Η νέα ιστορία για την προέλευση της ανθρωπότητας

Η κρατούσα θεωρία έλεγε ότι ο άνθρωπος αποφάσισε να μετακινηθεί από την «πατρογονική» του εστία, την Αφρική σε άλλες περιοχές του πλανήτη πριν από περίπου 60 χιλιάδες έτη και αυτή η μετακίνηση έγινε μαζικά. ‘Ομως τα τελευταία χρόνια ευρήματα διαφόρων μελετών ανέτρεψαν αυτή την εικόνα και έδειξαν ότι ο άνθρωπος άρχισε να μετακινείται από την αφρικανική ήπειρο προς την Ευρώπη και την Ασία πολύ νωρίτερα από τις προηγούμενες εκτιμήσεις και ότι η διαδικασία αυτή εξελίχθηκε σταδιακά.

Νέα γενετική μελέτη από Σουηδούς και Νοτιοαφρικανούς επιστήμονες τοποθετεί τις απαρχές του Homo sapiens πριν από 260.000 έως 350.000 χρόνια.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον γενετιστή Ματίας Γιάκομπσον του Πανεπιστημίου της Ουψάλα και την καθηγήτρια προϊστορικής αρχαιολογίας Μαρλίζ Λόμπαρντ του Πανεπιστημίου του Γιοχάνεσμπουργκ, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Science», ανέλυσαν το γονιδίωμα επτά Αφρικανών κυνηγών-τροφοσυλλεκτών που ζούσαν πριν από 3000 έως 2.300 χρόνια.

Η ανάλυση του DNA τους οδήγησε στην εκτίμηση ότι ο εξελικτικός διαχωρισμός ανάμεσα στον Homo sapiens και στις άλλες ομάδες προγόνων του ανθρώπου έλαβε χώρα προ 260.000 έως 350.000 ετών. Η νέα εκτίμηση συμβαδίζει με την πρόσφατη ανακάλυψη απολιθωμάτων Homo sapiens στο Μαρόκο το περασμένο καλοκαίρι, τα οποία χρονολογήθηκαν ότι ήταν ηλικίας 300.000 έως 350.000 ετών.

Είχε προηγηθεί πριν από 600.000 έως 700.000 χρόνια ο εξελικτικός διαχωρισμός από τους Νεάντερταλ, οι οποίοι ακολούθησαν το δικό τους δρόμο, αλλά αργότερα εξαφανίσθηκαν.

Οι επιστήμονες γενικά μέχρι τώρα συμφωνούσαν ότι η ανθρωπότητα «γεννήθηκε» στην Αφρική, αλλά διαφωνούσαν στο πού ακριβώς και πότε συνέβη αυτό. Με το πέρασμα του χρόνου και με τη συσσώρευση νέων στοιχείων, διαφαίνεται ότι το λίκνο των ανατομικά συγχρόνων ανθρώπων δεν ήταν αποκλειστικά η Ανατολική Αφρική όπως είχε αρχικά υποτεθεί, αλλά τείνει να επικρατήσει πλέον η θεωρία της παναφρικανικής καταγωγής, που υποστηρίζει την εμφάνιση του Homo sapiens επίσης στη Νότια και στη Βόρεια Αφρική, καθώς και σε άλλα σημεία της «μαύρης ηπείρου». Από την άλλη, η καταγωγή μας ωθείται συνεχώς πιο πίσω στο παρελθόν.

Όπως αναφέρεται και σε άρθρο του Atlantic, ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν τώρα ότι η αφήγηση αυτή είναι λάθος στην απλότητα, τη γραμμικότητα και τη γεωγραφία της. Σύμφωνα με αυτούς, ναι, εξελιχθήκαμε από τους πατροπαράδοτες ανθρωποειδείς στην Αφρική, αλλά το κάναμε με πολύπλοκο τρόπο και αφορούσε ολόκληρη την ήπειρο. Τα απολιθώματα από ολόκληρη την Αφρική φαίνεται να αντιπροσωπεύουν διαφορετικά υποείδη του Homo sapiens, ή διαφορετικά είδη εντελώς.

«Αν κοιτάξετε τα κρανία, θα δείτε διαφορετικά χαρακτηριστικά των σύγχρονων ανθρώπων που προκύπτουν σε διαφορετικές τοποθεσίες σε διαφορετικές χρονικές στιγμές», λέει η Eleanor Scerri, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Και ο λόγος για αυτό, λέει, είναι ότι «είμαστε είδος με πολλές αφρικανικές καταβολές».

Αρκετοί επιστήμονες λοιπόν ισχυρίζονται ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι προέρχονται από πολλούς διαφορετικούς πληθυσμούς που ζούσαν στην Αφρική. Διαχωριζόταν ο ένας από τον άλλο από γεωγραφικούς φραγμούς, εξελίχθηκαν ως επί το πλείστον μεμονωμένα και κάθε ομάδα ανέπτυξε μερικά από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματά μας, αλλά όχι άλλα.

Αλλά ο διαχωρισμός τους δεν ήταν σταθερός: Καθώς ένα μεταβαλλόμενο κλίμα αναμόρφωσε το αφρικανικό τοπίο (πρασίνισμα των ερήμων και ξήρανση των δασών), αυτοί οι πρώτοι άνθρωποι συρρέουν επανειλημμένα και απομακρύνονται. Κάθε φορά που συναντήθηκαν, ζευγαρώθηκαν και αναμίχθηκαν, ανταλλάσσοντας γονίδια και ιδέες σε ένα χωνευτήρι σε μια ολόκληρη ήπειρο, που τελικά συνέβαλε στο πλήρες «μπίνγκο» των χαρακτηριστικών που μπορούμε να αναγνωρίσουμε σήμερα.

Αυτή η θεωρία, γνωστή ως «αφρικανική πολυπεριφερειακή», είναι μια διαφορετική άποψη για το πώς ήρθαμε και ποιοι είμαστε. Λέει ότι κανένα συγκεκριμένο μέρος ή συγκεκριμένος πληθυσμός δεν μας έφτιαξε. Αλλά ότι το λίκνο της ανθρωπότητας ήταν το σύνολο της Αφρικής. Τα πολυάριθμα ευρήματα που προέκυψαν από διαφορετικές τοποθεσίες στην Αφρική υποδηλώνουν ένα συνονθύλευμα από εξαιρετικά δομημένους πληθυσμούς που ζουν σε ολόκληρη την ήπειρο, λένε οι επιστήμονες.

Αυτή μοιάζει να είναι μια περίπλοκη αντίληψη για να την κατανοήσουμε, δεδομένου ότι είμαστε συνηθισμένοι να σκεφτόμαστε την καταγωγή του ανθρώπου και όχι μόνο, ως ένα «οικογενειακό» δέντρο που ενώνει τα μέλη μιας φυλής ή ενός εξελικτικού δέντρου που καταγράφει τις σχέσεις μεταξύ των ειδών. Τα δέντρα αυτά έχουν μοναδικούς κορμούς που ξετυλίγονται σε καλά διαχωρισμένα κλαδιά. Έτσι αναρωτιόμαστε…ακόμα κι αν οι άνθρωποι ήταν διαδεδομένοι σε ολόκληρη την Αφρική πριν 300.000 χρόνια, σίγουρα πρέπει να ξεκινήσαμε από κάπου.

Δεν είναι έτσι, σύμφωνα με τους υποστηρικτές της Αφρικανοπολυπεριφερειακής άποψης. Υποστηρίζουν ότι ο Homo sapiens προέκυψε μεν από ένα πατρικό ανθρωποειδές που ήταν όμως διαδεδομένο σε όλη την Αφρική και είχε ήδη διαχωριστεί σε πολλούς απομονωμένους πληθυσμούς. Εμείς εξελιχθήκαμε μέσα από αυτές τις ομάδες, οι οποίες περιστασιακά ζευγαρώνονταν μεταξύ τους και ίσως με άλλα σύγχρονα ανθρωποειδή όπως ο Homo naledi. Έτσι η καλύτερη μεταφορά για αυτήν την αντίληψη δεν είναι ένα δέντρο. Είναι ένα πλεγμένο ποτάμι – μια ομάδα ρευμάτων που είναι όλα μέρος του ίδιου συστήματος, αλλά που υφαίνονται μέσα και έξω από το άλλο.

Αυτά τα ρεύματα τελικά συγχωνεύονται στο ίδιο μεγάλο κανάλι, αλλά χρειάζονται χρόνο-εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας μας, οποιαδήποτε ομάδα του Homo sapiens είχε μόνο μερικές από τις πλήρεις αφηρημένες λειτουργίες που χρησιμοποιούμε για να ορίσουμε τον εαυτό μας.

Η συμπεριφορά μας πιθανότατα εξελίχθηκε κι αυτή με τον ίδιο τρόπο. Για μερικά εκατομμύρια χρόνια, οι ανθρωποειδείς έφτιαχναν το ίδιο στιλ μεγάλων πέτρινων χειροποίητων εργαλείων. Αλλά αυτή η τεχνολογική στασιμότητα έληξε περίπου 300.000 χρόνια πριν – την ίδια χρονική στιγμή με τα πρώτα απολιθώματα Homo sapiens. Από εκείνη τη χρονική περίοδο, οι αρχαιολόγοι ανακτούν νέα είδη εξειδικευμένων και εξελιγμένων πέτρινων εργαλείων.

Αυτά τα εργαλεία δείχνουν ότι το σύγχρονο ανθρώπινο μυαλό αναπτύχθηκε την ίδια περίπου στιγμή με το σύγχρονο ανθρώπινο σώμα. Και υπαινίσσονται ότι αυτή η μετάβαση συνέβη σε ηπειρωτική κλίμακα, καθώς τέτοια εργαλεία βρέθηκαν στο Μαρόκο, στην Κένυα και στη Νότια Αφρική, με περιφερειακές διαφορές σε κάθε τοποθεσία. Η θεωρία αυτή είναι βέβαια ακόμη στην αρχή και αντιμετωπίζει διάφορα ερωτήματα. Για να μάθουμε περισσότερα για το τι συνέβη, πρέπει να αποκτήσουμε περισσότερα δεδομένα που θα φωτίσουν τα πολλά κενά στην Αφρική.