Η πανδημία «παγώνει» τη μετανάστευση

Ο φόβος για τον κορωνοϊό και η εκτίναξη της ανεργίας οδηγούν σε πιο κλειστά σύνορα

Ο κορωνοϊός ακινητοποίησε τον πλανήτη. Σχεδόν κάθε χώρα στον κόσμο έκλεισε είτε εν μέρει είτε ολοκληρωτικά τα σύνορά της για κάποια περίοδο από τη στιγμή που ξέσπασε η πανδημία. Στο σύνολό τους εξέδωσαν πάνω από 65.000 περιορισμούς κι απαγορεύσεις. Κάποιες χώρες έχουν αρχίσει να ξανανοίγουν, αλλά θα πάρει πολύ καιρό μέχρι να επιστρέψουμε στην προ κορωνοϊού κατάσταση και οι άνθρωποι να μπορούν να μετακινούνται τόσο ελεύθερα όσο πριν.

Τα κόστη της παγκόσμιας ακινησίας είναι τεράστια. Εκατοντάδες εκατομμύρια ταξίδια που ακυρώθηκαν, ειδικά μέσα στο καλοκαίρι, σημαίνουν εκατομμύρια δουλειές που εξαλείφθηκαν.

Η πανδημία, όμως, πάγωσε και τη μετανάστευση. Διεθνώς δεκάδες εκατομμύρια μετανάστες είτε «ξέμειναν» χωρίς αντικείμενο εργασίας στη χώρα που τους φιλοξενεί είτε μένουν αναγκαστικά στην πατρίδα τους. Από ανειδίκευτους οικονομικούς μετανάστες μέχρι ξένους φοιτητές που θα άφηναν τη χώρα τους για να φοιτήσουν σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, το «κλείδωμα» των χωρών και η παγκόσμια οικονομική κρίση δείχνουν να είναι τάσεις που θα συνεχιστούν ακόμη κι όταν η πανδημία μπει σε ύφεση.

Αυτή τη στιγμή η μεταναστευτική πολιτική δεν είναι, ύστερα από πολλά χρόνια, στην κορυφή της ατζέντας των κρατών. Με τον κορωνοϊό να συνεχίζει ακάθεκτος, μια επιστροφή στην κανονικότητα θα είναι για μεγάλο διάστημα ακόμα αδύνατη. Όμως αργά ή γρήγορα θα πρέπει να αποφασίσουν: Καθώς σταδιακά οι χώρες ανοίγουν για τουρίστες και business ταξιδιώτες, θα ανοίξουν και για μετανάστες ή όχι;

Όλο και πιο δύσκολα οι άδειες

Η πανδημία εκτιμάται ότι θα καταστήσει τις χώρες πιο απρόθυμες να δεχτούν μετανάστες, ακόμη κι αν βρεθεί θεραπεία ή υποχωρήσει ο ιός. Ακόμη και όταν ο τουρισμός ή τα άλλου είδους ταξίδια επιστρέψουν σε επίπεδα που να προσομοιάζουν με τα προηγούμενα, εκτιμάται ότι θα παραμείνουν περιορισμοί στη μετανάστευση. Η άδεια για να εισέλθει κάποιος σε μια χώρα μόνιμα θα δίνεται πλέον όλο και πιο δύσκολα. Οι βασικοί λόγοι είναι δυο:

1. Ο κόσμος φοβάται, όχι μόνο αυτή την πανδημία, που ήδη φαίνεται να μπαίνει στη δεύτερη φάση της, αλλά και την επόμενη. Δεν είναι λίγοι αυτοί – ακόμη και πολιτικοί διαφόρων κρατών – που συνδέουν «τους ξένους με την ασθένεια» και συμπεραίνουν ότι το να ανοίγουν τις χώρες τους σε ξένους αποτελεί υγειονομικό κίνδυνο.

Γι’ αυτό σε πολλές χώρες κοιτάζουν τους Κινέζους με δυσπιστία, οι Κινέζοι τους Αφρικανούς, οι Αφρικανοί μεταξύ τους. Ένα από τα πρώτα μέτρα που πήρε η Ν. Αφρική κατά της Covid-19 ήταν να σηκώσει έναν φράχτη 40 χλμ. στα σύνορα με τη Ζιμπάμπουε. Ο ιός βέβαια μπήκε στη χώρα κυρίως από αέρος, δηλαδή από πτήσεις από την Ευρώπη. Τον Μάρτιο υπουργός της νοτιοαφρικανικής κυβέρνησης ανακοίνωσε ότι όλα τα καταστήματα που ανήκουν σε ξένους (κυρίως Αιθίοπες και Σομαλούς) έπρεπε να κλείσουν.

Στην Κίνα μαύροι μετανάστες εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους και τους απαγορεύτηκε η είσοδος σε ξενοδοχεία και εστιατόρια ύστερα από μια φήμη ότι οι Αφρικανοί είναι πιθανότατα μολυσμένοι με τον ιό.

Τον Ιούνιο οι ΗΠΑ εξέδωσαν επίσημη διακήρυξη για «Αναστολή εισόδου αλλοδαπών που αντιπροσωπεύουν κίνδυνο για την αγορά εργασίας των ΗΠΑ μετά την πανδημία της Covid-19». Με αυτόν τον τρόπο «πάγωσαν» τέσσερις τύποι βίζας. Πρακτικά η Αμερική «κλείδωσε απέξω» από οικιακές βοηθούς μέχρι στελέχη εταιρειών τεχνολογίας και ακαδημαϊκούς.

Σύμβουλοι του Αμερικανού Προέδρου υποστηρίζουν ότι γενικώς η δημόσια υγεία μπορεί να αποτελέσει τη νομική αιτιολόγηση για το κλείσιμο της χώρας σε μετανάστες.

2. Επιπροσθέτως η πανδημία δημιούργησε μαζική ανεργία, γεγονός που θα κάνει μια μερίδα ψηφοφόρων πιο αρνητικούς στην αποδοχή μεταναστών στις χώρες τους και μετά την πανδημία. Με τις οικονομίες να τρεκλίζουν, πολλοί θα αποφασίσουν ότι είναι η ώρα να σταματήσουν οι μετανάστες να ανταγωνίζονται με τους ντόπιους για τις όλο και πιο περιορισμένες θέσεις εργασίας ή να σταματήσουν να ξοδεύονται πόροι για την οικονομική στήριξη μεταναστών.

Όταν οι τουρίστες σταμάτησαν να ταξιδεύουν σε διάφορες χώρες, οι μετανάστες που καθάριζαν σε ξενοδοχεία ή δούλευαν σε εστιατόρια απολύθηκαν. Σε πολλά κράτη, όπου ο μετανάστης απαγορεύεται να παραμείνει αν δεν εργάζεται, οι μετανάστες έρχονται τώρα αντιμέτωποι με την απέλαση έχοντας χάσει τις δουλειές τους, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, όπου σχεδόν το σύνολο απ’ όσους απώλεσαν την εργασία τους είναι μετανάστες. Πρώην υπ. Οικονομικών της χώρας υπολογίζει ότι φέτος τα ΗΑΕ θα χάσουν γι’ αυτόν τον λόγο το 10% του πληθυσμού τους.

Η Emirates, η αεροπορική εταιρεία του Ντουμπάι, ανακοίνωσε ότι ίσως απολύσει το 30% από τα συνολικά 100.000 άτομα προσωπικό της, οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι μετανάστες.

Σε όλον τον κόσμο η ροή χρημάτων από το εξωτερικό έχει στερέψει. Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι οι παγκόσμιες ροές εμβασμάτων, που είναι τρεις φορές μεγαλύτερες από την ξένη οικονομική βοήθεια προς τις φτωχές χώρες, θα πέσουν κατά 20% φέτος.

Σε χώρες όπου πολλοί μετανάστες έχασαν τις δουλειές τους, αλλά τους επιτρέπεται να παραμείνουν και να εισπράττουν επίδομα ανεργίας, οι ντόπιοι μπορεί να διαφωνούν με την εν λόγω δαπάνη.

«Μπλόκο» από εργαλεία

Η πανδημία ίσως δυσκολέψει τους παράνομους μετανάστες. Κάποια από τα εργαλεία που εσχάτως χρησιμοποιούνται από τις κυβερνήσεις για να ανιχνεύεται η επέκταση της Covid-19 ενδέχεται να παραμείνουν, καθιστώντας δυσκολότερο το να δουλεύει κάποιος παράτυπα.

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό της Κίνας, όπου συχνά τα μεγάλα καταστήματα και το μετρό απαγορεύουν την είσοδο σε όσους δεν έχουν μια συγκεκριμένη εφαρμογή (Alipay Health Code) στο κινητό τους που δείχνει ότι δεν είναι φορείς του ιού. Για να έχει κάποιος την εφαρμογή αυτή είναι απαραίτητο να διαθέτει επίσημη διεύθυνση.

Σύντομα «θα γίνει κυριολεκτικά αδύνατον να ζει κάποιος χωρίς χαρτιά στην Κίνα» προειδοποιεί το AfricansInChina.net, που είναι ο διαδικτυακός «κόμβος» ενημέρωσης για Αφρικανούς μετανάστες στην Κίνα.

Αυτοί που ρίσκαραν

Η πανδημία φέρνει στο προσκήνιο και μια άλλη κατηγορία μεταναστών, αυτών που ρίσκαραν τη ζωή τους κάνοντας απαραίτητες δουλειές μέσα στην κρίση του κορωνοϊού. Στις πλούσιες χώρες οι γιατροί και οι νοσοκόμες είναι συχνά μετανάστες.

Σχεδόν οι μισοί από τους γιατρούς που βρίσκονται στο Ισραήλ ή στις ΗΠΑ είναι αλλοδαποί. Στην Αυστραλία το 53%, στη Βρετανία το 34%, στη Γερμανία το 20%, στη Γαλλία το 16%, στην Ισπανία το 15%.

Οι ιατρικές έρευνες, από τις οποίες αναμένουμε να βρεθεί μια θεραπεία ή ένα ασφαλές εμβόλιο, αποτελούνται από ομάδες ταλαντούχων μυαλών από ολόκληρο τον κόσμο. Το Oxford Vaccine Group, Ερευνητική Ομάδα Εμβολίου της Οξφόρδης, που τον Ιούλιο ανακοίνωσε πολλά υποσχόμενες δοκιμές εμβολίου, αποτελείται από επιστήμονες που προέρχονται από διάφορες χώρες του κόσμου.

Μετανάστες κάνουν επίσης μεγάλο ποσοστό των εργασιών που «επιτρέπουν σε εμάς τους υπόλοιπους να δουλεύουμε με ασφάλεια από το σπίτι», σημειώνει το Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής. Καλλιεργούν τρόφιμα (42% των εργατών γης στην Αμερική είναι μετανάστες), κάνουν διανομή αγαθών και απολυμαίνουν χώρους (47% των καθαριστών στα αμερικανικά ξενοδοχεία είναι μετανάστες).

Αναπροσαρμογή κριτηρίων

Στις πιο φτωχές χώρες, όπου τα κράτη δεν διαθέτουν το ρευστό που χρειάζεται για να λειτουργήσει σαν μαξιλαράκι για το οικονομικό σοκ της πανδημίας, η δημόσια συζήτηση για το μεταναστευτικό έχει ήδη φουντώσει και η κοινή γνώμη διάκειται αρνητικά. Όπως για παράδειγμα στη Ν. Αφρική.

Το επόμενο διάστημα οι πλούσιες χώρες μπορεί να μην χρειάζονται πια τόσους εργαζόμενους στα ξενοδοχεία ή τις αεροπορικές εταιρείες, αλλά στο εξής αναμένεται ότι θα προσαρμόσουν τα κριτήρια αποδοχής στη χώρα ώστε να διασφαλίζουν πως όσοι μετανάστες έρχονται θα είναι για συγκεκριμένες ανάγκες και θα μπορούν να στηρίξουν οικονομικά τους εαυτούς τους.

Η Βρετανία σχεδιάζει ένα σύστημα αποδοχής μεταναστών που, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, δεν θα δέχεται κανέναν εργαζόμενο από πουθενά αν έχει αποδοχές μικρότερες από 25.600 λίρες Αγγλίας τον χρόνο. Εξαίρεση ίσως γίνει για μετανάστες που βγάζουν λιγότερα αλλά οι δουλειές τους απεδείχθησαν απολύτως απαραίτητες στην πανδημία.

«Εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας και κοινωνικής φροντίδας, οδηγοί λεωφορείων και υπάλληλοι σούπερ μάρκετ εκπληρώνουν βασικές λειτουργίες και προφανώς θα υπάρξει δημόσια υποστήριξη για ένα μεταναστευτικό σύστημα που να μην τους αποκλείει» δήλωσε ο Τζόναθαν Πορτ, καθηγητής του King’s College στο Λονδίνο και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του υπ. Εργασίας και Συντάξεων.

Παράλληλα η Βρετανία πρόκειται να είναι λιγότερο ανοιχτή προς μετανάστες από την Ευρωπαϊκή Ένωση, λόγω του Brexit, αλλά πρόσφατα προσέφερε δικαίωμα διαμονής σε έως και 3 εκατ. κατοίκους του Χονγκ Κονγκ.

Οι εκλογές στις ΗΠΑ

Στην Αμερική, ακόμα κι αν χάσει ο Τραμπ στις εκλογές του Νοεμβρίου, αυτό δεν θα σημάνει το αυτόματο άνοιγμα της χώρας. Ο Τζο Μπάιντεν, στον οποίο τα πιο σοβαρά μοντέλα πρόβλεψης εκλογικού αποτελέσματος δίνουν εννέα στις δέκα πιθανότητες να κερδίσει, μπορεί να μην συμφωνεί με το «ερμητικά κλειστό» δόγμα Τραμπ, αλλά υποστηρίζει μια μεταναστευτική πολιτική που θα ανταποκρίνεται σε συγκεκριμένες ανάγκες.

Υπόσχεται να φέρει νόμους που «θα αυξήσουν τον αριθμό των ειδικευμένων μεταναστών και θα επιτρέπουν στις πόλεις με ελλείψεις στο εργατικό δυναμικό να κάνουν αίτηση για περισσότερους μετανάστες». Δηλαδή, πιο ανοιχτά σύνορα μεν, αλλά όχι προς όλους και όχι άνευ κριτηρίων.

Η πανδημία της Covid-19 έδειξε ότι η μετανάστευση, που πάντοτε εμπεριέχει πολλούς ή λιγότερους περιορισμούς, μπορεί να ακυρωθεί εντελώς όταν οι άνθρωποι φοβούνται.

Οι τάσεις δείχνουν ότι, ακόμα κι όταν η πανδημία υποχωρήσει, θα παραμείνουν εν ισχύι περιορισμοί στη μετανάστευση. Μελλοντικά τα κράτη θα διαμορφώσουν τη μεταναστευτική τους πολιτική έτσι ώστε να υποδέχονται μόνο όσους εργαζόμενους χρειάζονται και όπου τους χρειάζονται, ενώ θα γίνει δυσκολότερο να παραμένει κάποιος «αόρατος» σε μια ξένη χώρα.