Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία ίσως να μην αρκεί για την επίτευξη των στόχων της Συμφωνίας του Παρισιού

Άρθρο της Δρ. Vanessa Buth (University of East Anglia)

Πρόλογος – Μετάφραση: Ευάγγελος Ι. Γενεράλης

Πηγή: https://blogs.lse.ac.uk/europpblog/2020/07/09/the-eus-green-deal-may-not-be-enough-to-reach-the-paris-climate-goals/

ΠΡΟΛΟΓΟΣ – ΕΙΣΑΓΩΓΗ

[   Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, το πιο μεγαλεπήβολο και φιλόδοξο (από τη νομισματική ενοποίηση και ως τις μέρες μας) στρατηγικό σχέδιο εντός Ε.Ε., αποτελεί την κατοχύρωση της ευρωπαϊκής πολιτικής βούλησης για τη σταδιακή “πράσινη” μετάβαση (τη μετάβαση, δηλαδή, σε ηπιότερες για τον πλανήτη ενεργειακές πηγές, υποδομές, δίκτυα, ακόμα και καταναλωτικές συνήθειες) βάσει στόχων που έχουν τεθεί από μια σειρά διεθνών συνόδων κορυφής για το κλίμα και την υπερθέρμανση του πλανήτη. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν [α], πρώην στενή συνεργάτιδα της Άνγκελα Μέρκελ και υπέρμαχος της ευρωπαϊκής “πράσινης” ατζέντας, έχει δηλώσει επανειλημμένως πως η Συμφωνία αυτή θα απελευθερώσει ένα άνευ προηγουμένου κύμα επενδύσεων και θα στηριχτεί σε μια σειρά τολμηρών μεταρρυθμίσεων σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο [β].

Το “πράσινο” όραμα της Ε.Ε. [γ], αντανακλά μεν μια πολιτική ευαισθησία πάνω σε φλέγοντα (στην κυριολεξία) περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως και απέναντι στη διάχυση των ενεργών οικο-κινημάτων της ευρωπαϊκής κοινωνίας των πολιτών, τα οποία απέκτησαν μια σημαντική κοινωνική ροπή τα τελευταία χρόνια. Δεν έρχεται όμως χωρίς αμφισβητήσεις και κριτική. Σε ό,τι αφορά το πόσο δίκαιη και εξισορροπητική θα είναι αυτή η μετάβαση που υπόσχεται, οι αμφιβολίες και οι εμπεριστατωμένες ενστάσεις στο όλο σχέδιο εμφανίστηκαν από την πρώτη στιγμή, τόσο από την πλευρά των κινημάτων, όσο φυσικά και από την πλευρά των εκπροσώπων και υπέρμαχων του παρόντος κεφαλαιακού-τραπεζοκεντρικού status quo και των κατεστημένων οικονομικών (αν)ισορροπιών για τους αντίθετους λόγους. Οι διαστάσεις που θα πάρει αυτός ο ανταγωνισμός, σε τοπικό και πανευρωπαϊκό επίπεδο, φαίνεται πως θα καθορίσουν και την “πράσινη” πολιτική ατζέντα της Ε.Ε. στο σύνολό της στο άμεσο μέλλον.

Οι επενδυτικοί ορίζοντες της Πράσινης Συμφωνίας επιθυμούν να καλύψουν ένα ευρύ φάσμα, από τοπικά έργα υποδομής έως και μεγάλες εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας, με αιχμή του “πράσινου” δόρατος να είναι η σταδιακή απαγκίστρωση από τα ορυκτά καύσιμα καθώς και η “κυκλική” βιωσιμότητα των τοπικών οικονομιών εντός των κρατών-μελών της Ε.Ε. Όσο θεμιτό, εύλογο και προς την σωστή κατεύθυνση κρίνει κάποιος το όλο σχέδιο, η κραταιά πραγματικότητα στην κορυφή της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής έχει μέχρι στιγμής αποδειχθεί τροχοπέδη στην προώθησή του, αποκαλύπτοντας για άλλη μια φορά και σε ακόμη μία περίπτωση το χάσμα εντός της Ένωσης και την αμφιγνωμία οράματος και θέλησης για μια καινοτόμα μεταρρυθμιστική κατεύθυνση σε μεγάλη κλίμακα η οποία τολμά, έστω, να θίξει την τάξη στους ακρογωνιαίους λίθους του συγκεντρωτικού οικονομικού οικοδομήματος εντός της. Η de facto πραγματικότητα που επέβαλλε η συνθήκη της πανδημίας του Covid19 δε, κατάφερε να οξύνει αυτές οι αγκυλώσεις εντός Ε.Ε., με πιο πρόσφατο παράδειγμα αυτό του Ταμείου Στήριξης για τις ζημιές που επέφερε η πανδημία, μονοπωλώντας για ακόμη μια φορά τον πολιτικό λόγο και θέτοντάς τον ξανά στη βάση ενός “κατεπείγοντος” και “μη διαπραγματεύσιμου” κυρίαρχου μονόλογου, κρατώντας τον δέσμιο του διλήμματος “ποσοτική ανάπτυξη ή συνεχιζόμενη ύφεση”. Στην Ελλάδα, γνωρίσαμε μια διάσταση αυτού του φαινομένου κατά την πρόσφατη ψήφιση του νέου νομοσχεδίου για το περιβάλλον [δ], μέσα από την όλη ρητορική με την οποία προωθήθηκε και τις κοινωνικές αντιδράσεις που προκάλεσε.

Με τον κίνδυνο η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία να μείνει στα χαρτιά, ακόμα κι ως πλατφόρμα πολιτικής διαβούλευσης, ή ακόμα χειρότερα, να “μεταγλωττιστεί” σε μια σειρά μέτρων που θα επιβληθούν ακαριαία και από-τα-πάνω χωρίς τις απαραίτητες κοινωνικές ζυμώσεις, οι φωνές εντός της Ευρώπης που προωθούν την ατζέντα της “πράσινης” μετάβασης ως τη μόνη βιώσιμη λύση για έξοδο από το παρατεταμένο και ελέω κορωνοϊού, καθολικό οικονομικό αδιέξοδο, πρέπει να συνεχίσουν να ακούγονται σε όλους τους τόνους και με όλα τα διαθέσιμα μέσα. Δεν υπάρχει πλέον η πολυτέλεια της αγνόησης αυτής της στρατηγικής στο σύνολό της και η κριτική στάση απέναντί της οφείλει να τελείται με τη νηφάλια εκείνη αποφασιστικότητα που δεν θα επιτρέψει στους συνήθεις σωτήρες-εργολάβους να καρπωθούν την πολιτική και οικονομική υπεραξία ενός μετασχηματισμού που μέλλεται να πραγματοποιηθεί, συναινετικά ή μη. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, μένει να δούμε την ικανότητα και οξυδέρκεια με την οποία θα αξιοποιήσει το ρόλο της ως προεδρεύουσα της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, εν μέσω μιας τόσο καίριας και ασφυχτικής ιστορικής συνθήκης.

Το άρθρο που ακολουθεί, επισημαίνει κάποια από τα σημαντικότερα εμπόδια που έχουν εμφανιστεί στην πορεία των διαβουλεύσεων για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, τις αντικειμενικές και επιστημονικές αδυναμίες στις παρεμβάσεις που προτείνονται, καθώς και ορισμένες από τις αντιφάσεις που ξεσκεπάζουν τον “πράσινο ιδεαλισμό” με τον οποίο σε κάποιες περιπτώσεις αυτή πλαισιώνεται. Ενισχύει τον προβληματισμό πάνω στο τι θεωρούμε “ανάπτυξη” στις παρούσες συνθήκες και θέτει καίρια ερωτήματα στο κατά πόσο μπορούμε σήμερα να μιλάμε για ανάπτυξη εν γένει, με όρους και δεδομένα που έχουν επανειλημμένως δοκιμαστεί και αποτύχει, αλλά παρόλα αυτά επανέρχονται/επιβάλλονται πεισματικά και μονοπωλούν μονότονα το δημόσιο διάλογο. Η συγγραφέας του άρθρου καταλήγει στον κοινό τόπο όλων των προοδευτικών και δημοκρατικά σκεπτόμενων ευρωπαίων σε αυτή την καθοριστική συγκυρία: χωρίς τον εκδημοκρατισμό των διαδικασιών στη λήψη των αποφάσεων και χωρίς τη θέληση της κοινωνίας, η “πράσινη” μεταρρυθμιστική πολιτική της Ε.Ε. θα παραμείνει μετέωρη και εύκολη ως βορά στις ορέξεις των κυρίαρχων δυνάμεων που αναπαράγουν και επωφελούνται από τη διαιώνιση ενός πολυεπίπεδου καθεστώτος κρίσης εντός της.

ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η οποία προτάθηκε από την Κομισιόν το Δεκέμβρη του 2019, περιέχει μια σειρά από κατευθυντήριες γραμμές για το πώς μπορεί να επιτευχθεί ο κλιματικός στόχος της μείωσης κατά 50-55% στις ρυπογόνες εκπομπές έως το 2030, με απώτερο στόχο τη μείωση του ποσοστού αυτού στο μηδέν (net-zero) [1] έως το 2050. Πρόκειται για ένα σχέδιο νομοθετικών και πολιτικών παρεμβάσεων και μέτρων, ο οποίος συμπεριλαμβάνει οικονομικές ενισχύσεις που θα είναι αρωγός στο να μειωθούν επαρκώς οι ρυπογόνες εκπομπές στην Ευρώπη και τα κράτη-μέλη της σε μια από κοινού προσπάθεια. Η Πράσινη Συμφωνία αγγίζει ζητήματα όπως αυτά της ενέργειας, του κατασκευαστικού, του πρωτογενούς τομέα και των μετακινήσεων, αναπτύσσοντας παράλληλα το σχέδιο προς μια κυκλική οικονομία (circular economy) [2], καθώς και τη στρατηγική της Ε.Ε. για τη βιοποικιλότητα. Οι επιμέρους λεπτομέρειες πάνω στο πώς οι παρούσες και ισχύουσες νομοθεσίες και πολιτικές θα ενσωματωθούν και θα προσαρμοστούν στον σχεδιασμό αυτό, όπως και η εισαγωγή νέων, είναι μια διαδικασία που θα εξελιχθεί μέσα στο 2020 και 2021 [3].

Ωστόσο, το όλο σχέδιο με την παρούσα μορφή του δείχνει να μην είναι αρκετό. Η Πράσινη Συμφωνία παραμένει μια “νέα αναπτυξιακή στρατηγική” που βασίζεται στην ίδια ιδεολογία η οποία μας οδήγησε στην κλιματική κρίση. Αν και ο στόχος της είναι να μειώσει την εξάρτηση του τρόπου ζωής μας στον άνθρακα, εμμένει στην πεπατημένη οδό της εντατικοποιημένης ανάπτυξης. Αφήνει χώρο για περαιτέρω συνέχιση των εξορύξεων και της κατανάλωσης μη-βιώσιμων και μη-ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, με το φυσικό αέριο (ειδικά το λιγότερο ρυπογόνο υγροποιημένο φυσικό αέριο) να προωθείται ως σημαντικό μέρος της ενεργειακής στρατηγικής για την (απροσδιόριστη) διάρκεια της μεταβατικής περιόδου [4], συμπεριλαμβάνοντας τη συλλογή και αποθήκευση άνθρακα [5] -μια εξ’ ορισμού μακροπρόθεσμη στρατηγική.

Άλλα παραδείγματα εντός της στρατηγικής αυτής είναι ο στόχος για αύξηση της χωρητικότητας των αερομεταφορών και, παρά την επιθυμία της Κομισιόν να υποστηρίξει την έρευνα και την καινοτομία σε τομείς όπως η χαλυβουργική παραγωγή με μηδενικούς ρύπους και η προώθηση της κλιματικής ουδετερότητας και της κυκλικής παραγωγής στους περισσότερους από τους πιο απαιτητικούς ενεργειακά τομείς (όπως αυτός των κατασκευών), κύριο μέλημα των προτεινόμενων μέτρων για τον κατασκευαστικό τομέα είναι η αποδοτικότητα σε πρώτες ύλες και ενέργεια. Τα μέτρα αυτά, εφόσον λάβουμε υπ’ όψη και την πληθυσμιακή αύξηση, θα καταφέρουν μεν μια πτώση στις ρυπογόνες εκπομπές, αλλά παραμένουν ανεπαρκή εξ’ αιτίας των περιορισμών τους.

Μια μεγάλη πλειοψηφία επιστημόνων, Μ.Κ.Ο [6] και άλλων ειδικών, υποστηρίζουν πως ο στόχος του 50% έως το 2030 δεν αρκεί να μειώσει τη μέση αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κάτω από τους 1.5 βαθμούς και απαιτείται μια πιο δραστική μείωση στις ρυπογόνες εκπομπές. Προτείνουν μια μείωση της τάξης του 65 με 75% εντός της Ε.Ε., έτσι ώστε ο στόχος για μηδενικούς (net-zero) ρύπους να μπορεί να επιτευχθεί έως το 2035-40. Η βάση των επιχειρημάτων τους είναι το γεγονός πως οι προβλέψεις περί υπερθέρμανσης ποικίλουν σημαντικά [7] και το ότι οι όποιες τωρινές επεμβάσεις θα επιδράσουν στην καμπύλη των ρύπων στο διάστημα έως το 2050 και μετά.

Η ταχύτητα και αποφασιστικότητα με την οποία παίρνουμε τα απαραίτητα μέτρα είναι καθοριστική: όσο πιο μετριοπαθείς είναι οι παρεμβάσεις μας, τόσο πιο εντατική θα πρέπει να είναι η προσπάθεια μας να επιχειρήσουμε να περιορίσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη στους 1.5 βαθμού κατά μ.ο -κι αυτό εάν είναι πλέον δυνατό [8]. Οι ευρωπαϊκές Μ.Κ.Ο. που ειδικεύονται στην κλιματική αλλαγή τονίζουν πως η Ε.Ε. θα πρέπει να επιλέξει τις κατάλληλες στρατηγικές ώστε να αποφευχθεί μια προσωρινή υπέρβαση του στόχου των 1.5 βαθμών και την όσο το δυνατό μικρότερη εξάρτηση σε μη-αποδεδειγμένες μεθόδους αφαίρεσης ρύπων [9] (όπως αυτή της συλλογής και αποθήκευσης άνθρακα). Αυτό το επιχείρημα μοιράζονται και άλλοι ειδικοί, οι οποίοι κρίνουν πως, στις μέρες μας, η ανάπτυξη και εφαρμογή βιώσιμων τεχνολογιών μηδενικών ρύπων σε παγκόσμια κλίμακα είναι αναξιόπιστες [10].

Ένα ακόμη ενδεικτικό παράδειγμα της αντιφατικής λογικής εντός της Πράσινης Συμφωνίας είναι τα διεθνή και διμερή εμπορικά σύμφωνα, με εξέχουσα την Ευρωπαϊκή Συνθήκη Επενδυτικών Διενέξεων (EU Investor Dispute Treaty) [11] που αποτελεί τον συστατικό πυρήνα των οικονομικών πολιτικών που βασίζονται στην ανταγωνιστική ανάπτυξη. Μέρος της αποτελούν και οι μηχανισμοί επίλυσης διενέξεων κρατών-επενδυτών (ISDS) [12], βάσει των οποίων δίνεται η δυνατότητα σε επιχειρήσεις να κινούνται δικαστικά εναντίον κυβερνήσεων σε περίπτωση αιφνίδιων αλλαγών σε νομοθετικές και πολιτικές ρυθμίσεις που θίγουν τα άμεσα και εν δυνάμει κέρδη τους.

Στην πράξη, αυτό σημαίνει πως το σχέδιο της Ολλανδίας για σταδιακή ενεργειακή απεξάρτηση από τον άνθρακα, ως μέρος της στρατηγικής για να επιτύχει τους στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού [13], κινδυνεύει να αποτύχει διότι κάποιες γερμανικές εταιρίες ορυκτών καυσίμων απειλούν με μηνύσεις [14] και απαιτούν αποζημιώσεις για το κλείσιμο των εργοστασίων τους. Παρόμοια παραδείγματα είχαμε στο Abruzzo της Ιταλίας [15], στην Rosia Montana της Ρουμανίας [16] και σε πολλές άλλες περιοχές της Ευρώπης [17]. Ακόμα και παραρτήματα της ίδιας της Πράσινης Συμφωνίας έχουν μετριαστεί, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Επιχειρηματικό Παρατηρητήριο σε podcast του Watch Dog Radio [18], ύστερα από απειλές μηνύσεων από πλευράς κυβερνήσεως των Η.Π.Α. προς την Ε.Ε., κάνοντας χρήση του μηχανισμού επίλυσης διενέξεων του Διεθνούς Οργανισμού Εμπορίου (WTO).

Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (EIB) κατέχει σημαντικό ρόλο στη χρηματοδότηση της Πράσινης Συμφωνίας, παρέχοντας, καθώς φαίνεται, εξέχουσα θέση στα κεφάλαια από ιδιώτες. Η Μ.Κ.Ο. Counter Balance εγείρει βάσιμες υποψίες σχετικά με την ικανότητα της EIB να αντιμετωπίσει φαινόμενα απάτης και διαφθοράς στην σχετική αναφορά της για το 2019 [19] κι αυτό γιατί η Τράπεζα αυτή συνεχίζει να χρηματοδοτεί συγκεκριμένα projects τα οποία τελούσαν υπό εποπτεία ύστερα από καταγγελίες για απάτη. Επιπλέον, οι ευρωπαϊκοί νόμοι για την καταπολέμηση του μαύρου χρήματος δεν εφαρμόζονται στην ΕΙΒ. Αυτό μακροπρόθεσμα σημαίνει πως υπάρχει περίπτωση να επιβληθεί έλεγχος στη χρήση των κονδυλίων της. Ένα ακόμη στοιχείο είναι πως η ίδια η Τράπεζα δεν ελέγχει την ταυτότητα των πελατών της -με άλλα λόγια, δεν ελέγχεται ποιός/ποιοί βρίσκονται πίσω από την εκάστοτε εταιρία που λαμβάνει χρηματοδότηση βάσει της Πράσινης Συμφωνίας.

Μια εξέλιξη που γεννά πολλά ερωτηματικά έχει να κάνει με την απόφαση της Κομισιόν να αναθέσει στο αμερικανικό fund BlackRock συμβουλευτικό ρόλο στις διαδικασίες προσαρμογής των κοινωνικών και περιβαλλοντικών στόχων στις διατάξεις που διέπουν το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα [20] -για παράδειγμα, στο πώς να γίνουν τα ευρωπαϊκά κονδύλια πιο βιώσιμα οικονομικά. Η BlackRock είναι ένας διεθνής χρηματο-πιστωτικός κολοσσός, διαχειρίζεται περιουσιακά κεφάλαια της τάξης των 6 τρις. ευρώ και διαθέτει μεγάλο μερίδιο στην παγκόσμια αγορά των ορυκτών καυσίμων.

Ως συνέπεια όλων αυτών, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία βάζει σε κίνδυνο την πορεία των κρατών της Ευρώπης. Δημιουργεί στρατηγικές που σχεδιάστηκαν για να υπακούν στο δόγμα του “η ανάπτυξη υπέρ πάντων” κι αυτό εξηγεί την εμμονή στην ενεργειακή αποδοτικότητα (energy-efficiency first) [21] και στη ψηφιακή μετάβαση, σε μια απατηλή απόπειρα να βγούμε από την κρίση με όχημα την απεξάρτησή μας από τον άνθρακα. Αυτό που πραγματικά έχουμε ανάγκη, πέρα από όλα τα παραπάνω, είναι μια επανάσταση στον τρόπο ζωής μας. Έχουμε ανάγκη ενός καινοτόμου και ριζοσπαστικού τρόπου σκέψης και αντίληψης. Αυτό που χρειάζεται είναι να μοιραστούμε την εμπειρία και τη γνώση από τα υπάρχοντα κινήματα και οργανώσεις που χρησιμοποιούν υγιείς στρατηγικές με προτεραιότητα στα οικοσυστήματα και να εφαρμόσουμε τους κατάλληλους εκείνους δείκτες που αγνοούν την ποσοτικοποίηση της παραγωγικότητας (Α.Ε.Π.) αλλά αντίθετα, απεικονίζουν τη (ποιοτική) βελτίωση του βιοτικού μας επιπέδου. Χωρίς αυτές τις τομές, δεν θα φτάσουμε ποτέ το στόχο για μηδενικούς ρύπους και δεν θα καταφέρουμε ποτέ να περιορίσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη στο όριο των 1.5 βαθμών.

Για να καταφέρουμε να συνδέσουμε την οικονομία με την ευζωία των ανθρώπων, οι ίδιοι οι άνθρωποι πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο κάθε συστήματος: πρέπει οι ίδιοι να σχεδιάζουν και να προσαρμόζουν τη διαχείριση των συνθηκών διαβίωσής τους στα εκάστοτε χαρακτηριστικά, στις συνθήκες και στις ιδιαιτερότητες του περιβάλλοντος των κοινωνιών όπου ζουν, ώστε να μπορεί να εξασφαλιστεί ότι οι ανάγκες τους απαντώνται ουσιαστικά. Την ίδια στιγμή, θα πρέπει να διαδώσουμε παντού την παιδεία πάνω σε ζητήματα περιβάλλοντος και να προσδιορίσουμε βασικές αρχές και προϋποθέσεις που βοηθούν στο να περιοριστεί η ανθρώπινη παρέμβαση στη βιόσφαιρα, έτσι ώστε οι κοινότητες που εξαρτώνται από αυτήν να είναι πραγματικά βιώσιμες. Με απλά λόγια, πρέπει να μάθουμε να ζούμε σε αρμονία με τη Φύση. Αυτές οι αρχές έχουν ήδη επεξεργαστεί και αναπτυχθεί με λεπτομέρεια από φορείς και παράγοντες της παγκόσμιας κοινωνίας των πολιτών, σε ένα συντονισμένο και δημοκρατικό εγχείρημα που φέρει τον τίτλο Earth Charter (“Η Χάρτα της Γης” [22]. Πρόκειται για ένα σύγγραμμα που αποτελείται από δεκαέξι βασικές αρχές, με στόχο “έναν δίκαιο, βιώσιμο και ειρηνικό κόσμο”, το οποίο έχει συνταχθεί από την ομώνυμη ανεξάρτητη επιτροπή και είναι αποτέλεσμα μιας διαλεκτικής διαδικασίας σε διεθνές επίπεδο.

Πως όμως είμαστε σε θέση να οργανώσουμε τέτοια συστήματα; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση βρίσκεται στην παρατήρηση ιστάμενων δομών -τέτοιες είναι οι λαϊκές συνελεύσεις, τα δίκτυα μετάβασης, οι κοινότητες και οι πρωτοβουλίες που εργάζονται πάνω στην αειφόρο ανάπτυξη, οι οικο-κοινότητες κ.α. Η εμπειρία και η συλλογική γνώση αυτών μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως υποδομή για την ίδρυση ανεξάρτητων συνελεύσεων πολιτών, για παράδειγμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο [23]. Αυτό που έχουμε, εν τέλει, περισσότερο ανάγκη είναι οργανωτικές δομές που ενθαρρύνουν και προάγουν την ανταλλαγή απόψεων και τη λήψη αποφάσεων εντός της κοινωνίας των πολιτών, για τη διαμόρφωση ενός πιο ανθρώπινου τρόπου ζωής σε αρμονία με τη Φύση.

Σημειώσεις εισαγωγής:

[α] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CF%8D%CF%81%CF%83%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%B1_%CF%86%CE%BF%CE%BD_%CE%BD%CF%84%CE%B5%CF%81_%CE%9B%CE%AC%CE%B9%CE%B5%CE%BD

[β]  https://www.kathimerini.gr/1055665/article/epikairothta/kosmos/oyrsoyla-fon-nter-laien-sthn-k-eyrwpaikh-prasinh-symfwnia

[γ] https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/political-guidelines-next-commission_el.pdf

[δ] https://ecopress.gr/to-teliko-kimeno-tou-perivallontiko/

Σημειώσεις κύριου άρθρου

11] https://www.dw.com/en/net-zero-by-2050-what-does-it-mean/a-48958487

[2] https://ec.europa.eu/environment/circular-economy/

[3] https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/european-green-deal-communication-annex-roadmap_en.pdf

[4] https://www.euractiv.com/section/energy-environment/news/new-gas-possibilities-in-focus-as-commission-prepares-decarbonisation-strategy/

[5] https://en.wikipedia.org/wiki/Carbon_capture_and_storage (Σ.τ.Μ)

[6] http://kevinanderson.info/blog/a-paris-compliant-energy-only-carbon-budget-for-the-eu27/

[7] https://www.carbonbrief.org/analysis-how-carbon-cycle-feedbacks-could-make-global-warming-worse

[8] https://www.carbonbrief.org/unep-1-5c-climate-target-slipping-out-of-reach?utm_content=buffer6ba42&utm_medium=social&utm_source=twitter.com&utm_campaign=buffer

[9] http://www.caneurope.org/publications/blogs/1740-can-europe-calls-for-an-increase-of-the-eu-s-2030-climate-target-to-at-least-65

[10] https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/14693062.2017.1346498

[11] https://ec.europa.eu/trade/policy/accessing-markets/dispute-settlement/investment-disputes/

[12] https://www.business-humanrights.org/en/investor-state-dispute-settlement-isds#:~:text=Investor%20state%20dispute%20settlement%20(ISDS)%20is%20a%20mechanism%20contained%20in,a%20standard%20in%20the%20agreement.  (Σ.τ.Μ)

[13] https://www.consilium.europa.eu/el/policies/climate-change/paris-agreement/  (Σ.τ.Μ)

[14] https://www.forbes.com/sites/davekeating/2019/12/02/dutch-lawmakers-under-pressure-over-coal-phase-out/#2d7bb7f4dc8b

[15] https://www.youtube.com/watch?v=OluZrHWzyx8&t=3s

[16] https://www.youtube.com/watch?v=SwWGXbV5XIk&list=PLN2-kYHRVf56atDl1eaT3v8wj7hUIVohE&index=9&t=0s

[17]  Σε μια αντίστοιχη περίπτωση εν Ελλάδι, είδαμε μια πολυεθνική εταιρία εξορύξεων να μηνύει πολίτες λόγω των αντιδράσεών τους για την εγκατάστασή της: https://www.documentonews.gr/article/h-eldorado-gold-mhnyei-38-katoikoys-poy-antidroyn-stis-exoryxeis (Σ.τ.Μ)

[18] https://corporateeurope.org/en/2020/03/eu-watchdog-radio-episode-2

[19] https://www.counter-balance.org/wp-content/uploads/2019/10/Report_OnlineVersion_EIB_Corruption_Oct2019.pdf

[20] https://euobserver.com/opinion/148231

[21] https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/mission-letter-kadri-simson_en.pdf

[22] https://earthcharter.org/

[23] https://citizenstakeover.eu/

"google ad"