“Η γερμανική κατάρα”: Το Ολοκαύτωμα της Βιάννου στο γερμανικό Spiegel On Line μέσω του πορτραίτου ενός κρητικού, θύματος των ναζί | Φωτός

Ο Γιάννης Συγγελάκης, ως παιδί, πίστευε ότι οι γυναίκες φορούν πάντα μαύρα. Ο πατέρας του δολοφονήθηκε με εκατοντάδες άλλους σε μια μαζική σφαγή των Ναζί στην Κρήτη. Η απώλεια αυτή στιγμάτισε τη ζωή του κ. Συγγελάκη.

Ένα καλάθι γεμάτο αυγά∙ αυτή είναι η πρώτη καθαρή ανάμνηση της ζωής του Γιάννη Συγγελάκη. Ο εφτάχρονος το κουβαλάει μέχρι την πλατεία του χωριού. Όπως ακριβώς του είπαν να κάνει οι γονείς του. Άλλοι φέρνουν ψωμί, κρασί ή ούζο. Κάπως έτσι θέλουν να μαλακώσουν τους Γερμανούς. Είναι 14 Σεπτεμβρίου 1943, η μέρα της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, μιας πολύ σημαντικής γιορτής για τους ορθόδοξους χριστιανούς.

Στον Αμιρά* της Βιάννου, ένα ορεινό χωριό στη νοτιοανατολική Κρήτη, το παιδί συναντά τους στρατιώτες της Βέρμαχτ. Περισσότεροι από 2.000 βρίσκονται στο χωριό. Λένε ότι οι κάτοικοι δεν έχουν τίποτα να φοβηθούν. Και τους πιστεύουν.

Κανείς δεν μπορεί φανταστεί ότι σε μια τόσο σημαντική γιορτή κάτι κακό θα συμβεί.

Λίγες ημέρες νωρίτερα, οι Έλληνες αντάρτες σκότωσαν σε κοντινό χωριό της Κάτω Σύμης 3 στρατιώτες της Βέρμαχτ. Στη συνέχεια, στάλθηκαν στην περιοχή δύο λόχοι πεζικού.

Όμως οι αντάρτες τους έστησαν ενέδρα. Η μάχη κράτησε πολλές ώρες. Στο τέλος της, μια ντουζίνα Γερμανοί στρατιώτες έπεσαν νεκροί.

Δύο μέρες μετά στα Αμιρά*: ο μικρός Γιάννης φτάνει στην πλατεία με το καλάθι του. Ο 79χρονος σήμερα θυμάται ότι οι στρατιώτες είχαν φτιάξει μια γραμμή, την οποία κανείς δεν μπορούσε να παραβιάσει. Από την μια πλευρά έπρεπε να στέκονται οι άνδρες. Από την άλλη, οι γυναίκες και τα παιδιά.

Ξαφνικά εμφανίστηκε η μητέρα του Γιάννη. Κανένα ίχνος από τον πατέρα του και τον θείο του, που ήθελαν να έρθουν. «Έκλαιγε, τα μαλλιά της ήταν μπερδεμένα», διηγείται ο Γιάννης Συγγελάκης. Η φωνή του σπάει. «Μου είπε: έλα, γιέ μου. Ο πατέρας σου είναι νεκρός».

Οι Γερμανοί αιφνιδίασαν τον Αριστομένη Συγγελάκη και τον αδερφό του στο σπίτι τους. Περικύκλωσαν την έγκυο γυναίκα του και πυροβόλησαν το πλαίσιο του παραθύρου για προειδοποίηση. Αυτό που συνέβη στη συνέχεια, άλλαξε για πάντα την οικογένεια αυτή.

Οι στρατιώτες σκότωσαν τον πατέρα και τον θείο του Γιάννη. Σε ένα μικρό ρυάκι κοντά στο σπίτι πυροβόλησαν τον Αριστομένη Συγγελάκη (πατέρα του Γιάννη) με πυροβόλο. Οι σφαίρες έσκισαν το κορμί του. «Δεν μπορέσαμε να βρούμε το κεφάλι». Ο θείος του υπέκυψε στα τραύματά του από όπλο τύπου μπαγιονέτ.

Ο Αριστομένης Συγγελάκης εργαζόταν ως πλανόδιος πωλητής, δεν υπήρξε ποτέ αντάρτης. Ο 33χρονος είχε βρει καταφύγιο στο βουνό και μετά τις διαβεβαιώσεις των Γερμανών εγκατέλειψε την κρυψώνα του. Προφανώς πίστευε ότι κάτι τέτοιο θα κατευνάσει τους κατακτητές.

Καθώς η μητέρα και ο γιος κατέφευγαν στο βουνό, άκουσαν πυροβολισμούς. Οι στρατιώτες έστησαν τους συγκεντρωμένους άντρες σε ένα τοίχο και τους σκότωσαν με δύο πυροβόλα. «Ανάμεσα στα θύματα, ήταν άνδρες κάθε ηλικίας ακόμα και ένας ανάπηρος».

Εκτιμάται ότι συνολικά πάνω από 400 άνθρωποι δολοφονήθηκαν στη Βιάννο και στα γύρω χωριά. Εκτός από τον πατέρα του, σκοτώθηκαν επίσης ο παππούς του και τρεις θείοι του. Ένας άλλος θείος του επέζησε της σφαγής μόνο και μόνο επειδή κρύφθηκε (καλύφθηκε) από τα πτώματα.

Αφού τελείωσαν τη δουλειά τους, οι Γερμανοί ξεκίνησαν να τρώνε και να πίνουν όσα καλούδια είχαν φέρει οι κάτοικοι του χωριού. Έφαγαν, ήπιαν και χόρεψαν υπό τους ήχους ενός γραμμοφώνου. Μιμούνταν (χλευαστικά) ακόμα τις κραυγές των γυναικών που ούρλιαζαν «Παναγίτσα μου», για το χαμό των ανδρών τους.

 

Η εντολή για την αντιμετώπιση των συμμοριών του Χίτλερ και ο στόχος της ημέρας

Τι συνέβη εκείνη την ημέρα, ο Γιάννης Συγγελάκης θα το κατανοήσει δεκαετίες αργότερα. Θα τον βοηθήσει ένα τηλεγράφημα που ανακάλυψε ο ιστορικός Martin Seckendorf στα ομοσπονδιακά αρχεία. Το τηλεγράφημα είχε την σφραγίδα Απόρρητο, ελήφθη το βράδυ της 14ης Σεπτεμβρίου και απευθυνόταν στον Διοικητή του φρουρίου της Κρήτης.

Η 22η μεραρχία πεζικού υπό την ένδειξη: «Επιχείρηση Βιάννος» αναφέρει τα εξής:

«Ο στόχος της ημέρας δεν επετεύχθη. Μέχρι σήμερα έχουν σκοτωθεί 280 Έλληνες ενώ προσπαθούσαν να διαφύγουν. Η Κάτω Σύμη και τη Πεύκη ξανακάηκαν. Ο ανδρικός πληθυσμός της Άνω Βιάννου συνελήφθη. Συνολικά έχουν συλληφθεί 310 άνδρες».

Η σφαγή στη Βιάννο αποτελούσε αντίποινα, με τα οποία η Βέρμαχτ τρομοκρατούσε την Ευρώπη. Ο ισχυρισμός ότι τα θύματα ήθελαν να διαφύγουν αποτελούσε την δικαιολογία για τις εκτελέσεις. Οι Γερμανοί θύτες δεν έπρεπε να έχουν κανένα φόβο δίωξης, το αντίθετο μάλιστα. Η γνωστή εντολή για την αντιμετώπιση των συμμοριών (Bandenbefehl) της 16ης Δεκεμβρίου 1942, η οποία ίσχυε και στην Ελλάδα, διέτασσε ρητώς για εγκλήματα κατά του άμαχου πληθυσμού:

«Αν αυτός ο αγώνας κατά των συμμοριών…. (των ανταρτών)… δεν διεξάγεται με τα πιο άγρια μέσα, δεν θα επαρκούν πλέον στο εγγύς μέλλον τα διαθέσιμα μέσα και θα κυριαρχήσει αυτή η μάστιγα. Τα στρατεύματα έχουν λοιπόν το δικαίωμα και την υποχρέωση να χρησιμοποιούν κάθε μέσο ακόμα και εναντίων γυναικών και παιδιών, για την επιτυχία του αγώνα».

Η κατάρα των θυμάτων

Πολλοί από τους θεοσεβούμενους Κρητικούς είδαν τη σφαγή ως ένα χτύπημα της μοίρας. Ο ορφανός Γιάννης και η οικογένειά του θεωρούνταν πλέον καταραμένοι και οι άνθρωποι τους απέφευγαν. Πριν τη σφαγή, ο νονός του Γιάννη τον καλούσε πάντα στο σπίτι του τη μέρα της Πρωτοχρονιάς. Στην Ελλάδα, θεωρείται καλός οιωνός αν την πρώτη μέρα του χρόνου ένα παιδί διασχίσει το κατώφλι του σπιτιού. Μετά τη σφαγή, δεν ξανακάλεσαν ποτέ τον Γιάννη στο σπίτι. «Μας περιφρονούσαν όλοι. Κανείς δεν έλεγε μια καλή κουβέντα για μας». Υπήρχαν και άλλες οικογένειες που βίωσαν την απώλεια στο χωριό. Το αγόρι μεγάλωσε ανάμεσα σε χήρες που φορούσαν μαύρα. «Νόμιζα ότι οι γυναίκες φορούν μόνο μαύρα».

Η μητέρα του Γιάννη, η κ. Δέσποινα, ήταν 35 χρονών κατά τη σφαγή και πέρασε το υπόλοιπο της ζωής της χωρίς να παντρευτεί. Νύχτες ολόκληρες την άκουγε ο γιος της να κλαίει, όμως κατά τη διάρκεια της μέρας πάλευε για τα παιδιά της.

Ο κ. Συγγελάκης έκανε τα πάντα για να μορφωθεί. Πλήρωσε ένα πανάκριβο σχολικό βιβλίο με 70 αβγά σε δόσεις και κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας περνούσε ώρες στην τουαλέτα για να διαβάσει.

Ο κ. Συγγελάκης έγινε δάσκαλος, καθηγητής, διευθυντής σχολείου και τελικά προϊστάμενος διεύθυνσης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Έχει 7 πανεπιστημιακά πτυχία, ενώ το τελευταίο το ολοκλήρωσε στα 52 χρόνια. Όταν έβγαιναν τα αποτελέσματα των μαθημάτων, ο κ. Συγγελάκης ρωτούσε τους συμφοιτητές του αν όντως κάτω από το όνομά του έγραφε ότι πέρασε το μάθημα. Τόσο πεπεισμένος ήταν ότι ήταν καταδικασμένος να αποτύχει.

Οι μνήμες επανέρχονται. Ακόμα και δεκαετίες αργότερα, η μητέρα του όταν άκουγε γερμανικά στην τηλεόραση, έφευγε από το δωμάτιο. Το ίδιο και ο γιος. «Σε κάθε Γερμανό βλέπω αυτόν που σκότωσε τον πατέρα μου».

Μια κίνηση που άλλαξε την εικόνα

Το φθινόπωρο του 2013, ο κ. Συγγελάκης γνώρισε τον Καθηγητή Ιστορίας του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Βρέμης Christoph Schminck-Gustavus, ο οποίος μιλούσε ελληνικά. Ασχολούνταν από καιρό με τα ναζιστικά εγκλήματα και έμεινε στη χώρα τρία χρόνια για να πάρει συνεντεύξεις από τους μάρτυρες. Τον κάλεσε ο γιος του κ. Συγγελάκη, ο οποίος είναι μέλος της Ένωσης Θυμάτων των Ναζί στην Βιάννο (σημείωση: και του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Γερμανικών Οφειλών). «Αυτή η κίνηση άλλαξε την εικόνα της Γερμανίας για τον πατέρα μου», αναφέρει ο 44χρονος.

Άλλαξε ακόμα περισσότερο όταν ο Πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας Joachim Gauck επισκέφθηκε το χωριό Λυγκιάδες. Εκεί η Βέρμαχτ συνέχισε μετά τη δολοφονία στη Βιάννο τη δράση της. Και εκεί, για ακόμα μια φορά μια μάχη με τους αντάρτες στάθηκε αφορμή να σφαγιαστεί άμαχος πληθυσμός.

Ο κ. Gauck ζήτησε συγγνώμη για τα εγκλήματα εκ μέρους των Γερμανών. Ο νεότερος Συγγελάκης, ήταν εκεί, όπως και ο θείος του, στον οποίο ήταν έγκυος η Δέσποινα Συγγελάκη-Ηλιάκη την ώρα της σφαγής. Και οι δύο άνδρες φέρουν το όνομα Αριστομένης από τον δολοφονημένο παππού και πατέρα τους. Ευχαριστούν προσωπικά τον κ. Gauck για το λόγο του. Κρατούν ένα πανό στο οποίο είναι γραμμένο: «Δικαιοσύνη και αποζημίωση!». Όμως, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θεωρεί ότι το θέμα των αποζημιώσεων έχει διευθετηθεί.

Η Ελλάδα έχει όντως λάβει αποζημιώσεις,** όμως οι επιζώντες της Βιάννου, των Λυγκιάδων και του Διστόμου δεν έχουν λάβει ποτέ ατομικές αποζημιώσεις. Το ενδιαφέρον στη Γερμανία ήταν για αρκετό καιρό ελάχιστο. Ο Schminck–Gustavus μπόρεσε να εκδώσει το βιβλίο του μόνο στην Ελλάδα καθώς στη Γερμανία δεν βρήκε εκδότη.

Καθώς η Γερμανία έχει ήδη καταβάλει δισεκατομμύρια σε άλλες χώρες και ομάδες θυμάτων, είναι πολύ εύκολο για τους Γερμανούς πολιτικούς σήμερα να παρουσιάσουν τις ελληνικές απαιτήσεις ως ένα κομμάτι μιας προσπάθειας για οικονομική υποστήριξη λόγω κρίσης, γεγονός που φάνηκε και στην τελευταία σύνοδο κορυφής.

Όταν ο Gauck προσέγγισε πάλι το ζήτημα των αποζημιώσεων, η αντιπολίτευση ήταν σαφής. Ο ευρωβουλευτής του CSU Markus Ferber πρότεινε ότι οι Έλληνες πρέπει «να χρησιμοποιήσουν περισσότερη δύναμη για να προωθήσουν τη χώρα τους και να μην σκάβουν στα αρχεία για δήθεν χρέη πολέμου».

Για έναν άνθρωπο σαν τον Γιάννη Συγγελάκη αυτό ηχεί ως κοροϊδία. Οι επιζώντες δεν ξεκίνησαν να απαιτούν αποζημιώσεις από όταν ξεκίνησε η κρίση στην Ελλάδα. Ο πρώτος σύνδεσμος θυμάτων ιδρύθηκε αμέσως μετά το τέλος του πολέμου.

«Δεν δέχομαι ότι πρέπει να μας λένε ζητιάνους», λέει ο Γιάννης Συγγελάκης στο τέλος μιας μακράς συζήτησης σε ένα αθηναϊκό καφέ. «Είμαστε περήφανοι και εργατικοί άνθρωποι!». Η θλίψη τον έχει κυριεύσει και κρατάει το μαντήλι στη γροθιά του. «Δεν είναι για τα χρήματα. Χρειαζόμαστε τις αποζημιώσεις γιατί αυτοί οι άνθρωποι πρέπει κάποια στιγμή να τιμωρηθούν. Για να μην το ξανακάνουν ποτέ».

Ο κ. Συγγελάκης δεν έχει απαλλαχθεί ακόμα από την ιδέα ότι τον κυνηγάει μια κατάρα μετά από εκείνη τη σφαγή: «Ποτέ δεν επισκέφτηκα έκτοτε κανένα την μέρα της Πρωτοχρονιάς στο σπίτι του γιατί πίστευα ότι θα φέρω γρουσουζιά».

* Εκ παραδρομής οι συντάκτες του άρθρου αντί για το χωριό Αμιράς (στο οποίο μεγάλωσε ο Ιωάννης Συγγελάκης) γράφουν για την Άνω Βιάννο, έδρα της επαρχίας Βιάννου.

** Οι συντάκτες του άρθρου προφανώς αναφέρονται στις αποζημιώσεις βάσει του Συμφώνου του 1960 (μεταξύ της ΟΔ.Γ. και του Βασιλείου της Ελλάδος), ως αντάλλαγμα για την έκδοση στη Γερμανία του διαβόητου Μαξ Μέρτεν, του σφαγέα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, ο οποίος είχε καταδικαστεί από την ελληνική Δικαιοσύνη σε 25 χρόνια φυλάκιση. Η Ο.Δ.Γ. συμφώνησε να καταβάλει στη χώρα μας 115 εκατομμύρια μάρκα ως αποζημίωση, την οποία «δικαιούνται Έλληνες υπήκοοι διωχθέντες από 6 Απριλίου 1941 μέχρι τέλους του 1945, υπό οργάνων του Γερμανικού Εθνικοσοσιαλιστικού Καθεστώτος δια λόγους φυλετικούς, θρησκευτικούς ή αντιθέσεως προς την εθνικοσοσιαλιστικήν κοσμοθεωρίαν», δηλαδή υπέρ κυρίως των Εβραίων – θυμάτων του Γ’ Ράιχ. Όπως όμως σημείωσε ο ευπατρίδης πρεσβευτής της χώρας μας στη Βόννη Θωμάς Υψηλάντης, σε απαντητική επιστολή του προς τον Υφυπουργό Εξωτερικών της Γερμανίας (η οποία αποτελεί μέρος της συμφωνίας): «επιφυλάσσεται (η Ελλάδα) εντούτοις όπως προβάλη νέας απαιτήσεις, αίτινες προέρχονται εξ εθνικοσοσιαλιστικών μέτρων διώξεως κατά τη διάρκεια του πολέμου και της κατοχής…». Συνεπώς ζήτημα παραίτησης της Ελλάδας από τις αξιώσεις της δεν υφίσταται.