Η Κρήτη απειλείται με ερημοποίηση και επισιτιστική κρίση – “Εάν δεν ζήσει η γη, πώς θα ζήσουμε εμείς;”

Του Αντώνη Παντινάκη

Πάνε 15 χρόνια από τότε που η αείμνηστη Ελένη Καπετανάκη – Μπριασούλη είχε μοιραστεί με την στενή της φίλη Μαίρη Φραγκάκη – Δαμβόγλου, μία δυσοίωνη πρόβλεψη: “Το φάσμα της ερημοποίησης” στην Κρήτη.

Έτσι ακριβώς τιτλοφορήθηκε η εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στη μνήμη της, το απόγευμα της Δευτέρας 17 Ιουνίου στο Φοιτητικό Πολιτιστικό Κέντρο «ΞΕΝΙΑ» στο Ρέθυμνο, σε μια διόλου τυχαία ημερομηνία: ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας για την καταπολέμησή της σοβούσας απειλής, όπως αυτή έχει οριστεί από την ΟΗΕ, που έχει “ριζώσει” γύρω μας.

Ο Δημήτρης Μπριασούλης, ομότιμος καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, σύζυγος της Ελένης Καπετανάκη – Μπριασούλη, το πήγε κι ένα βήμα… παρακάτω, επισείοντας τον κίνδυνο επισιτιστικής ασφάλειας! Υποστήριξε, μάλιστα, πως η Κρήτη βρίσκεται στο …κόκκινο!

Εάν δεν ζήσει η γη, πώς θα ζήσουμε εμείς;

Το νησί μας θα μοιάζει με βραχώδη έρημο το 2030, αγωνιούσε ήδη από το 2009 η Ελένη Καπετανάκη – Μπριασούλη. Τότε φάνταζε ως μακρινό σενάριο, τώρα πλέον κοντεύουμε να χάσουμε – στην κυριολεξία – τη γη κάτω από τα πόδια μας.

“Είχε δει χρόνια πριν τι συνέβαινε: και το 2030 είναι… αύριο. Ήταν πάρα πολύ δυνατή στην έρευνα, πάρα πολύ ευαίσθητη με όλα αυτά τα θέματα, από παιδί” θυμάται με συγκίνηση η Μαίρη Φραγκάκη – Δαμβόγλου, για ένα απ’ τα πολλά κοινά της βιώματα, με την αξέχαστη Ρεθεμνιώτισσα ακαδημαϊκό.

Πώς εννοούσε το φαινόμενο της ερημοποίησης η  Ελένη Καπετανάκη – Μπριασούλη: Πυρκαγιές στα δάση, που δεν μας περισσεύουν κιόλας, κι απώλεια του πολύτιμου κι επίσης λιγοστού χώματος.

 “Το βρόχινο νερό που κι αυτό λιγοστό τρέχει εφέτος, παίρνει αυτό το χώμα και το πάει στη θάλασσα, γιατί δεν υπάρχει φύτευση, δεν υπάρχουν υποδομές

Φεύγουν το χώμα, φεύγουν τα φυτά. Και τί θα μείνει; Το τσιμέντο και ο βράχος” εξηγεί η Μαίρη Φραγκάκη – Δαμβόγλου, συνταξιούχος παραγωγός της ΕΡΤ και συντονίστρια της προχθεσινής εκδήλωσης.

“Η Ελένη δεν τοποθετούσε την ερημοποίηση μόνο στην ανθρώπινη επέμβαση και στην κλιματική αλλαγή. Έτσι κι αλλιώς, πίστευε ότι η ατμόσφαιρα αλλάζει: είχαμε παγετώνες, και τώρα δεν έχουμε” διευκρινίζει η κα Φραγκάκη, εκφράζοντας την ανησυχία της: “Πρέπει να δούμε τί θα κάνουμε, με τη βοήθεια της επιστήμης, για να ζήσουμε επάνω στη γη και να ζήσει και η γη”.

Στο “κόκκινο” η Κρήτη

Με τα λόγια της κας Φραγκάκη συμφώνησε και επαύξησε ο Δημήτρης Μπριασούλης, κατατάσσοντας την Κρήτη στην κόκκινη ζώνη! “Η ερημοποίηση αφορά υποβαθμισμένα και ξηρά και ημίξηρα εδάφη. Η Κρήτη είναι στις περιοχές που βρίσκονται στο κόκκινο, στο όριο της ερημοποίησης.

Αν δεν ληφθούν μέτρα προστασίας του εδάφους, αλλά συνεχιστεί η υπερδόμηση,η τσιμεντοποίηση η οποία στις Κυκλάδες έχει πάρει εξωφρενικό ρυθμό, θα έχουμε σοβαρό πρόβλημα. Βρισκόμαστε στα όρια της επισιτιστικής ασφάλειας και στα όρια της ερημοποίησης!” προειδοποίησε ο ομότιμος καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Μίλησε για απαράδεκτες καταστάσεις, αναφορικά με την ανεξέλεγκτη, όπως είπε, τοποθέτηση ΑΕΠ (και) στη γεωργική γη.

“Και δεν φαίνεται να συγκινούνται οι έχοντες την ευθύνη!” παρατήρησε.

“Η Ελένη προσπαθεί μέσα από αυτές τις δράσεις, τις οποίες προσπαθούμε να μεταδώσουμε, να φέρει το κοινό, τους πολίτες σε επίγνωση του προβλήματος: να γνωρίσουν και να αναγνωρίσουν ότι ακόμα κι αυτές οι γαίες οι ξηρές είναι πολύτιμες” εξήγησε για το πλαίσιο και το σκοπό της προχθεσινής εκδήλωσης.

Αυτές οι ξηρές γαίες είναι στην ουσία ο “πλούτος ενός κατώτερου” θεού, όπως τις χαρακτήρισε ο κ. Μπριασούλης, επαναδιατυπώνοντας μία πάγια θέση της συζύγου του.

“Και είναι πολύ σημαντικός”, τόνισε, “εάν θέλουμε να προχωρήσουμε στην βιοοικονομία.

Η διεθνής εξέλιξη και ανάπτυξη έχει φτάσει στα όρια της οικονομίας που βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα και το πετρέλαιο: όχι μόνο για την ενέργεια, για τα πάντα!”.

Μια μάχη … από τα κάτω

Ο Δημήτρης Μπριασούλης, σε συνεργασία με άλλους επιστήμονες, προσπαθούν να μεταδώσουν αυτή τη βιωματική γνώση, που άφησε ως παρακαταθήκη η σύζυγός του, στους πολίτες.

Για το σκοπό αυτό, ετοιμάστηκε ένα βιβλίο το οποίο και παρουσιάστηκε προχθές, το οποίο εμπεριέχει όλα τα επετειακά άρθρα της Ελένης Μπριασούλη – Καπετανάκη, δομημένα σε τέσσερις θεματικές ενότητες.

Πράγματι, από το 2006 έως το 2022 η Ρεθεμνιώτισσα καθηγήτρια αρθρογραφούσε κάθε χρόνο στις

17 Ιουνίου, ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας κατά της Ερημοποίησης, συνδέοντας την κεντρική θεματική με αλληλένδετες κρίσεις.

“Το πρόβλημα της ερημοποίησης είναι, όπως το περιγράφει και η Ελένη, ένα πρόβλημα ηθικό.

Ένα πρόβλημα του πώς ο άνθρωπος αντιμετωπίζει τη γη. Ελπίζουμε να δοθεί ένα έναυσμα στον κόσμο, γιατί από εκεί θα ξεκινήσει η μάχη κατά της ερημοποίησης” σχολίασε ο Δημήτρης Μπριασούλης.

Η “μαμά” του τμήματος Γεωγραφίας και των φοιτητών

Σε περίπτωση που δεν το προσέξατε, ο ομότιμος καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κάθε φορά που αναφέρεται στη γυναίκα του, χρησιμοποιεί παρόντα χρόνο. Θα παραμείνει για πάντα ο άνθρωπος της ζωής του. Δεκαοκτώ ολόκληρους μήνες μετά το αναπάντεχο φευγιό της, στις 5 Ιανουαρίου του 2023, την αισθάνεται ακόμα δίπλα του.

“Ήταν μία τεράστια απώλεια για την οικογένειά μας, μία τεράστια απώλεια για την πανεπιστημιακή κοινότητα. Ειδικά στο Τμήμα Γεωγραφίας, στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, ήταν η μαμά του τμήματος” εξομολογείται ο ίδιος.

“Προσπαθούμε να μην πάει χαμένη η δουλειά της, αλλά να την προβάλλουμε στο ευρύτερο κοινό, γιατί σε αυτό απευθυνόταν με την αρθρογραφία της.

Προσπαθούσε με εκλαϊκευμένο και προσιτό τρόπο να δώσει αυτή τη γνώση στον καθέναν, για να καταλάβουμε ότι το έδαφος είναι ένας όρος σαν το νερό και χωρίς αυτό δεν υπάρχει ζωή!”.

Ο Δημήτρης Μπριασούλης δεν θα πάψε ποτέ να την καμαρώνει: “Η Ελένη, η σύζυγός μου, είναι ο άνθρωπος που έστησε το πρώτο τμήμα Γεωγραφίας στην Ελλάδα, στη Μυτιλήνη, στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Δέθηκε με τους φοιτητές, πολλοί τη θεωρούσαν δεύτερη μάνα τους.

Ήταν πολύ ανοιχτή: τους κατηύθυνε όχι μόνο σε επιστημονικά, αλλά και σε ανθρώπινα θέματα.

Το αντικείμενό της ήταν ο χωρικός, περιβαλλοντικός σχεδιασμός. Το επιστημονικό της έργο έτυχε διεθνούς αναγνώρισης. Η επιστημονική της δουλειά δημοσιεύτηκε σε διεθνή περιοδικά.

Έκανε πολλές δημόσιες παρεμβάσεις, είτε αρθρογραφώντας απευθυνόμενη στους πολίτες, είτε μέσα από διαβουλεύσεις”.

Η Μαίρη Φραγκάκη –  Δαμβόγλου, σε έναν εξίσου προσωπικό τόνο, πρόσθεσε:  “Η Ελένη μας έφυγε ξαφνικά πέρσι, πάνω στην έρευνα. Έγραφε, πονούσε και ενδιαφερόταν πάρα πολύ για ό,τι συνέβαινε. Θυμάμαι ότι είχε πάει το μοιραίο ταξίδι στη Νέα Υόρκη, να δει την κόρη της, και μου έστελνε φωτογραφίες από τα σκουπίδια που είχαν παρατήσει στους δρόμους χριστουγεννιάτικα.

Είχε ενδιαφερθεί πάρα πολύ για περιβαλλοντικά θέματα. Η έκδοση του βιβλίου της είχε γίνει με δικά της μέσα”.

Ευχήθηκε το πολύτιμο έργο που άφησε η φίλη της να πιάσει τόπο, και η προχθεσινή εκδήλωση την οποία συντόνισε να είναι μόνο η αρχή, αναγνωρίζοντας την συνεισφορά του συζύγου της: “Ο Δημήτρης και η Ελένη ζουν ακόμη μαζί μέσα από το κοινό έργο που ανέλαβαν. Ο Δημήτρης κατάφερε να αγωνιστεί πάρα πολύ, συγκεντρώνοντας το έργο της: άρθρα, δημοσιεύσεις, ανακοινώσεις, ομιλίες, τα οποία και παρουσίασε.”

“Η Ελένη για τα κοινά”… ως “μέντορας φίλη”

“Μέντορας και φίλη” ήταν για την εκπαιδευτικό Μαρία Χουστουλάκη η  Ελένη Μπριασούλη – Καπετανάκη. Οι δυο τους γνωρίστηκαν και συνδέθηκαν κάπως… αναπάντεχα: “Δεν την ήξερα, και δεν με ήξερε. Έκανα την περιβαλλοντική εκπομπή στο ραδιόφωνο της Αρχιεπισκοπής Κρήτης στο Ηράκλειο. Είχα δει ένα άρθρο της στο ίντερνετ και βάσει αυτού την κάλεσα για συνέντευξη. Αυτή η συνέντευξη στάθηκε η αρχή για μία συνεχιζόμενη επικοινωνία, φιλία και μεντορεία. Με βοήθησε πάρα πολύ με την εκπομπή, που δεν ήταν και το αντικείμενό μου – δεν έχω σπουδάσει κάτι σχετικό με το περιβάλλον.

Στην πορεία βγήκε ότι είμαστε και από τον ίδιο τόπο, γιατί εγώ είμαι κατά το ήμισυ Ρεθεμνιώτισσα.

Αυτή η σχέση κράτησε τρία χρόνια, ώσπου μια μέρα έφυγε ξαφνικά από κοντά μας”.

Τι κρατάει από εκείνη; “Είναι τόσα πολλά…Την εργατικότητά της, τη γενναιοδωρία της, την ακεραιότητά της, την επιστημοσύνη της, τον ορθό λόγο της, την καλή καρδιά και την αγάπη της για τους ανθρώπους και τον τόπο μας. Είχε σοφία: ήξερε πού έπρεπε να επιμείνει και πού να υποχωρήσει, με ποιο τρόπο να μιλήσει και πού να πιέσει”.

Η Βάνα Σφακιανάκη, χωροτάκτης στο επάγγελμα, έκλινε το γόνυ στο “συγκροτημένο αξιακό σύστημα” της Ελένης Καπετανάκη – Μπριασούλη, και στην κοινωνική διάσταση της επιστημονικής της έρευνας και δράσης.

“Η Ελένη έγραφε για όλα τα θέματα που μπορεί να φανταστεί κανείς.

Η αρθρογραφία και η θεματολογία της ήταν τόσο πλούσια!

Μπορούσε να τα περνάει όλα μέσα από τα φίλτρα του συγκροτημένου αξιακού της συστήματος.

Αυτό που ενώνει όλα τα διαφορετικά αντικείμενα είναι ότι πάντα υπάρχουν ίδιες αξίες, οι οποίες πάντα αφορούν σε πολύ μεγάλο βαθμό τα κοινά: είτε μιλάμε για υλικούς, είτε για άυλους πόρους.

Η Ελένη ενδιαφερόταν για τη γη, το νερό, τους ανθρώπους, τη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία.

Όλα τα έβλεπε μέσα από ένα τέτοιο πρίσμα. Αυτό είναι που ξεχώριζε στην προσωπικότητά της. Όσο δίδασκε, ήταν δασκάλα για τους φοιτητές της. Ήθελε να τους οξύνει τη σκέψη, το συλλογισμό.

Με όλη αυτή την αρθρογραφία, με συμμετοχή στις εκδηλώσεις, η Ελένη πάντα μοιραζόταν αυτό που είχε κατακτήσει. Βοήθησε σε πολλούς αγώνες που έγιναν, για πολλά πράγματα”.