Η Ελληνόφωνη Σινασός της Καππαδοκίας

Η Σινασός, βρίσκεται στην Κεντρική Μικρά Ασία, στην καρδιά της Καπαδοκίας και απέχει περίπου 260 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά από την Άγκυρα και περίπου 50 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από την Καισάρεια. Έχει έδαφος ηφαιστειακής πλάκας από το ανενεργό ηφαίστειο του Αργαίου όρους.Η περιοχή είναι γεμάτη κωνόλιθους διαφόρων μεγεθών, λαξευμένους στη διάρκεια των αιώνων από το χρόνο, τις καιρικές συνθήκες και τους ανθρώπους. Στο υπέδαφός της σώζονται μέχρι σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση, κατοικίες, σκήτες, μοναστικά κέντρα, σκαλισμένες στα βράχια εκκλησίες με αγιογραφίες, αλλά και ολόκληρες πολιτείες!!!

Η πιο παλιά αναφορά στη Σινασό βρίσκεται σ’ ένα Οθωμανικό κατάστιχο του 1476 με την ονομασία Sinasoun.

Το όνομά της πρέπει να πήρε από τη Σιμιτική λέξη Sin που θα πει Ήλιος και το καταληκτικό -ασσός = πόλη. Δηλαδή: Σινασός = Πόλη του Ήλιου = Ηλιούπολη.

Η Σινασός ήταν ένα από τα 4-5 Ελληνόφωνα χωριά της περιοχής, οι δε κάτοικοί της είχαν έντονα αναπτυγμένο τόσο το Ελληνικό εθνικό φρόνημα όσο και το ορθόδοξο χριστιανικό θρησκευτικό συναίσθημα. Από το 1769 τη διοίκηση της κοινότητας της Σινασού ασκούσαν δύο Δημογεροντίες.Η Ελληνική και η Τουρκική, οι οποίες εκλεγόταν απόλυτα δημοκρατικά, από τους κατοίκους της κοινότητας. Η Ελληνική ιδιαίτερα δημογεροντία είχε τεράστιες αρμοδιότητες, μέχρι και την απονομή της δικαιοσύνης, αφού μπορούσε να δικάσει ποινικές υποθέσεις, οικογενειακές διαφορές ακόμα και για τους μουσουλμάνους κατοίκους της Σινασού. Υπάρχει καταγραμμένη δίκη Οθωμανού βιαστή, στον οποίο επέβαλε την ποινή της εξορίας!

Η Σινασός είχε δύο ενοριακές ορθόδοξες εκκλησίες. Μία στην κεντρική πλατεία του Μισιχώρ των Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης και μία των Ταξιαρχών στη νέα συνοικία. Υπήρχε ακόμα και το λαξευμένο σε τεράστιο κωνόλιθο διόροφο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, πολιούχου της Σινασού καθώς και περίπου σαράντα -τα περισσότερα ιδιωτικά- παρεκκλήσια.

Οι Σινασίτες από την ηλικία των 12 χρόνων ξενιτεύονταν στην Κωνσταντινούπολη, για να μπουν αργότερα στο εμπόριο του μαύρου χαβιαριού, στο οποίο είχαν και το αποκλειστικό μονοπώλιο με συντεχνία και καταστατικό, στο εμπόριο των αλίπαστων, των εδώδιμων αποικιακών, στην τροφοδοσία πλοίων, στα ναυτιλιακά χρώματα. Τα κέρδη δεν τα διέθεταν μόνο στις οικογένειές τους που ζούσαν στο χωριό, αλλά και στην κοινότητα, χτίζοντας εκκλησίες, σχολεία, κοινοτικά έργα, δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και ενίσχυση απόρων και αναξιοπαθούντων συμπολιτών τους, ανεξάρτητα από θρησκεία.

Το μεγαλύτερο κονδύλι του Κοινοτικού προϋπολογισμού πήγαινε στην Ελληνική εκπαίδευση.

Οι Σινασίτες μιλούσαν άπταιστα την Ελληνική γλώσσα, όπως ακριβώς και στην Ελλάδα, ενώ στα σχολεία τα Τουρκικά τα μάθαιναν σαν δεύτερη γλώσσα.

Το 1821 με Σιγίλλιο* του πατριάρχη Γρηγόριου Ε’, συστάθηκε το λαμπρότερο εκπαιδευτήριο της Καππαδοκίας. Το Αρρεναγωγείο Σινασού το οποίο λειτούργησε στα 1836, και το 1869 συστάθηκε το Παρθεναγωγείο της κοινότητας, με το σκεπτικό ότι η γυναίκα πρέπει να μαθαίνει γράμματα, επειδή η μορφωμένη μητέρα, μεγαλώνει σωστά παιδιά.. Η Σχολική Επιτροπή, προσλάμβανε δασκάλους και δασκάλες κυρίως από την Ελλάδα.

Και το πιο σημαντικό: Η εκπαίδευση ήταν ΔΩΡΕΑΝ και ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ για όλα τα Σινασιτόπουλα, ανεξάρτητα από φυλή, θρησκεία η οικογενειακή οικονομική κατάσταση..

Όνειρο όλων των ξενιτεμένων ήταν όσο πιο γρήγορα μπορούσαν να επιστρέψουν καταξιωμένη στη γενέτειρα, να κτίσουν πολυδάπανα αρχοντικά υψηλής αρχιτεκτονικής και αισθητικής σπουδαιότητας με εσωτερικές τοιχογραφίες, σκαλιστά διακοσμητικά φορούσια, μαιάνδρους, μοναδικές σκαλιστές εξώπορτες. Ένα τμήμα του σπιτιού ήταν σκαλισμένο σε μαλακό βράχο και το υπόλοιπο, κυρίως η πρόσοψη ήταν κτιστό. Η Σινασός που σήμερα λέγεται “Mustafapaşa” έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός προστατευόμενος από την ΟΥΝΕΣΚΟ (τ’ ακούς δήμαρχε Χανίων ή έχεις βαρηκοϊα;….)

——————————————————

*Σιγίλλιο = Εκκλησιαστικό έγγραφο με σφραγίδα της θρησκευτικής αρχής (λατινική λέξη sigillium)

 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ

Τα πανηγύρια, οι αρραβώνες, οι γάμοι, η επιστροφή των ξενιτεμένων και οι ονομαστικές εορτές, αποτελούσαν αφορμές για διάφορες μεγάλες κοινωνικές συναθροίσεις και διασκεδάσεις των Σινασιτών.

Στα πανηγύρια και στα γλέντια του χωριού, οι γυναίκες, τραγουδώντας τα παραδοσιακά ελληνικά τραγούδια, χόρευαν τους κλειστούς κυκλικούς χορούς τους προερχόμενους από τους κύκλιους χορούς των Αρχαίων Ελλήνων. Μόνοι αυτοί σ’ ολόκληρη την Καππαδοκία, χόρευαν άντρες και γυναίκες μαζί, τον ελληνικό συρτό.

Μόνο οι άντρες, χόρευαν τον αντυκριστό χορό των κουταλιών, τον κόνιαλι. Μόνο οι γυναίκες, χόρευαν τον αντυκριστό τελετουργικό χορό, τον ίσο.

Επειδή η Καππαδοκία θεωρείται κατ’ εξοχή περιοχή του Διγενή Ακρίτα, οι Σινασίτες τραγουδούσαν πολλά Ακριτικά τραγούδια.

Οι φορεσιές των γυναικών ήταν μεταξωτές, χρυσοκέντητες ή ασυμοκέντητες και αποτελούσαν εξαιρετικά δείγματα παραδοσιακής Μικρασιάτικης λαϊκής φορεσιάς.

 ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΙΝΑΣΟΥ

Πριν από το Μέγα Αλέξανδρο, στην περιοχή μιλούσαν τη Καππαδοκική γλώσσα.

Η γλώσσα αυτή προήλθε από μείγμα διαλέκτων, προερχόμενους από την Αρία, τη σημιτική, τη λατινική, τη σανσκριτική, τη χιτιττική, την περσική, την αρμενική και τις θρακογερμανικές διαλέκτους. Είχε επίσης αρκετές ομοιότητες με τις βορειογερμανικές γοτθική και λιθουανική. Συμπερασματικά η Καππαδοκική γλώσσα αποτελούσε μια από τις φρυγοπελασγικές διαλέκτους της Μικράς Ασίας, που ήταν δεσμός ενότητας μεταξύ των Αρίων και των Ελληνογερμανικών. Δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ότι πιο παλιά στην Καππαδοκία κατοικούσαν χεταίοι, οι οποίοι θα άφησαν κατάλοιπα των γλωσσών τους στους Καππαδόκες των επομένων αιώνων.

Κατά τον Στράβωνα*, η Καππαδοκική γλώσσα μιλιούνταν σ’ ολόκληρο το τμήμα της Μικράς Ασίας που περιλαμβάνεται μεταξύ Ευξείνου Πόντου, Κιλικίας, Κολχίδας, Ευφράτου, Λυκαονίας, Γαλατίας και Άλυος ποταμού.

Η Ελληνική γλώσσα, άρχισε να διαδίδεται στην περιοχή από τα τέλη του 4ου π.χ. αιώνα επί των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου και έγινε γλώσσα της περιοχής από τους φιλέλληνες βασιλιάδες Αριαράνθη, Αριοβαρζάνη, Μιθριδάτη και κυρίως από τον Αρχέλαο. Έτσι, σταδιακά, η Ελληνική αντικατέστησε την Καππαδοκική γλώσσα.

Με την επέκταση του χριστιανισμού, την κατάκτηση της Καππαδοκίας από τους Ρωμαίους και αργότερα κατά την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, έσβησε η Καππαδοκική και αντικαταστάθηκε απόλυτα από την Ελληνική γλώσσα.

Στις πόλεις διατηρήθηκε για λίγο μια μικτή Καππαδοκικοελληνική και σε ορισμένα απόκεντρα μέρη όπως στα Φάρσαρα, διατηρήθηκαν πολλά στοιχεία της Καππαδοκικής. Αργότερα, μετά την κατάκτηση της Μικράς Ασίας από τους Τούρκους, επικράτησε -πολλές φορές με τη βία- η Τουρκική γλώσσα. Μέχρι την ανταλλαγή, τον Οκτώβρη του 1924, μόνο λίγα χωριά και κομωπόλεις διατηρούσαν την Ελληνική με διάφορες τοπικές διαλέκτους και ιδιώματα, όπως στη Σινασό, Τζαλέλα, Ποτάμια, Ανακού Λίμνη, Φλογητά, Μισθί.

Όταν ήρθαν οι Καππαδόκες στην Ελλάδα, οι περισσότεροι μιλούσαν Τουρκικά Οι ντόπιοι τους έλεγαν “Τουρκόσπορους” και “γιαουρτοβαφτισμένους”. Όμως οι Σινασίτες επειδή μιλούσαν καθαρά τη νεοελληνική χάρη στα ελληνικά σχολεία τους, δεν αντιμετώπισαν τέτοια προβλήματα όπως τους υπόλοιπους Καππαδόκες.

Οι Σινασίτες Καππαδόκες αστικοποιημένοι στην Κωνσταντινούπολη που από πολύ μικροί μετανάστευαν, μιλούσαν καθαρότερα τα Ελληνικά, τα “Πολίτικα”, από οποιοδήποτε άλλο τμήμα της Καππαδοκίας.

Οι γυναίκες, μιλούσαν τα Ελληνικά με κλωσσικό ιδίωμα και καθαρό ύφος, αλλά με προφορά μεταξύ βυζαντινού, ηπειρωτικού, ποντιακού και αιγεακού ιδιώματος, αλλά με υπολείματα λατινικών, περσικών, καππαδοκικών και τουρκικών λέξεων.

Τα ονόματα που οι Σινασίτες έδιναν στα παιδιά τους ήταν εκτός από τα χριστιανικά και αρχαιοελληνικά όπως Αχιλέας, Όμηρος, Ζηνοβία, Αλέξανδρος, Χαρίκλεια, Τερψιχόρη, Ασπασία, Μελπομένη, Ακρίτης και Αλέξης.

Τα επίθετα έχουν την κατάληξη -ίδης, -άδης και -όπουλος.Συναντάται και το επίθετο Ελληνιάδης. Σπάνια συναντάται επίθετο σε -ογλου.

Στα σχολεία διδασκόταν η καθαρεύουσα, η νέα ελληνική και πολλά κεφάλαια αρχαίων Αττικών συγγραφέων. Διδασκόταν επίσης ο Όμηρος και σαν ξένες γλώσσες τα Γαλλικά και τα Τουρκικά.

————————————————–

*Στράβωνας = Ιστορικός και γεωγράφος από την Αμάσεια του Πόντου (65 π.χ. – 23 μ.χ.)

 ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΣΤΗ ΣΙΝΑΣΟ

Σε μαρμάρινες επιγραφές που στόλιζαν την κωμόπολη της Σινασού, οι οποίες σώζονται και σήμερα, διαβάζουμε στα αρχαία ελληνικά:

Στην κεντρική είσοδο της εκκλησίας των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, διαβάζουμε:

“Ναός ειμί των πανσέπτων βασιλέων ευσεβών,

Κωνσταντίνου και Ελένης διωκτών των ασεβών.

Επί Σουλτάν Μεχμέτη ανηγέρθη ολικώς,

επί Αβδούλ Μετζήτ εκαλλωπίσθην ως εικός,

κι επί ιεραρχίας Παϊσίου του κλεινού,

δι αγώνων και δαπάνης του της Σινασού κοινού.

Ανηγέρθην μεν εκ βάθρων τω 1729, επεσκευάσθην δε τω 1850”.

 

Η μαρμάρινη γέφυρα Μαράσογλου που ενώνει τις δυο συνοικίες της Σινασού, γράφει:

“Ως σύνδεσμος ενώσεως αντικειμένων δύο

μερίδας κωμοπόλεως μιάς επιζευγνύω.

Αλλ’ η αυτή και ως αψίς θριάμβου αριγνώτου

διαιωνίζω αρετήν αρίστου πατριώτου.

Υμνείτω τον Βασίλειον Μαράσογλου η φήμη…

και είη άληστος αυτού και ευκλεής η μνήνη (1865)”

 

Στο σπίτι της οικογένειας Ρίζου, σε μαρμάρινη επιγραφή στην είσοδο που υπάρχει και σήμερα, διαβάζουμε:

“Άνθρωπε, ει μεν φίλος πέφυκας,

είσελθε χαίρων,

ει δε εχθρός και επίβουλος,

πόρρω της πύλης ταύτης.

Σήμερον εμούν αύριον ετέρου

και ουδέποτε τινός (1855)”

 

Πολλά σπίτια της Σινασού είχαν εσωτερικές τοιχογραφίες με διάφορα θέματα, ρητά, αινίγματα, αποφθέγματα, ζωγραφισμένα κυρίως από το λαϊκό ζωγράφο Κωστή Μελετιάδη.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα εσωτερικής επιγραφής είναι αυτή στο αρχοντικό του Αδάμ που γράφει:

“Πάροικοι και διαβάται εσμέν πάντες εις τον κόσμον της Ξενίας δ΄ευχαρίστως τον κοινόν πληρούμεν νόμον,1896”

 

Απόδειξη της Ελληνοφωνίας της Σινασού είναι και οι σκαλιστές επιγραφές στις επιτίμβιες πλάκες:

 

α) Τσαντάς Ρίζος, ώδε κείμαι,

οπαδός του Ιπποκράτους,

λυσιπόνου επιστήμης

και αείποτε ακαμάτους

υπέρ ασθενών αγώνας

αφιλοκερδώς, εκθύμως

ηγωνήσθην, όθεν άπας

ο των Σινασεών Δήμος,

ουξ επαύσατο τιμών με, έως ου πεντηκοντούτης…

 

β)Συ ω φίλε παροδίτα δια να μάθης ερωτάς

εν τοις ζώσι εκαλούμην Σάββας Ελευθερίου Τσαντάς…

 

γ)Εις το εικοστόν μου έαρ,

πριν ακόμα ίδω τ’ άνθη

η ανθούσα μου νεότης

εις τον τάφον μου εμαράνθη…

 

Στη Σινασό, τα Ακριτικά τραγούδια ήταν όλα στα Ελληνικά. Παραθέτω ένα:

¨Ακρίτης κάστρον έκτισε, χάρος να μην τον εύρει

διπλούν, τριπλούν το έκτισε, σιδεροκαρφωμένο

εγύρισε και τράνισε (κοίταξε), χάρος τον παραστέκνει,

καλώς ήρθες, άη Χάρε μου, έλα να φάμ’ κι ας πιούμε.

Εγώ δεν ήρτα για φαϊ, και για πιοτό δεν ήρτα,

ήρτα για τον Ακρίτη σου, να πάρω την ψυχή σου…

Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι μέχρι λίγα χρόνια πριν την αταλλαγή,στους Σινασίτικους γάμους, εκτός από τα συνηθισμένα τραγούδια, τα όργανα συνόδευαν παίζοντας και τον Ελληνικό Εθνικό Ύμνο, σαν γαμήλιο εμβατήριο!!

Το “έθιμο” σταμάτησε ένας Τούρκος αξιωματικός που είχε έρθει στη Σινασό από την Κρήτη, με την πραγματική ανταλλαγή των πληθυσμών του έτους 1897* και γνώριζε τον Ελληνικό Εθνικό Ύμνο. Στα 1916 διέταξε την Δημογεροντία να το καταργήσει, διαφορετικά θα είχαν ποινές.

——————————————————-

Την αποχώρηση Οθωμανικού στρατού από την Κρήτη έγινε με την παραχώρηση από τις Μεγάλες Δυνάμεις της Αυτονομίας της. Οι Τουρκοκρητικοί, οι Μπασιβουζούκοι ακόμα και Χριστιανοί Κρητικοί που είχαν συνεργαστεί μαζί τους, τους ακολούθησαν για προστασία, φοβούμενοι αντίποινα από τον ντόπιο πληθυσμό. (Γενική Απογραφή του 1885: Μουσουλμάνοι 73.234, απογραφή 1900: Μουσουλμάνοι 33.281, απογραφή 1901: Μουσουλμάνοι 33.496)

ΛΕΞΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΙΝΑΣΙΤΙΚΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ

Το δείγμα των λέξεων που παρατίθενται, έχουν ρίζες αρχαιοελληνικές, νεοελληνικές και βυζαντινές. Μελετώντας τη ρίζα, σε συνδιασμό και με τον αναγραμματισμό των λέξεων -λόγω ευχρησίας και προσαρμογής τους στην τοπική καθημερινότητα-, δείχνουν καθαρά στον κάθε ένα, είτε απλό αναγνώστη είτε ιστορικό ερευνητή, το είδος και το εύρος της επίδρασης των διαλέκτων αυτών (ελληνικών και βυζαντινής) στην διαμόρφωση του τοπικού γλωσσικού ιδιώματος της Σινασού της Καπαδοκίας.

Από όλα τα παραπάνω κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι θα πρέπει να ασχοληθούν κάποιοι ειδήμονες γλωσσολόγοι με το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα της Σινασού, που προφανώς διαφέρει από το εν γένει ιδίωμα της υπόλοιπης Καππαδοκίας.

 

Αγιούρ (από το εγείρω) = σήκω

αγ’ τε (από το άγετε) = άντε

αγραστήρι = εργαστήρι

αδρεύω = αρδεύω

αδροσκελώ = περπατώ γρήγορα

αλογάτης = ιππέας

άφτω (από το άπτω) = ανάβω

βρεχός = βροχή

γέρμος = μόνος, έρμος

γοϊνικά = γονικά

γρωνίζω = γνωρίζω

δάκνω = δαγκώνω

εξοδιάζω = ξοδεύω

ζελμονώ = λησμονώ

ζωστρή (από το ζωστήρ) = ζώνη

θέκνω = θέτω

ιμάτ = ιμάτιον

ίνα = τρίχα

καλακείμαι (από το καλά ουκ είμαι) = ασθενώ

κάλλη = ωραιότητα

καματερός (από το κάματος) = φιλόπονος

κάφτω = καίω

μίσθαργος (από το άμισθος) = σκλάβος

μούγια (από το αρχαίο μυία) = μύγα

ναίκα = γυναίκα

ξεχωρισιά = διαζύγιο

οβλογώ = ευλογώ

όλιος = ήλιος

ομάζω (από το ομνύω) = ορκίζομαι

όρμα (από το όραμα) = όνειρο

πεγάδι = πηγάδι

πεκόφτω = αποκόπτω

ποίκα,πήκες (από το εποίηκα, εποίηκες) = έκανα, έκανες

στούδι = οστό

στράφτω = αστράπτω

τυρπί = τρύπα

τσέφλο (από το εξώφλιον) = τσόφλι αβγού

τσιμπάρα (από το τσιμπώ) = πιρούνι

φοραίνω = φορώ

φσάζω = σφάζω

φύτρα = γένος, καταγωγή

χαρτιό = γράμμα, επιστολή

χειμός = χειμώνας

χρωφελέτης = χρεοφειλέτης

χτηνιό (από το κτήνος) = αγελάδα

ωβόν = αβγό

Όλα όσα κατατέθηκαν παραπάνω, δίνουν τη δυνατότητα στον καθένα, να αντιληφθεί την ελληνικότητα και την αρχαϊκότητα του σινασίτικου γλωσσικού ιδιώματος. Ιδιόματος που μιλιώταν στη Σινασό από τα πολύ παλιά χρόνια, διότι με την πάροδο των χρόνων, επηρεαζόταν από την τουρκική γλώσσα, λόγω της καθημερινής τριβής των Ελλήνων Σινασιτών με τους Τούρκους.

Ευθύμης Γ. Λεκάκης

Νομικός

Ιστορικός Ερευνητής

Πηγή:

Σινασός Καππαδοκίας, Κυριάκος Η. Βλασιάδης

"google ad"