Τα καταφύγια από καταρρέουσες αυτοκρατορίες χαρακτηρίζονται αναπόφευκτα από βιαστικά οργανωμένες εκκενώσεις. Πανικόβλητοι πολίτες κατευθύνονται προς τους ετοιμόρροπους τερματικούς σταθμούς των αεροδρομίων, με την ελπίδα να βρουν μια πτήση έκτακτης ανάγκης για να ξεφύγουν από το χάος. Αυτή ήταν η μετα-αποικιακή σκηνή στο Νιαμέι, την πρωτεύουσα του Νίγηρα, αυτή την εβδομάδα, καθώς εκατοντάδες Γάλλοι υπήκοοι μαζί με άλλους πολίτες της ΕΕ έφυγαν τρέχοντας από το δυτικοαφρικανικό έθνος.
Σύμφωνα με τον Guardian τμήματα του στρατού είχαν οργανώσει πραξικόπημα κατά του Μοχάμεντ Μπαζούμ, του δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου του Νίγηρα, λίγο πριν από τις 3 Αυγούστου, την εθνική επέτειο της χώρας, όταν συμπληρώθηκαν 63 χρόνια από την ονομαστική ανεξαρτησία της από τη Γαλλία το 1960.
Τα πλήθη φώναζαν «Κάτω η Γαλλία» καθώς στόχευαν την πρεσβεία της χώρας το περασμένο Σαββατοκύριακο, σπάζοντας παράθυρα και βάζοντας φωτιά στους περιμετρικούς τοίχους. Καθώς ο Μπαζούμ παρέμενε σε κατ’ οίκον περιορισμό, οι στενοί σύμμαχοί του στο Παρίσι φοβήθηκαν ότι η ασφάλεια των δυτικών δεν μπορούσε πλέον να εγγυηθεί. Σε μια ανένδοτη δήλωση από το Μέγαρο των Ηλυσίων ο Εμανουέλ Μακρόν υποσχέθηκε ότι «δεν θα ανεχθεί καμία επίθεση κατά της Γαλλίας και των συμφερόντων της».
Αν κάποιος πληγωθεί, τα αντίποινα θα έρθουν «αμέσως και ασυμβίβαστα», δήλωσε ο Μακρόν, μοιάζοντας με τη φιγούρα του αυτοκρατορικού αφέντη που εκδίδει μια αυστηρή προειδοποίηση προς τους ατίθασους ιθαγενείς που προκαλούν προβλήματα περισσότερα από 2.000 μίλια μακριά.
Ψευδαίσθηση η πλήρης απόσυρση της Γαλλίας
Παρά την ψευδαίσθηση της πλήρους απόσυρσης, η Γαλλία εξακολουθεί να διαθέτει μια φρουρά 1.500 στρατιωτών στον Νίγηρα, μαζί με μια αεροπορική βάση που εξυπηρετεί μαχητικά αεροσκάφη και επιθετικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη.
Όλα αυτά είναι μια ισχυρή υπενθύμιση ότι, παρά τη μακρά και αιματηρή περίοδο της αποαποικιοποίησης, η Γαλλία διατήρησε μια οιονεί αυτοκρατορία στην Αφρική με μυστικότητα και απειλείται όσο ποτέ άλλοτε.
Η τρέχουσα κρίση του Νίγηρα μπορεί έτσι να συνδεθεί με τις πρώην αποικιακές σχέσεις που αναδιαρθρώνονται ως Françafrique – μια τρομερή νεοαποικιακή σχέση σε ολόκληρη την υποσαχάρια Αφρική που περιλαμβάνει οικονομικούς, πολιτικούς, πολιτιστικούς δεσμούς και συμμαχίες ασφαλείας και πολιτιστικές σχέσεις και συμμαχίες με επίκεντρο τη γαλλική γλώσσα και τις γαλλικές αξίες.
Ο Σαρλ ντε Γκωλ, ο πιο επιδραστικός μεταπολεμικός πρόεδρος της Γαλλίας, συνόψισε τη σημασία της λέγοντας: «Η παγκόσμια γαλλική ισχύς και η γαλλική ισχύς στην Αφρική ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες και αλληλοεπιβεβαιώνονταν».
Ενώ αναγνώριζαν τα κινήματα αυτοδιάθεσης, ο Ντε Γκωλ και οι επόμενοι Γάλλοι ηγέτες ήθελαν να διατηρήσουν τις στρατηγικές στρατιωτικές βάσεις τους, καθώς και τους ενεργειακούς πόρους και τις ευνοϊκές εμπορικές συμφωνίες, μαζί με τον οικονομικό έλεγχο.
Πίσω αυλή της Γαλλίας
Όλοι αυτοί οι ηγέτες θεωρούσαν την Αφρική ως το pré carré της Γαλλίας, ή αλλιώς την πίσω αυλή της – μια μεταφορά που χρονολογείται από τους προεπαναστατικούς μονάρχες και αναφέρεται σε κατακτημένα εδάφη που έπρεπε να υπερασπιστούν. Ο Νίγηρας, για παράδειγμα, είναι ο έβδομος μεγαλύτερος παραγωγός ουρανίου στον κόσμο και η Γαλλία, η οποία βασίζεται στην πυρηνική ενέργεια για περίπου το 70% της ενέργειάς της, είναι βασικός εισαγωγέας.
Στρατιωτικοί και κυβερνητικοί σύμβουλοι από το Παρίσι έχουν επίσης διαπεράσει τις διαδοχικές κυβερνήσεις του Νίγηρα, και όχι μόνο αυτή που μόλις καθαιρέθηκε. Κρίσιμο είναι ότι τα γαλλικά παραμένουν η επίσημη γλώσσα για 25 εκατομμύρια Νιγηριανούς, και οι πολιτιστικές οργανώσεις της ομάδας των εθνών της Γαλλοφωνίας – αυτών που ενώνονται με τη γλώσσα του Μολιέρου – αφθονούν.
Πέρα από αυτό, η απόλυτη διαφθορά έχει παίξει επίσης ρόλο στη διατήρηση της μετα-αποικιακής τάξης. Η Γαλλοφωνία περιλαμβάνει χώρες διαβόητες για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένου του Νίγηρα. Οι υποταγμένοι ηγέτες-μαριονέτες αγνόησαν τη δημοκρατική πρόοδο με αντάλλαγμα μαζικά προγράμματα βοήθειας. Οι δωροδοκίες καταβλήθηκαν μέσω συμφωνιών πώλησης όπλων και άλλης βοήθειας για την ασφάλεια, και – φυσικά – σε σκληρά μετρητά που ξεπλύθηκαν.
Αμφίδρομη ροή χρήματος
Η ροή του χρήματος ήταν πάντα αμφίδρομη, καθώς οι Αφρικανοί παρείχαν επίσης βαλίτσες γεμάτες μετρητά σε ανώτερους Γάλλους πολιτικούς. Ο πρώην πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, ήδη καταδικασμένος, έχει κατηγορηθεί για αποδοχή εκατομμυρίων από τον εκλιπόντα Λίβυο ηγέτη, συνταγματάρχη Μουαμάρ Καντάφι, για παράδειγμα. Ο ίδιος αρνείται την κατηγορία.
Η πιο μόνιμη κληρονομιά της γαλλικής αποικιοκρατίας είναι το φράγκο CFA (Αφρικανική Οικονομική Κοινότητα) – ένα νόμισμα που κάποτε ήταν συνδεδεμένο με το γαλλικό φράγκο και τώρα με το ευρώ. Παρέχει στη Γαλλία νομισματική ηγεμονία σε αρκετά αφρικανικά κράτη, συμπεριλαμβανομένου του Νίγηρα.
Οι ΗΠΑ υποστήριζαν πάντα τέτοιες εκμεταλλευτικές ρυθμίσεις, αρχικά επειδή οι πρώην γαλλικές αποικίες θεωρούνταν προπύργια ενάντια στη γεωπολιτική και ιδεολογική επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου. Η αντίληψη ότι η Γαλλία είναι ο «χωροφύλακας της Αφρικής» επεκτείνεται τώρα στο ότι παίζει ζωτικό ρόλο στη μάχη κατά των τρομοκρατικών ανταρτών, όπως η Αλ Κάιντα, στην αχανή περιοχή του Σαχέλ, η οποία εκτείνεται σε περίπου δώδεκα χώρες από την Ερυθραία έως τη Σενεγάλη, μέσω του Νίγηρα.
Το μεγάλο πρόβλημα της Γαλλίας, ωστόσο, είναι ότι οι Νιγηριανοί -όπως και τόσοι πολλοί Αφρικανοί- απορρίπτουν τη Françafrique με τόση θέρμη όση οι πρόγονοί τους απέρριψαν την επίσημη Γαλλική Αυτοκρατορία. Υπό αυτή την έννοια, η παραδοσιακή κυριαρχία της Γαλλίας αποσυντίθεται.
Παρά την αναπτυξιακή βοήθεια ο Νίγηρας παραμένει φτωχός
Παρά το γεγονός ότι ο Νίγηρας λαμβάνει ετησίως έως και 2 δισ. δολάρια σε αναπτυξιακή βοήθεια, παραμένει μία από τις φτωχότερες χώρες του πλανήτη, με ποσοστό αλφαβητισμού μόλις 37%. Η ΕΕ επρόκειτο να διαθέσει 503 εκατ. ευρώ στον Νίγηρα κατά την τριετία έως το 2024, αλλά η συνεχιζόμενη επιρροή της Γαλλίας και των συμμάχων της εξακολουθεί να κατηγορείται για ενδημικά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένης της μαζικής ανεργίας των νέων.
Ο Νίγηρας είναι μόνο η τελευταία χώρα στην περιοχή που θα υποστεί πραξικόπημα, μετά το Μάλι το 2020 και το 2021 και την Μπουρκίνα Φάσο (δύο φορές) το 2022 – και οι δύο πρώην αποικίες που επίσης απέκτησαν την ανεξαρτησία τους από τη Γαλλία το 1960. Όλες εκφράζουν αυξανόμενη δυσαρέσκεια προς τους Γάλλους, και μάλιστα προς τη Δύση, ενώ αντίπαλες δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, της Τουρκίας και της Κίνας, απειλούν να εκμεταλλευτούν την κατάσταση.
Οι χούντες στη Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι έχουν ήδη προειδοποιήσει ότι οποιαδήποτε προσπάθεια αποκατάστασης του Μπαζούμ στον Νίγηρα μέσω στρατιωτικής επέμβασης θα θεωρηθεί κήρυξη πολέμου. Εν τω μεταξύ, στρατεύματα που εργάζονται για τη ρωσική μισθοφορική ομάδα Βάγκνερ επιχειρούν εντός των γειτονικών χωρών του Νίγηρα και έχουν προσφέρει την υποστήριξή τους στους επαναστατημένους Νιγηριανούς.
Ο Πούτιν θα αντικαταστήσει τον Μακρόν;
Οι διαδηλωτές έξω από τη γαλλική πρεσβεία στη Νιαμέι κρατούσαν ρωσικές σημαίες, ενώ πολλοί ζητούσαν από τον Βλαντιμίρ Πούτιν να αντικαταστήσει τον Μακρόν ως ο μεγαλύτερος παγκόσμιος υποστηρικτής τους. Αυτό εγείρει την προοπτική μιας νέας «πάλης για την Αφρική» – η κλασική περιγραφή του τρόπου με τον οποίο οι ευρωπαϊκές δυνάμεις προσάρτησαν κομμάτια της ηπείρου μέχρι τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Εάν -όπως φαίνεται πιθανό- το μίσος για τη Γαλλία ενταθεί, τότε υπάρχει κάθε πιθανότητα για πλήρεις εκκενώσεις, που θα περιλαμβάνουν και Γάλλους στρατιώτες, καθώς τα βασικά φρανκικά έθνη της υποσαχάριας Αφρικής θα ολοκληρώσουν τελικά τη διαδικασία αποαποικιοποίησης.
Το πιο ευπρόσδεκτο αποτέλεσμα όλων αυτών θα ήταν ο Νίγηρας και άλλα αφρικανικά κράτη που βρίσκονται σε παρόμοια πορεία να επιλέξουν την αυτοδιοίκηση και ένα δημοκρατικό μέλλον – αλλά είναι πιο πιθανό ότι χώρες με ακόμη χειρότερο ιστορικό διαφθοράς, παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και γενικότερης κακοδιαχείρισης θα αναλάβουν να καλύψουν το κενό εξουσίας.