 km και έως 3.000 μέτρα βάθος της υποθαλάσσιας καλωδιακής διαδρομής) και τις οικονομικές προκλήσεις, το έργο αντιμετωπίζει τον ιδιότυπο κίνδυνο πιθανών εχθρικών ενεργειών από την Τουρκία, είτε για να αποτρέψει την προώθηση των εργασιών είτε για να καταστρέψει τα περιουσιακά στοιχεία του έργου.
Μετά, λοιπόν, την πολιτική απόφαση Ελλάδας-Κύπρου να προχωρήσει το έργο, αίφνης οι προθεσμίες μετατίθενται συνεχώς. Η κυπριακή κυβέρνηση μεταθέτει τις αποφάσεις της από μήνα σε μήνα, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) προσανατολίζεται να ανακοινώσει το 2025 την απόφασή της για το αν θα δανειοδοτήσει το έργο με 500 εκατ. ευρώ, και οι Αμερικανοί του κρατικού fund DFC αναμένουν -προφανώς- κατευθύνσεις από τη νέα κυβέρνηση Τραμπ.
Με όλα αυτά… φθάνουμε στις 6 Μαρτίου και στο πάγωμα των ερευνητικών εργασιών που σχετίζονται με την οριστικοποίηση της όδευσης της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου, από την ελληνική πλευρά, καθώς το ιταλικό πλοίο Ievoli Relume, που ήταν επιφορτισμένο να πραγματοποιήσει τις μελέτες, απέπλευσε από την Κρήτη. Νωρίτερα, είχε γίνει γνωστό ότι ο ΑΔΜΗΕ, λόγω της παρατεταμένης αβεβαιότητας σε σχέση με την ηλεκτρική διασύνδεση, προχώρησε σε πάγωμα των πληρωμών προς την εταιρεία Nexans. Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα, η κίνηση αυτή του ΑΔΜΗΕ είναι ενδεικτική των προβλημάτων στην υλοποίηση του έργου της ηλεκτρικής διασύνδεσης Κρήτης – Κύπρου, λόγω των αντιδράσεων από την Τουρκία. Όπως αναφέρεται σχετικά, το πάγωμα των πληρωμών έχει γίνει σε συνεννόηση με τη Nexans, προκειμένου να μην επιβαρυνθεί περαιτέρω ο ΑΔΜΗΕ, μέχρι να αποφασιστούν οι επόμενες κινήσεις στο θέμα του καλωδίου.
Σημειώνεται ότι οι έρευνες στα διεθνή ύδατα στη γραμμή Κάσου – Καρπάθου διακόπηκαν τον περασμένο Ιούλιο, έπειτα από ένα επεισόδιο 40 ωρών και την παρουσία πέντε τουρκικών πλοίων. Από τότε, δεν έχουν ξεκινήσει πάλι, με την Αθήνα να εμφανίζεται το τελευταίο διάστημα συγκρατημένη ως προς την ανάληψη του σχετικού ρίσκου.
[…]
Η διακοπή του έργου αποτελεί μια ακόμη υποχώρηση της Αθήνας, που μπορεί να ακυρώσει το έργο. Αυτό θα επιβεβαιώσει ότι όλη η Ανατολική Μεσόγειος είναι υπό την επιτροπεία της Τουρκίας και τίποτα δεν μπορεί στο μέλλον να γίνει χωρίς την άδειά της. Η ουσία είναι πως η κυβέρνηση δεν ήταν προετοιμασμένη ούτε κατ’ ελάχιστον να “τρέξει” αυτό το έργο και, κυρίως, ήταν απροετοίμαστη για να αντιμετωπίσει πολιτικά και διπλωματικά τις απειλές της Άγκυρας, με αποτέλεσμα να χάσει διαπραγματευτικά ατού και να αναδιπλωθεί ως προς την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας.
Στον επόμενο γύρο του περιβόητου ελληνοτουρκικού διαλόγου για το Αιγαίο και στην επόμενη συνάντηση κορυφής μεταξύ του Έλληνα πρωθυπουργού και του Τούρκου προέδρου, η Ελλάδα θα προσέλθει αποδυναμωμένη, καθώς, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, έχασε ένα ακόμα χαρτί.
Τώρα, και δεκαπέντε χρόνια μετά, μας στοιχειώνει η εικόνα του Γιώργου Παπανδρέου από το Καστελόριζο.
Είχα πάντα την πεποίθηση ότι ήταν η αρχή ενός σχεδίου που σε αυτό το νησί θα ολοκληρωθεί με δραματικό τρόπο!
