Του Σπύρου Δαράκη *
Με τη νίκη της Επανάστασης του Φλεβάρη του 1917 στην Ουκρανία, υπό τσαρική κυριαρχία στο μεγαλύτερο μέρος της, επικράτησε η δυαδική εξουσία. Την αντεπαναστατική πολιτική της Προσωρινής Κυβέρνησης υποστήριζαν οι μενσεβίκοι και οι εσέροι, που είχαν τότε την πλειοψηφία στα Σοβιέτ, καθώς και η Τσεντράλναγια Ράντα (Κεντρικό Συμβούλιο), που ιδρύθηκε τον Μάρτη του 1917 στο Κίεβο από αστικές εθνικιστικές δυνάμεις .
Μοναδικοί εκφραστές του αγώνα των Ουκρανών εργαζομένων ήταν οι μπολσεβίκοι. Βγαίνοντας από την παρανομία δυνάμωσαν τις γραμμές τους, δούλευαν εντατικά στα Σοβιέτ.
Τα επαναστατικά γεγονότα στη Ρωσία επέδρασαν και στην Ουκρανία. Τα Σοβιέτ Οδησσού, Κιέβου, Τσερνίγκοφ και πολλών πόλεων και οικισμών του Ντονμπάς πήραν την απόφαση για το πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ. Στο Κίεβο, στις 29/10/1917 η κοινή συνεδρίαση των Σοβιέτ των αντιπροσώπων των εργατών και στρατιωτών ενέκρινε το μπολσεβίκικο σχέδιο απόφασης να υποστηριχθεί η εξέγερση στην Πετρούπολη και να δοθεί η εξουσία στην ΠΕΕ (Προσωρινή Επαναστατική Επιτροπή) στο Κίεβο. Ύστερα από σκληρές μάχες, στις 29-31/10/1917 τα στρατεύματα της Προσωρινής Κυβέρνησης ηττήθηκαν, αλλά τη νίκη των επαναστατημένων εργατών και στρατιωτών εκμεταλλεύτηκε η ουκρανική αστική τάξη. Η Τσεντράλναγια Ράντα κατέλαβε με πραξικόπημα τα κυβερνητικά ιδρύματα και αυτοανακηρύχθηκε σε Ανώτατη Εξουσία. Στις 7/11 η Τσεντράλναγια Ράντα εξέδωσε Διάταγμα με το οποίο ανακήρυξε την Ουκρανία «Λαϊκή Δημοκρατία» και προσπαθώντας να εξουδετερώσει την επίδραση των μπολσεβίκων υποσχέθηκε δημαγωγικά να επιβάλει κρατικό έλεγχο στη βιομηχανία, να θεσπίσει το 8ωρο, να δώσει τη γη στους αγρότες. Ταυτόχρονα εξαπέλυσε τρομοκρατία κατά των δυνάμεων της Επανάστασης, διέλυσε τα Σοβιέτ, συνέλαβε τους μπολσεβίκους. Αφόπλισε τα αποσπάσματα της Κόκκινης Φρουράς και τα επαναστατικά στρατιωτικά τμήματα.
Η Τσεντράλναγια Ράντα αναδείχθηκε σε μία από τις κεντρικές εστίες της πανρωσικής αντεπανάστασης.
Στο Χάρκοβο στις 11-12/12/1917 έγινε το 1ο Πανουκρανικό Συνέδριο των Σοβιέτ, που ανακήρυξε την Ουκρανική Σοβιετική Δημοκρατία. Το Συνέδριο πήρε απόφαση να συνάψει ομοσπονδιακές σχέσεις με τη Σοβιετική Ρωσία και εξέλεξε την ΚΕΕ των Σοβιέτ της Ουκρανίας, που στις 17/12 σχημάτισε την πρώτη σοβιετική κυβέρνηση της Ουκρανίας [Αρτιόμ (Φ. Α. Σεργκέγεφ), Ε. Μπ. Μπος, Β. Π. Ζατόνσκι, Ν. Α. Σκτίπνικ κ.ά.]. Τον Δεκέμβρη 1917 – Γενάρη 1918 γενικεύτηκε η αντιπαράθεση με την Τσεντράλναγια Ράντα, ακολούθησαν εξεγέρσεις σε όλες τις περιοχές και στις 26 Γενάρη απελευθέρωσαν και το Κίεβο.
Επιβάλλοντας στη Σοβιετική Ρωσία τη ληστρική Συνθήκη του Μπρεστ (1918), οι ιμπεριαλιστές της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας χρησιμοποίησαν το σύμφωνο με την Τσερντράλναγια Ράντα, της 27ης Γενάρη 1918, με βάση το οποίο είχε ζητήσει τη στρατιωτική βοήθεια της Γερμανίας κατά της Σοβιετικής Ρωσίας, και άρχισαν την κατάληψη της Ουκρανίας. Αποτέλεσμα της Συνθήκης του Μπρεστ ήταν εδάφη της Ουκρανίας να βρεθούν υπό τον έλεγχο της Ρουμανίας (Βεσσαραβία) και των κρατών που διαδέχτηκαν την Αυστροουγγαρία μέχρι και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και την ήττα της Γερμανίας, στο έδαφος της Ουκρανίας το 1919 ξεκίνησε η ιμπεριαλιστική επέμβαση των κρατών της Αντάντ, η περίφημη «ουκρανική εκστρατεία», στην οποία πήρε μέρος και ελληνικό εκστρατευτικό σώμα.
Μετά τη λήξη του Σοβιετο-πολωνικού Πολέμου, το 1921, εδάφη της Δυτικής Ουκρανίας πέρασαν υπό τον έλεγχο της Πολωνίας μέχρι το 1939.
Ο εμφύλιος πόλεμος και οι ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις στο έδαφος της Ουκρανίας έληξαν ουσιαστικά το 1921, με την επικράτηση της σοβιετικής εξουσίας και τη συγκρότηση της Ουκρανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας.
Η συζήτηση που υπήρξε στους κόλπους των μπολσεβίκων σε σχέση με τους όρους ίδρυσης της Σοβιετικής Ένωσης δεν έχει καμία σχέση με την αστική πολεμική που ασκείται από την ηγεσία της καπιταλιστικής Ρωσίας. Αφορούσε ποιοι ήταν οι όροι που θα εξασφάλιζαν την αρμονικότερη συμβίωση των διαφόρων εθνοτήτων που ζούσαν στα εδάφη των Σοβιετικών Δημοκρατιών, στηριγμένη στην αρχή της αυτοδιάθεσης των εθνών, για την αντιμετώπιση των εθνικιστικών τάσεων, για το ξεπέρασμα της εθνικής καταπίεσης αλλά και των αποσχιστικών κινημάτων. Την αντιμετώπιση δηλαδή των επιπτώσεων της πολύχρονης καταπίεσης εθνών και λαοτήτων στο πλαίσιο της Ρωσικής Τσαρικής Αυτοκρατορίας.
Η συζήτηση αυτή κατέληξε στη διαμόρφωση της Σοβιετικής Ένωσης ως εθελοντικής ένωσης αρχικά των 4 Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, δηλαδή της Ρωσικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, της Ουκρανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, της Λευκορωσικής ΣΣΔ και της Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Υπερκαυκασίας (αποτελούμενης από τη Γεωργία, την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν). Τον Δεκέμβρη του 1922 οι Δημοκρατίες αυτές υπέγραψαν Συνθήκη Ιδρυτικής Πράξης της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών. Σε αυτές στη συνέχεια προσχώρησαν οι Σοβιετικές Δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας, δηλαδή η Τουρκμενική (1924), η Ουζμπεκική (1924) και η Τατζικική (1929). Το 1936 η Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Υπερκαυκασίας «χωρίστηκε» στις αντίστοιχες της Γεωργίας, του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας. Ενώ το 1940 εντάχθηκαν οι Βαλτικές (Εσθονία, Λιθουανία, Λετονία) και συγκροτήθηκε η Μολδαβική ΣΣΔ.
Δηλαδή η ΕΣΣΔ συγκροτήθηκε ως ισότιμη ένωση σοσιαλιστικών κρατών στην οποία οι λαοί, τα έθνη και οι εθνότητες που την αποτελούσαν ζούσαν ειρηνικά και ισότιμα, χωρίς βεβαίως να έχουν εκλείψει όλα τα προβλήματα των εθνοτικών διαφορών κ.λπ. που κληρονομήθηκαν από το παρελθόν, ήταν όμως σε πορεία επίλυσής τους στον βαθμό που δυνάμωναν οι σοσιαλιστικές σχέσεις. Η αποδυνάμωση των σοσιαλιστικών σχέσεων και η περίοδος της αντεπανάστασης σημαδεύτηκαν από την ενδυνάμωση των εθνικισμών, την αναμόχλευση εθνικών διαφορών και αντιθέσεων, και τελικά τη διάλυση της ΕΣΣΔ και την αντικατάστασή της από καπιταλιστικά κράτη, την όξυνση των μεταξύ τους ανταγωνισμών. Αυτή είναι η αλήθεια.
Αποκομμουνιστικοποίηση και υπόθαλψη του φασισμού
Από τα πρώτα χρόνια της καπιταλιστικής παλινόρθωσης στην ΕΣΣΔ, μπήκε συστηματικά μπροστά η διαδικασία της λεγόμενης «αποκομμουνιστικοποίησης» και στην Ουκρανία. Δηλαδή, η κατασυκοφάντηση και το σβήσιμο οτιδήποτε είχε σχέση με τη σοβιετική περίοδο και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού.
Τον όρο αυτό χρησιμοποίησε και ο Πρόεδρος της σημερινής καπιταλιστικής Ρωσίας, Βλ. Πούτιν, στο αντικομμουνιστικό του διάγγελμα πριν από την εισβολή, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «εμείς μπορούμε να σας δείξουμε πώς θα κάνετε την αποκομμουνιστικοποίηση» πιο αποτελεσματικά.
Δεν είναι δηλαδή τυχαίο ότι τόσο το καθεστώς του Κιέβου, που υποθάλπει στη χώρα τους νεοναζί, όσο και η ηγεσία της καπιταλιστικής Ρωσίας συναντιούνται στον αντικομμουνισμό, διεξάγοντας έναν πόλεμο για λογαριασμό των αστικών τους τάξεων, σε βάρος των δύο λαών.
Το έδαφος βέβαια διαμορφωνόταν και πριν από την τελική πράξη των ανατροπών, με την αναβίωση του εθνικισμού και την τόνωσή του από αντεπαναστατικές δυνάμεις μέσα στο Κομμουνιστικό Κόμμα Σοβιετικής Ενωσης, αλλά και έξω από αυτό. Αρχικά αξιοποιήθηκε το ψέμα ότι η Ουκρανία δίνει πολύ περισσότερα στη Σοβιετική Ενωση από όσα παίρνει και επομένως μια πιο «αυτόνομη» πορεία είναι αναγκαία. Στη συνέχεια, ότι «η ελεύθερη οικονομία της αγοράς» και η «αποκομμουνιστικοποίηση» θα δώσουν νέες δυνατότητες στην «εθνική ανάπτυξη».
Έτσι, το πρώτο μέλημα της ανερχόμενης αστικής εξουσίας ήταν να περάσουν στη λήθη τα τεράστια επιτεύγματα που έφερε στον λαό της Ουκρανίας η σοσιαλιστική οικοδόμηση στο πλαίσιο της ενιαίας πατρίδας, που έκανε την Ουκρανία ένα από τα σημαντικότερα βιομηχανικά και αγροτικά κέντρα της ΕΣΣΔ.
Την ίδια ώρα, το κράτος και οι καπιταλιστές, πολλοί απ’ αυτούς πρώην στελέχη του κρατικού μηχανισμού και του ΚΚΣΕ, που με τις ιδιωτικοποιήσεις βρέθηκαν με μεγάλη περιουσία σε διάφορους τομείς, άρχισαν να ανασύρουν όλα τα ψέματα που χρησιμοποιούσαν οι εθνικιστές και συνεργάτες των Γερμανών στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως οι συμμορίες του Στέπαν Μπαντέρα, ειδικά σε ό,τι αφορά τη μεγάλη πείνα του 1932 – ’33, με πολλές χιλιάδες θύματα, που την εμφάνιζαν ως «συνειδητή προσπάθεια εξόντωσης του λαού της Ουκρανίας από το σοβιετικό κράτος», ενώ πρόβαλλαν και τη σοβιετική εξουσία ως «κατοχή».
Με άξονα τα δύο αυτά ιδεολογήματα, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’90, με την πλήρη στήριξη του ευρωατλαντικού ιμπεριαλισμού, επιχειρήθηκε να στηθεί στην καπιταλιστική Ουκρανία το θεσμικό πλαίσιο της «αποκομμουνιστικοποίησης» μέσα από την ποινικοποίηση και δίωξη της δράσης των κομμουνιστών. Αμέσως ποινικοποιήθηκαν και όσοι αμφισβητούσαν το λεγόμενο «Γκολοντομόρ», δηλαδή τον λιμό, ως «προσπάθεια εξόντωσης από τους μπολσεβίκους».
Τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα βέβαια για τις αιτίες που προκάλεσαν τη μεγάλη πείνα έχει αποδειχθεί ότι ήταν εντελώς διαφορετικά. Είχαν να κάνουν κυρίως με το συστηματικό σαμποτάζ των μεγαλοαγροτών κουλάκων που αντέδρασαν στην κολεκτιβοποίηση, τη μεγάλη ξηρασία που υπήρχε συγκυριακά εκείνη τη χρονιά, χωρίς να παραγνωρίζονται και διοικητικές αδυναμίες του σοβιετικού κράτους. Χρησιμοποιήθηκε ωστόσο από τους εθνικιστές – εκπροσώπους των κουλάκων, στη συνέχεια από τους ναζί και τον Γκέμπελς, «πέρασε» στις ΗΠΑ και στη δυτική ιμπεριαλιστική προπαγάνδα, και αναπαράγεται μέχρι σήμερα από αντικομμουνιστικά «ηχεία», μεταξύ άλλων και στη χώρα μας.
Εξίσωση του κομμουνισμού με τον φασισμό, στήριξη των νεοναζί
Σταθμός στη λεγόμενη αποκομμουνιστικοποίηση είναι οι νόμοι που ψηφίστηκαν μετά την ανατροπή του φιλορώσου Β. Γιανουκόβιτς το 2014, με την ανοιχτή επέμβαση ΗΠΑ, ΕΕ, ΝΑΤΟ και τη στήριξη εθνικιστών και φασιστών του «Δεξιού Τομέα» και του κόμματος «Ελευθερία». Η νομοθεσία αυτή, στο όνομα της «δημοκρατίας» και του «φιλελευθερισμού», «κούμπωνε» μια χαρά με τον αντικομμουνισμό της ΕΕ και σφράγιζε το «διαβατήριο» για τη στενότερη συνεργασία της Ουκρανίας με τις ευρωατλαντικές δομές.
Αξιοποιήθηκε ταυτόχρονα ως άλλοθι για το χτύπημα του ρωσόφωνου κυρίως πληθυσμού, ενάντια στον οποίο επιστρατεύτηκαν και τα φασιστικά τάγματα που ανασυγκροτήθηκαν, με τις ευλογίες του κράτους.
Στις 9 Απρίλη 2015, το ουκρανικό Κοινοβούλιο, με πρωθυπουργό τον εθνικιστή Αρσένι Γιατσενιούκ, ψήφισε ένα μπαράζ νόμων για την «αποκομμουνιστικοποίηση», που απαγορεύουν την προώθηση των συμβόλων των «κομμουνιστικών και των εθνικοσοσιαλιστικών ολοκληρωτικών καθεστώτων», αναπαράγοντας την αντιδραστική θεωρία των «δύο άκρων». Μία από τις βασικές διατάξεις του νομοσχεδίου ήταν ο χαρακτηρισμός της Σοβιετικής Ένωσης ως «εγκληματικού και τρομοκρατικού καθεστώτος».
Η νομοθεσία απαγόρευε τη χρήση των κομμουνιστικών συμβόλων και της προπαγάνδας. Οι αναφορές σε απαγόρευση της δράσης ναζιστικών και φασιστικών ομάδων όχι μόνο δεν υλοποιήθηκαν ποτέ αλλά με τη στήριξη του κρατικού μηχανισμού, οι ομάδες αυτές γιγαντώθηκαν και έγιναν τμήμα του.
Στις 15 Μάη 2015, ο τότε Πρόεδρος, Πέτρο Ποροσένκο, υπέγραψε το σύνολο των νόμων, οι οποίοι προέβλεπαν συνοπτικά τα εξής:
- Ν. 2558 «Σχετικά με την καταδίκη των κομμουνιστικών και των εθνικοσοσιαλιστικών (ναζιστικών) ολοκληρωτικών καθεστώτων στην Ουκρανία και την απαγόρευση της προπαγάνδας, των συμβόλων τους».
- Ν. 2538 «Σχετικά με την πρόσβαση σε αρχεία των κατασταλτικών γραφείων του κομμουνιστικού ολοκληρωτικού καθεστώτος, 1917 – 1991».
- Ν. 2539 «Για τη διαιώνιση της νίκης κατά του ναζισμού στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, 1939 – 1945».
- Ν. 2540 «Σχετικά με το νομικό καθεστώς και τιμώντας τη μνήμη του αγωνιστή για την ανεξαρτησία της Ουκρανίας στον 20ό αιώνα».
Η νομοθεσία έθετε περίοδο έξι μηνών για την αφαίρεση των κομμουνιστικών μνημείων (εκτός από τα μνημεία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου) και την αντικατάσταση της ονομασίας των δημόσιων χώρων με αναφορά στον κομμουνισμό. Το 2016, 51.493 οδοί και 987 πόλεις και χωριά είχαν μετονομαστεί και 1.320 μνημεία του Λένιν και 1.069 άλλων σημαντικών κομμουνιστών είχαν αφαιρεθεί ή βανδαλιστεί.
Στις 24 Ιούλη 2015 τέθηκε εκτός νόμου το ΚΚ Ουκρανίας και κάθε κομμουνιστική οργάνωση.
Η νομοθεσία επίσης χορήγησε ειδικό καθεστώς για τους βετεράνους του «αγώνα για την ανεξαρτησία της Ουκρανίας» από το 1917 έως το 1991, δηλαδή πρωτίστως τους εθνικιστές – συνεργάτες των ναζί στην κατεχόμενη Ουκρανία στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Υπό διωγμό μπήκαν τα σύμβολα, όπως η σημαία της Σοβιετικής Ένωσης, η σημαία της Ουκρανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας και των 14 υπόλοιπων Δημοκρατιών, το κρατικό έμβλημα της Σοβιετικής Ένωσης και τα εμβλήματα των Δημοκρατιών, ο ύμνος της Σοβιετικής Ένωσης, το κόκκινο αστέρι, το σφυροδρέπανο, εικόνες των ηγετών των κομμουνιστών, του Λένιν και του Στάλιν ειδικά.
Τα περισσότερα μέρη που άλλαξαν ονόματα, βρίσκονταν στην περιοχή του Ντονμπάς στην Ανατολική, στην Κεντρική και τη Νότια Ουκρανία, που την περίοδο του πατριωτικού αντιφασιστικού αγώνα σήκωσαν το μεγαλύτερο βάρος.
Τριάντα χρόνια μετά τις ανατροπές, ο αντικομμουνισμός από τη μια και από την άλλη πλευρά δείχνει τι είναι αυτό που τους φοβίζει περισσότερο και τους στοιχειώνει ακόμα: Η ανωτερότητα των επιτευγμάτων του σοσιαλισμού, παρά τα λάθη και τις αδυναμίες στην πορεία της οικοδόμησης, όπως και το γεγονός ότι επί 70 σχεδόν χρόνια Ρώσοι και Ουκρανοί έζησαν κάτω από την ίδια στέγη του πρώτου εργατικού κράτους, είναι καρφί στο μάτι των ιμπεριαλιστών και φάρος στους αγώνες των λαών για την πραγματική διέξοδο από τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο.
Χανιά 10-12-2024
* Π.πρόεδρος μαρτυρικής ΜΑΛΑΘΥΡΟΥ
Πρώην Δήμαρχος Μηθύμνης και μέλος του Δ.Σ.
του Δικτύου Μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδος
περιόδου 40΄- 45΄ (ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ)
