Η κληρονομιά της διακυβέρνησης Ομπάμα: Μια συνέντευξη με τον Νόαμ Τσόμσκυ

Οποιος παρακολουθεί προσεκτικά τις σύγχρονες εξελίξεις στις Ηνωμένες Πολιτείες, θα παρατηρήσει ασφαλώς ότι  η χώρα διέρχεται μια βαθιά κρίση νοήματος και θεσμικής νομιμοποίησης υπό την πίεση ενός νεοφιλελεύθερου καθεστώτος σε υπερδραστηριότητα. Και τούτο, συμβαίνει λιγότερο από οκτώ χρόνια μετά από την εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα, η πολιτική εκστρατεία του οποίου είχε εγείρει προσδοκίες  για μια στροφή από τις νεοσυντηρητικές σοφιστείες και τις αυτοκρατορικές αβελτηρίες που χαρακτήρισαν την διοίκηση του Τζωρτζ Γ. Μπους. Από τον C. J. Polychroniou, Truthout / Συνέντευξη.

Καλωσορίσατε στο μέλλον του παρελθόντος. ΟιΗνωμένες Πολιτείες είναι ένα έθνος σε αναβρασμό, του οποίου η οικονομική και πολιτική ελίτ εξακολουθεί να  προσπαθεί να ανακτήσει και να αναπαραγάγει την Επίχρυση Εποχή¹ σε μια χρονική στιγμή όμως, όπου οι πολίτες, στην συντριπτική τους πλειονότητα, βιώνουν απότομη πτώση του βιοτικού τους επιπέδου με παράλληλη αύξηση μιας, μεγάλης κλίμακας, οικονομικής ανασφάλειας η οποία συνδυάζεται με ραγδαία μείωση των κοινωνικών υπηρεσιών, κατάρρευση των υποδομών και απώλεια ελπίδας για το μέλλον.

Επομένως, εξηγείται και η άνοδος πολιτικών τσαρλατάνων, όπως ο Nτόναλντ Τραμπ, ένας άνθρωπος που φιλοδοξεί να γίνει πρόεδρος, χωρίς καν να προσποιείται ότι διαθέτει το ελάχιστον ίσως από αυτό που θα αποκαλούσαμε συνεπή ιδεολογία (κάτι που κάνει την εκδοχή που κυριαρχεί σε ορισμένες τάξεις του προοδευτικού κινήματος των ΗΠΑ, ότι ο Ντόναλντ Τραμπ είναι “φασίστας”, να αποτελεί χονδροειδές αστείο). Έτσι εξηγείται επίσης και η εμφάνιση στην εθνική πολιτική σκηνή του Μπέρνι Σάντερς, του οποίου το μήνυμα σχετικά με την ανάγκη για ύπαρξη περισσότερης δημοκρατίας στις Ηνωμένες Πολιτείες απηχεί πολύ εύστοχα τις ανάγκες των νέων ανθρώπων, καθώς πολλοί εξ αυτών φοβούνται ότι, με δεδομένες τις σημερινές συνθήκες, το μέλλον τους θα συνεπάγεται μαζική ανεργία και οικονομική ανασφάλεια.

Με βάση τα παραπάνω και πέρα από κάθε εύλογη αμφιβολία στο σημείο αυτό, φαίνεται ότι στις εκλογές του Νοεμβρίου θα αναμετρηθούν ένας ρεπουμπλικανός υποψήφιος που πιστεύει ότι οι πλούσιοι δικαιούνται να γίνουν πλουσιότεροι, ανεξαρτήτως της στυγνής εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης και ένας δημοκρατικός που έχει πλήρως ενστερνιστεί  νεο-συντηρητικές θέσεις σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, ενώ παρακοιμώμενοί του είναι οι λύκοι της Wall Street(Γουώλ Στρητ).

Σε αυτό το πλαίσιο, η Χίλαρυ Κλίντον εμφανίζεται, αν και μετά βίας, ως ουσιαστική εναλλακτική απέναντι στον Ντόναλντ Τραμπ, του οποίου οι ασυναρτησίες έχουν τρομάξει ακόμη και το ρεπουμπλικανικό κατεστημένο. Σε τέτοιο σημείο μάλιστα, που η αντίπαλός του μπορεί να υπολογίζει σε αξιοσημείωτη υποστήριξη, τόσο από απόψεως χρημάτων όσο και από απόψεως ψήφων, που θα προέρχονται από παραδοσιακούς συντηρητικούς και νεο-συντηρητικούς.

Με την εκλογική αναμέτρηση του Νοεμβρίου να απέχει ακόμη αρκετούς μήνες, θα ήταν διαφωτιστικό να προβληματιστούμε σχετικά με την κατάσταση που διανύει η χώρα και ο κόσμος κατά την διακυβέρνηση Ομπάμα, καθόσον το παρελθόν πάντα διαμορφώνει κι επηρεάζει το παρόν.

Ο Noam Chomsky (Νόαμ Τσόμσκυ), ένας από τους σημαντικότερους διανοούμενους, πολιτικούς ακτιβιστές και κοινωνικούς στοχαστές των ΗΠΑ, που ασκούν κριτική για πάνω από μισό αιώνα, ήταν ανάμεσα σε μια χούφτα ανθρώπων που ποτέ δεν πήραν τοις μετρητοίς  την προώθηση του Μπαράκ Ομπάμα ως πραγματικού μεταρρυθμιστή, πολλώ δε μάλλον ως ειλικρινούς προοδευτικού.

Σε αυτήν την αποκλειστική συνέντευξη στο Truthout, ο Τσόμσκυ φέρνει στο φως τους λόγους για τους οποίους η εκλογή του Ομπάμα δεν οδήγησε σε καμία σπουδαία αλλαγή στην σφαίρα της εξωτερικής και οικονομικής πολιτικής, αν και αποτέλεσα παρά ταύτα, μια κάποιου είδους πρόοδο έπειτα από οκτώ ζοφερά έτη νεο-συντηρητικής διακυβέρνησης  μεσσιανικού τύπου.

C. J. Polychroniou: Ο Μπαράκ Ομπάμα εξελέγη το 2008 ως πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών μέσα σε κύμα αισιοδοξίας, αλλά και σε μια στιγμή που η χώρα μαστιζόταν αλύπητα από την οικονομική κρίση, που κατά τον ίδιο τον Ομπάμα είχε επέλθει εξαιτίας “της ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων ανά τον κόσμο” και “των ανθρώπων της Γουώλ Στρητ.” Η πορεία ανόδου του Ομπάμα στην εξουσία έχει ήδη καταγραφεί εμπεριστατωμένα, συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης της πολιτικής του σταδιοδρομίας στο Ιλλινόις από τον γνωστό κτηματομεσίτη και παράγοντα  του Σικάγο Tony Rezko. Μένει ωστόσο, να αποδελτιωθεί η κληρονομιά της διακυβέρνησής του. Πρώτον, κατά την άποψή σας, ο Ομπάμα έσωσε την οικονομία των ΗΠΑ από την κατάρρευση και δεύτερον χάραξε πολιτικές που να διασφαλίζουν ότι οι “παράτολμες χρηματοπιστωτικές πρακτικές” κρατούνταν υπό έλεγχο;

Noam Chomsky: Όσον αφορά το πρώτο ερώτημα το θέμα χρειάζεται συζήτηση. Ορισμένοι οικονομολόγοι, όπως για παράδειγμα ο Dean Baker διατείνονται ότι για την αποφυγή μεγάλης ύφεσης δεν ήταν απαραίτητη η διάσωση των τραπεζών και ότι το σύστημα θα ανέκαμπτε, πιθανότατα με τον κατακερματισμό ορισμένων από τις μεγάλες τράπεζες. Επ’αυτού δεν εμπιστεύομαι αρκετά την δική μου κρίση ώστε να πάρω ξεκάθαρη θέση.

Όσον αφορά το δεύτερο ερώτημα τώρα, η νομοθετική μεταρρύθμιση Dodd-Frank κάνει κάποια βήματα μπροστά -με το να προσδίδει στο σύστημα περισσότερη διαφάνεια, να απαιτεί την τήρηση μεγαλύτερων αποθεματικών, κ.λπ. Όμως η παρέμβαση του Κονγκρέσου στην διοικητική διαδικασία, περιόρισε ορισμένους κανονισμούς, όπως για παράδειγμα αυτόν που σχετίζεται με τις συναλλαγές παραγώγων, εγείροντας σοβαρές διαμαρτυρίες από τους εισηγητές της προαναφερθείσας μεταρρύθμισης. Κάποιοι σχολιαστές μάλιστα, όπως ο Matt Taibbi, υποστήριξαν ότι αυτή η σύμπνοια μεταξύ Γουώλ Στρητ και Κονγκρέσου υπονόμευσε κατά πολύ την ισχύ της μεταρρύθμισης εξ αρχής.

Ποιοί πιστεύετε ότι ήταν οι πραγματικοί παράγοντες πίσω από την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008;

Η άμεση αιτία της κρίσης ήταν η φούσκα των ακινήτων, που βασίστηκε κυρίως σε χορήγηση στεγαστικών δανείων πολύ υψηλού κινδύνου προς  δανειολήπτες μειωμένης φερεγγυότητας, σε συνδυασμό με εξωτικά χρηματοπιστωτικά προϊόντα, που είχαν επινοηθεί ώστε να κατανείμουν τον κίνδυνο, φτάνοντας σε τέτοια πολυπλοκότητα, που λίγοι πλέον καταλαβαίνουν ποιός οφείλει τι, σε ποιόν. Οι πιο ουσιώδεις λόγοι βέβαια, έχουν να κάνουν με τις βασικές ανεπάρκειες της αγοράς.

«Οι Σύμβουλοι»

Εάν εσείς κι εγώ συμφωνήσουμε μία συναλλαγή (ας πούμε ότι μου πουλάτε ένα αυτοκίνητο), μπορεί να πετύχουμε μια καλή συμφωνία για τους εαυτούς μας, αλλά δεν λαμβάνουμε υπόψη την επίδραση που αυτή θα έχει στους άλλους (ρύπανση, κυκλοφοριακή συμφόρηση, αύξηση της τιμής των καυσίμων κ.λπ.). Αυτοί οι λεγόμενοι εξωτερικοί παράγοντες μπορεί να λάβουν μεγάλη έκταση, κάτι που στην περίπτωση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων έχει ως επίπτωση να υποτιμάται ο κίνδυνος, λόγω άγνοιας του “συστημικού κινδύνου”. Έτσι αν η Goldman Sachs δανείσει χρήματα, θα λάβει υπόψη της, εφόσον γίνει σωστή διαχείριση, τον δυνητικό κίνδυνο που διατρέχει σε περίπτωση που ο δανειολήπτης δεν μπορεί να αποπληρώσει, αλλά όχι το ρίσκο που αυτό συνεπάγεται για το χρηματοοικονομικό σύστημα στο σύνολό του, με αποτέλεσμα την υποτίμολόγηση του κινδύνου.

Υπάρχει λοιπόν πολύ υψηλός κίνδυνος για μια υγιή οικονομία. Κατά κανόνα,  αυτό μπορεί να ελεγχθεί μέσω μιας ορθής θεσμοθέτησης, αλλά η χρηματιστηριοποίηση της οικονομίας συνοδεύτηκε από μία απορρυθμιστική μανία, που στηρίχθηκε σε θεολογικού τύπου έννοιες όπως “αποδοτική αγορά” και “ορθολογική επιλογή.” Κατά έναν αρκετά ενδιαφέροντα τρόπο, πολλοί από τους ανθρώπους που είχαν πρωταρχική ευθύνη για αυτές τις καταστροφικές πολιτικές επελέγησαν ως σύμβουλοι πρώτης γραμμής του Ομπάμα, σε θέματα οικονομικής πολιτικής (όπως οι Robert Rubin, Larry Summers, Tim Geithner και άλλοι) κατά την διάρκεια της πρώτης θητείας του στον Λευκό Οίκο. Ο Alan Greenspan, ο μέχρι πριν μερικά χρόνια μεγάλος ήρωας, τελικά παραδέχθηκε ησύχως ότι δεν είχε καταλάβει πώς λειτουργούν οι αγορές ― γεγονός, αρκετά αξιοσημείωτο.

Υπάρχουν επίσης και άλλοι μηχανισμοί που οδηγούν σε υποτίμηση του κινδύνου. Οι κυβερνητικοί κανόνες για την εταιρική διακυβέρνηση παρέχουν στρεβλά κίνητρα. Έτσι, οι Διευθύνοντες Σύμβουλοι αμείβονται αδρά για να αναλαμβάνουν βραχυπρόθεσμους κινδύνους, ενώ μπορούν να αφήσουν τα συντρίμια σε κάποιον άλλο, καθώς οι ίδιοι θα πετάνε μακριά με το “χρυσό τους αλεξίπτωτο” την ώρα της κατάρρευσης. Και  υπάρχουν πολύ περισσότερα.

Άραγε, η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 δεν έφερε για μία ακόμη φορά στην επιφάνεια το γεγονός ότι ο καπιταλισμός είναι ένα παρασιτικό σύστημα;

Αξίζει να έχουμε κατά νου, ότι ο “υπαρκτός καπιταλισμός” απέχει από τον καπιταλισμό ― τουλάχιστον στις πλούσιες και ισχυρές χώρες. Έτσι στις ΗΠΑ, η προηγμένη οικονομία στηρίζεται κατ’ανάγκη στον δυναμικό, δημόσιο τομέα για την κοινωνικοποίηση του κόστους και του κινδύνου, ενώ ιδιωτικοποιεί το ενδεχόμενο κέρδος ― και το “ενδεχόμενο” μπορεί να αναφέρεται σε μεγάλο χρονικό διάστημα: Στην περίπτωση του πυρήνα της σύγχρονης οικονομίας υψηλής τεχνολογίας, των υπολογιστών και του διαδικτύου, αυτό κράτησε δεκαετίες. Υπάρχει πολύ περισσότερη μυθολογία που πρέπει να καταρριφθεί, εάν θέλουμε να τίθενται σοβαρά, τα ερωτήματα.

Οι υπάρχουσες κρατικές-καπιταλιστικές οικονομίες είναι πράγματι “παρασιτικές” προς τον δημόσιο τομέα, κατά τον τρόπο που υποδείχθηκε, καθώς και με άλλους τρόπους, όπως  η διάσωση των τραπεζών με δημόσιους πόρους (πολύ συχνό φαινόμενο και στον βιομηχανικό τομέα), τα μέτρα υψηλού”εμπορικού” προστατευτισμού, που εγγυώνται μονοπωλιακού τύπου δικαιώματα τιμολόγησης σε επιδοτούμενες  από το κράτος εταιρείες και πολλοί άλλοι μηχανισμοί.

Αναγνωρίσατε ότι κατά την διάρκεια της πρώτης του θητείας ως Προέδρου, ο Ομπάμα, αντιμετώπισε ένα ιδιαίτερα εχθρικό πλήθος στους λόφους του Καπιτωλίου, το οποίο βεβαίως και παρέμεινε εχθρικό καθ’όλη την διάρκεια  των δύο θητειών του. Αν δεχθούμε ότι έτσι είχαν τα πράγματα, ο Ομπάμα υπήρξε τελικά ένας πραγματικός μεταρρυθμιστής ή μήπως ήταν περισσότερο ένας δημαγωγός που μετέρχετο της φιλολαϊκής πολιτικής ρητορικής προκειμένου να βάλει στο περιθώριο την προοδευτική τάση της χώρας, σε μια εποχή μεγάλης ανισότητας και μαζικής δυσαρέσκειας σχετικά με το μέλλον των ΗΠΑ;

Ο Ομπάμα έχαιρε της υποστήριξης του Κονγκρέσου τα δύο πρώτα χρόνια άσκησης των καθηκόντων του, περίοδο κατά την οποία εισάγονται και οι περισσότερες προεδρικές πρωτοβουλίες. Ουδέποτε είχα την ένδειξη ότι προτίθετο να κάνει ουσιώδη προοδευτικά βήματα. Είχα γράψει για εκείνον, πριν από τις προκριματικές εκλογές του 2008, επικαλούμενος την ιστοσελίδα στην οποία παρουσίαζε τον εαυτό του ως υποψήφιο. Με άφησε παντελώς αδιάφορο, για να το θέσω ήπια. Στην πραγματικότητα σοκαρίστηκα, εξαιτίας των λόγων που προανέφερα.

«Ένας όχι και τόσο εντυπωσιακός απολογισμός»

Ας εξετάσουμε αυτό το οποίο ο Ομπάμα και οι υποστηρικτές του θεωρούν ως το εμβληματικό του επίτευγμα, τον  νόμο περί προσιτής υγειονομικής περίθαλψης. Αρχικά, προτάθηκε η δημιουργία ενός κρατικού φορέα ασφάλισης · ενός, τρόπον τινά, εθνικού συστήματος υγείας. Η ιδέα, υπέρ της οποίας είχαν ταχθεί σχεδόν τα δύο τρίτα της κοινής γνώμης, εγκαταλείφθηκε, χωρίς απ’ ό,τι φαίνεται να μελετηθεί. Ενώ η αλλοπρόσαλλη νομοθεσία που αποκλείει την κυβέρνηση από την διαπραγμάτευση της τιμής των φαρμάκων και που συγκέντρωνε περί το 85 τοις εκατό της αντίθεσης του πληθυσμού, επικράτησε χωρίς πολλή συζήτηση. Ο νόμος, όπως ισχύει σήμερα, επιφέρει κάποια βελτίωση στο υπάρχον διεθνές σκάνδαλο, αλλά όχι μεγάλη, ενώ θεμελιώδη ζητήματα δεν θεραπεύονται.

Ας δούμε το θέμα των πυρηνικών όπλων. Ο Ομπάμα είχε μερικά ωραία πράγματα να μας πει, -τόσο ωραία, όσο χρειάζονταν για να κερδίσει το βραβείο Νόμπελ. Έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος, που όμως αποδείχθηκε ελάχιστη, ενώ οι τρέχουσες κινήσεις γίνονται προς την λάθος κατεύθυνση.

Σε γενικές γραμμές έχουμε αρκετή ομαλοποιημένη ρητορική, ορισμένα θετικά βήματα, μερική παλινδρόμηση, εν κατακλείδι, έναν όχι και τόσο εντυπωσιακό απολογισμό. Σε αυτό έγκειται μια δίκαιη αποτίμηση, έστω και αν λάβουμε υπόψη την  πλέον ασυνήθη στάση του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, το οποίο κατέστησε σαφές άμα τη εκλογή Ομπάμα, ότι ήταν κυρίως το κόμμα με το ένα και μοναδικό μέλημα, δηλαδή να μην αφήνει τον Πρόεδρο να κάνει το παραμικρό, ανεξαρτήτως του τι γίνεται στην χώρα ή στον κόσμο. Είναι δύσκολο να βρεθεί ανάλογο παράδειγμα ανάμεσα στις δημοκρατίες των βιομηχανοποιημένων χωρών. Μικρό θαύμα δε, αποτελεί το γεγονός ότι οι πιο αξιοσέβαστοι συντηρητικοί πολιτικοί αναλυτές (όπως ο Thomas Mann ή ο Norman Ornstein του συντηρητικού American Enterprise Institute) αναφέρονται στο ρεπουμπλικανικό κόμμα ως μια “ριζοσπαστική εξέγερση” που έχει εγκαταλείψει την κανονική κοινοβουλευτική πολιτική.

Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, ο Ομπάμα διατείνεται ότι αγωνίζεται για μια νέα εποχή στις ΗΠΑ, μακριά από τον μιλιταρισμό του προκατόχου του και προς την κατεύθυνση του σεβασμού στο διεθνές δίκαιο και την ενεργό διπλωματία. Πώς θα κρίνατε την εξωτερική και στρατιωτική πολιτική των ΗΠΑ υπό την διακυβέρνηση Ομπάμα;

Αν και υπήρξε περισσότερο απρόθυμος στην εκδίπλωση στρατευμάτων στο έδαφος, από ό,τι ορισμένοι εκ των προκατόχων και συμβούλων του, αντιθέτως κλιμάκωσε πολύ γρήγορα ειδικές επιχειρήσεις και την παγκόσμια δολοφονική εκστρατεία του με τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones), μια ηθική καταστροφή που κατά πάσα πιθανότητα ήταν και παράνομη [γι’αυτό το θέμα βλ. Mary Ellen O’Connell, American Journal of International Law τόμ. 109, 2015, 889f]. Σε άλλα μέτωπα, ο απολογισμός είναι ετερόκλητος. Ο Ομπάμα εξακολούθησε να βάζει τροχοπέδη στην εγκαθίδρυση μιας ζώνης απαλλαγμένης από πυρηνικά όπλα (τεχνικά ελεύθερης από όπλα μαζικής καταστροφής) στην Μέση Ανατολή, προφανώς κινούμενος από την ανάγκη να προστατεύσει τα πυρηνικά όπλα του Ισραήλ από εμπεριστατωμένο έλεγχο. Με την ενέργεια αυτή, θέτει σε κίνδυνο την Συνθήκη περί μη διαδόσεως των πυρηνικών όπλων, την πιο σημαντική συνθήκη αφοπλισμού που προϋποθέτει την εγκαθίδρυση μιας τέτοιου είδους ζώνης. Κλιμακώνει επίσης επικινδύνως την ένταση κατά μήκος των ρωσικών συνόρων, επεκτείνοντας προηγούμενες πολιτικές. Το αξίας τρισεκατομμυρίων πρόγραμμά του για τον εκσυγχρονισμό του πυρηνικού οπλοστασίου είναι το αντίθετο από αυτό που θα έπρεπε να γίνει. Οι συμφωνίες για τα δικαιώματα των επενδυτών (που αποκαλούνται “συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών”) ενδέχεται να αποδειχτούν γενικά επιβλαβείς για τους λαούς και επικερδείς για τον επιχειρηματικό τομέα. Ευλόγως, υπέκυψε σε ισχυρές “ατμοσφαιρικές πιέσεις” κι έλαβε μέτρα για την εξομάλυνση των σχέσεων με την Κούβα. Αυτές κι άλλες κινήσεις συμποσούνται σε μια μέτρια αποτίμηση που κυμαίνεται από την εγκληματική αμέλεια, έως την μετριοπαθή βελτίωση.

Εάν εξετάσει κανείς την κατάσταση της οικονομίας των ΗΠΑ, μπορεί εύκολα να υποστηρίξει, ότι οι επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007-2008 όχι μόνο συνεχίζουν να υφίστανται, αλλά και ότι εφαρμόζουμε έναν συνδυασμό πολιτικών που εξακολουθούν να συμπιέζουν το επίπεδο ζωής του ενεργού πληθυσμού και να παράγουν τεράστια οικονομική ανασφάλεια. Αυτό οφείλεται στον νεοφιλελευθερισμό και στις ιδιομορφίες της αμερικανικής οικονομίας ή πρόκειται για παγκόσμιες και συστημικές δυνάμεις που επενεργούν, όπως η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, ο αυτοματισμός και το τέλος της εκβιομηχάνισης;

«Αντίρροπες δυνάμεις»

Η νεοφιλελεύθερη επίθεση στον πληθυσμό συνεχίζεται στο ακέραιο, αν και σε μικρότερο βαθμό στις ΗΠΑ, παρά στην Ευρώπη. Ο αυτοματισμός δεν αποτελεί  μείζον θέμα και η εκβιομηχάνιση δεν τελειώνει, απλώς καθίσταται υπεράκτια. Η χρηματιστηριοποίηση έχει βεβαίως εκτιναχθεί κατά την νεοφιλελεύθερη περίοδο και οι γενικές πολιτικές, με τον αρκετά παγκοσμιοποιημένο χαρακτήρα, έχουν σχεδιαστεί για να αυξήσουν την ιδιωτική και επιχειρηματική ισχύ. Όλο αυτό δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο, εντός του οποίου η συγκέντρωση του πλούτου οδηγεί σε συγκέντρωση πολιτικής ισχύος, που με την σειρά της παράγει νομοθεσία και διοικητικές πρακτικές που κινούν την διαδικασία προς τα εμπρός. Υπάρχουν αντίρροπες δυνάμεις, που θα μπορούσαν να γίνουν πιο ισχυρές.  Το δυναμικό υφίσταται, όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε από την προεκλογική εκστρατεία του Σάντερς ή ακόμη και από αυτήν του Τραμπ, εάν η λευκή εργατική τάξη, στην οποία απευθύνεται ο Τραμπ μπορέσει να οργανωθεί κατά τρόπον ώστε να επικεντρωθεί στα πραγματικά της συμφέροντα, αντί να είναι δέσμια του ταξικού της εχθρού.

Στον βαθμό που τα προγράμματα του Τραμπ είναι συνεκτικά, υποπίπτουν στην ίδια κατηγορία με εκείνα του Πωλ Ράιαν, που είχε την ευγενή καλοσύνη να τα κατονομάσει: αύξηση στρατιωτικών δαπανών (αντιπροσωπεύουν ήδη περισσότερο από το ήμισυ των έκτακτων δαπανών  και αντιστοιχούν  στις στρατιωτικές δαπάνες όλου του υπολοίπου κόσμου μαζί), και μείωση των φόρων κυρίως για τους πλούσιους, χωρίς νέες πηγές εσόδων. Συνοψίζοντας, δεν απομένει και τίποτα για οποιοδήποτε κυβερνητικό πρόγραμμα που θα μπορούσε να είναι επωφελές για τον γενικό πληθυσμό και για την υφήλιο. Ο Τραμπ παράγει τόσες πολλές αυθαίρετες και συχνά αντιφατικές διακηρύξεις, ώστε δεν είναι εύκολο να του αποδώσεις ένα ορισμένο πρόγραμμα. Αλλά παραμένει συνήθως εντός του αυτού πλαισίου ― που, παρεμπιπτόντως, σημαίνει ότι οι ισχυρισμοί του πως θα υποστηρίξει την Κοινωνική Ασφάλιση και την Υγειονομική Περίθαλψη είναι ανυπόστατοι.

Αφ’ης στιγμής η λευκή εργατική τάξη δεν μπορεί να κινητοποιηθεί για να υποστηρίξει τον ταξικό εχθρό επί τη βάσει των υφιστάμενων πολιτικών προγραμμάτων, η “ριζοσπαστική εξέγερση” που ονομάζεται “Το Κόμμα των Δημοκρατικών ” απευθύνεται στους ψηφοφόρους του μέσω των λεγόμενων “κοινωνικο-πολιτιστικών ζητημάτων ” που είναι η θρησκεία, ο φόβος, ο ρατσισμός, ο εθνικισμός. Η επίκληση αυτή διευκολύνεται από το γεγονός ότι η λευκή εργατική τάξη έχει εγκαταληφθεί από το Δημοκρατικό Κόμμα, που της προσφέρει πλέον πολύ λίγα και κυρίως “μία από τα ίδια”…. Πολύ εύκολα τότε, οι τάξεις των ελεύθερων επαγγελματιών μπορούν να κατηγορήσουν την λευκή εργατική τάξη για ρατσισμό και άλλα αμαρτήματα, αν και μια πιο προσεκτική εξέταση συχνά αποκαλύπτει, ότι οι εκδηλώσεις αυτής της βαθιά ριζωμένης ασθένειας της κοινωνίας λαμβάνουν απλώς διαφορετική μορφή στους διάφορους κλάδους.

Η χαρισματική προσωπικότητα του Ομπάμα και η αδιαμφισβήτητη ρητορική του δεινότητα αποτέλεσαν στοιχεία κρίσιμα κατά τον αγώνα του να αναρριχηθεί στην εξουσία. Ο Ντόναλντ Τραμπ από την άλλη, είναι τύπος εξωστρεφής, που επιδιώκει να προβάλει την εικόνα μιας ισχυρής προσωπικότητας που γνωρίζει πώς να κάνει τα πράγματα να προχωρούν, έστω κι αν βασίζεται στην χρήση κοινοτοπιών για την δημιουργία αυτής της εικόνας του εαυτού του, ως μελλοντικού ηγέτη μιας χώρας. Θεωρείτε ότι η προσωπικότητα παίζει ρόλο στην πολιτική, και ειδικότερα στην εποχή μας;

«Πολιτική και Μάρκετινγκ»

Δεν έχω σε μεγάλη υπόληψη τους χαρισματικούς ηγέτες κι όσο για τις ισχυρές προσωπικότητες, εξαρτάται από το τι έργο επιτελούν. Καλύτεροι, για το δικό μας είδος κοινωνιών, είναι νομίζω όσοι προσιδιάζουν στον τύπο του Φρανκλίνου Ντελάνο Ρουζβελτ. Εκείνοι δηλαδή που αντιδρούν στα ερεθίσματα, είναι συμπαθητικοί και ενθαρρύνουν τα λαϊκά κινήματα, όταν πρόκειται για σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Μερικές φορές, τουλάχιστον.

Οι δε πολιτικοί που πρόκειται να εκλεγούν σε εθνικό επίπεδο πρέπει να είναι αρκετά καλοί ηθοποιοί, σωστά;

Οι προεκλογικές εκστρατείες, ιδίως στις ΗΠΑ, διεξάγονται από την διαφημιστική βιομηχανία. Η πολιτική εκστρατεία του Μπαράκ Ομπάμα το 2008 ψηφίστηκε από την  διαφημιστική βιομηχανία ως η καλύτερη καμπάνια μάρκετινγκ της χρονιάς.

Η τελευταία ομιλία του Ομπάμα για την “Κατάσταση της Ένωσης” διέθετε όλη την ρητορική κάποιου που θέτει υποψηφιότητα για Πρόεδρος κι όχι κάποιου που ασκούσε καθήκοντα για πάνω από επτά συναπτά έτη. Τι συνάγετε από αυτό ―πρόκειται για το όραμα του Ομπάμα σχετικά με το πώς πρέπει να είναι και να λειτουργεί η χώρα σε οκτώ με δέκα χρόνια από τώρα;

Μίλησε λες και δεν είχε εκλεγεί πριν από οκτώ χρόνια. Ο Ομπάμα είχε πολυάριθμες ευκαιρίες για να αλλάξει την πορεία της χώρας. Ακόμη και το εμβληματικό του επίτευγμα, η μεταρρύθμιση του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης, είναι μια αποδυναμωμένη εκδοχή, όπως επεσήμανα νωρίτερα. Παρά την μεγάλη επίθεση προπαγάνδας, που κατήγγελλε την κυβερνητική ανάμειξη στο θέμα της περίθαλψης και την εξαιρετικά ισχνή απάντηση που αρθρώθηκε, η πλειονότητα του πληθυσμού (εκ των οποίων κι ένα μεγάλο μέρος των Δημοκρατικών), εξακολουθεί να τάσσεται υπέρ ενός εθνικού συστήματος υγείας. Ο Ομπάμα όμως ουδόλως προσπάθησε, ούτε καν όταν είχε την υποστήριξη του Κονγκρέσσου.

Έχετε υποστηρίξει ότι τα πυρηνικά όπλα και η κλιματική αλλαγή αποτελούν τις δύο μεγαλύτερες απειλές που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα. Κατά την άποψή σας, η αλλαγή του κλίματος είναι μια άμεση συνέπεια του καπιταλισμού, όπως πρεσβεύει κάποιος σαν την Ναόμι Κλάιν ή μήπως συναρτάται με την ανθρωπότητα και την πρόοδο γενικότερα, άποψη που ενστερνίζεται ο Βρετανός φιλόσοφος John Gray;

Οι Γεωλόγοι διαιρούν την ιστορία του πλανήτη μας σε εποχές. Την Πλειστόκαινο εποχή που διήρκεσε εκατομμύρια χρόνια, την διαδέχθηκε η Ολόκαινος, η οποία ξεκίνησε την ίδια περίπου εποχή με την γεωργική επανάσταση πριν από 10.000 χρόνια και πρόσφατα την Ανρωπόκαινο που αντιστοιχεί με την εποχή της βιομηχανοποίησης. Αυτό που αποκαλούμε “καπιταλισμό”, στην πράξη πρόκειται για διαφορετικές ποικιλίες κρατικού καπιταλισμού, τείνει εν μέρει να συμμορφώνεται με τις αρχές της αγοράς οι οποίες αγνοούν τους εξωγενείς προς την αγορά παράγοντες κατά τις συναλλαγές: τις επονομαζόνεες εξωτερικότητες, το κόστος που θα επωμιστεί ο Τομ, εάν ο Μπιλ και ο Χάρυ προβούν σε μία συναλλαγή.

Αυτό αποτελεί πάντα σοβαρό πρόβλημα, όπως ο συστημικός κίνδυνος στο χρηματοικονομικό σύστημα, στην οποία περίπτωση ο φορολογούμενος καλείται να καλύψει τις “αστοχίες της αγοράς”. Μια ακόμη εξωτερικότητα είναι η καταστροφή του περιβάλλοντος ― σε αυτήν την περίπτωση όμως, ο φορολογούμενος δεν μπορεί να σπεύσει εντός για να αποκαταστήσει το σύστημα. Δεν είναι ζήτημα “ανθρωπιάς και προόδου”, αλλά μάλλον μιας συγκεκριμένης μορφής κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης, που δεν είναι κατ’ανάγκη καπιταλιστική. Το αυταρχικό, ρωσικό κρατικιστικό (όχι σοσιαλιστικό), σύστημα ήταν ακόμη χειρότερο. Υπάρχουν σημαντικά μέτρα που μπορεί να ληφθούν εντός των υφιστάμενων συστημάτων (φόρος διοξειδίου του άνθρακα, εναλλακτικές μορφές ενέργειας, προστασία κ.λπ.), τα οποία και πρέπει να επιδιώκουμε κατά το δυνατόν περισσότερο μαζί με τις προσπάθειες για την ανοικοδόμηση της κοινωνίας και του πολιτισμού με στόχο να υπηρετούν τις ανθρώπινες ανάγκες μάλλον, παρά την εξουσία και το κέρδος.

Τι γνώμη έχετε για ορισμένα εγχειρήματα γεωμηχανικής για την εξυγίανσητου περιβάλλοντος, όπως η χρήση τεχνολογιών μηδενικής εκπομπής άνθρακα ώστε να απορροφάται το διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα;

Οι επιχειρήσεις αυτές θα πρέπει να αξιολογηθούν με μεγάλη φροντίδα, αποδίδοντας προσοχή σε θέματα που ποικίλλουν από  τα λεπτά τεχνικά ζητήματα, μέχρι τις μεγάλης κλίμακας κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις που δύνανται να είναι περίπλοκες και δυσνόητες. Η απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα γίνεται διαρκώς ―φυτεύοντας δάση― και πιθανότατα να μπορεί να εξελιχθεί έτι περαιτέρω, προς όφελος όλων, δεν διαθέτω όμως τις ειδικές γνώσεις που απαιτούνται ώστε να δώσω συγκεκριμένες απαντήσεις. Όσο για άλλες πιο εξωτικές προτάσεις οφείλουμε να εξετάσουμε το κατά πόσον είναι δόκιμες ―με την δέουσα προσοχή.

Ορισμένες μεγάλες πετρελαιοπαραγωγούς χώρες, όπως η Σαουδική Αραβία, βρίσκονται στη διαδικασία της διαφοροποίησης  των οικονομιών τους, προφανώς έχοντας πλήρη επίγνωση ότι η εποχή των ορυκτών καυσίμων οδεύει σύντομα προς το τέλος της. Υπό το φως αυτής της εξέλιξης, μήπως θα έπρεπε και η εξωτερική πολιτική τωνΗΠΑ έναντι των χωρών της Μέσης Ανατολής να πραγματοποιήσει μια θεαματική στροφή, εφόσον το πετρέλαιο έπαψε να είναι το αγαθό που ήταν μέχρι σήμερα;

Οι ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας ξεκίνησαν την συζήτηση αυτή πολύ αργά. Τέτοιες πρωτοβουλίες θα έπρεπε να είχαν αναληφθεί με σοβαρότητα, δεκαετίες νωρίτερα. Η Σαουδική Αραβία και τα κράτη του Περσικού Κόλπου ενδέχεται να καταστούν ακατοίκητα στο όχι και τόσο απώτερο μέλλον, εάν επικρατήσουν οι τρέχουσες τάσεις. Κατά μία τραγική ειρωνία, κατάφεραν να επιβιώσουν χάρις στο δηλητήριο που παράγουν και το οποίο θα τους καταστρέψει ― ένα σχόλιο που ισχύει για όλους μας, έστω και πιο έμμεσα. Το πόσο σοβαροί είναι οι σχεδιασμοί, δεν είναι σαφές. Υπάρχει αρκετός σκεπτικισμός. Ένα σχόλιο στο Twitter λέει ότι με αυτό που κάνουν είναι σαν να διασπούν τα υπουργεία Ηλεκτρικής Ενέργειας και Ύδρευσης για τον φόβο ηλεκτροπληξίας. Και τούτο αποτυπώνει με αρκετή ενάργεια την γενικότερη αίσθηση. Θα ήταν καλό αν μπορούσαμε να εκπλαγούμε ευχάριστα.

C. J. Polychroniou
Ο C. J. Polychroniou είναι πολιτικός οικονομολόγος και πολιτικός επιστήμων που έχει διδάξει και εργαστεί σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών. Τα κύρια ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιστρέφονται γύρω από την Ευρωπαϊκή οικονομική ολοκλήρωση, την παγκοσμιοποίηση, την πολιτική οικονομία των ΗΠΑ και την αποδόμηση του νεοφιλελεύθερου πολιτικο-οικονομικού σχεδίου. Είναι τακτικός συνεργάτης του Truthout, καθώς και μέλος του Truthout’s Public Intellectual Project. Έχουν εκδοθεί πολλά βιβλία του και τα άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε πληθώρα επιθεωρήσεων, περιοδικών, εφημερίδων και σε δημοφιλείς ενημερωτικές ιστοσελίδες. Αρκετές από τις δημοσιεύσεις του έχουν μεταφραστεί σε πολλές ξένες γλώσσες όπως γαλλικά, ελληνικά, ισπανικά, ιταλικά, κροατικά, πορτογαλικά και τουρκικά.

Μετάφραση-Επιμέλεια: Γεωργία Πρωτογέρου