Η περίφημη “Αλχάνια κώμη” που έδωσε το όνομα στα σημερινά Χανιά και ο Βελχάνος που προστάτευε το Μαράθι

Του Θ. Γ. Λουλουδάκη

Τελικά πού έκειτο η περίφημη “Αλχανία κώμη” η οποία σύμφωνα με τον διακεκριμένο αρχαιολόγο Πλάτωνα έδωσε το όνομά του στα σημερινά Χανιά; Περιέργως υπάρχει ακόμη και σήμερα η διχογνωμία αν το τοπωνύμιο Χανιά προέρχεται από το αραβικό Χάνι ή από την Αλχανία και κατάληξε σε πληθυντικό αριθμό και ουδέτερο γένος να σημαίνει Χανιά. Σήμερα στην Ελλάδα μας υπάρχουν χιλιάδες τοπωνύμια αρχαία ή νεώτερα σε πληθυντικό αριθμό και σε ουδέτερο γένος.

Χάνι στα αραβικά σημαίνει καταφύγιο και κατ’ επέκταση κάστρο και Χανιά, από το αρχαιοελληνικό Αλχανία, σημαίνει μια περιοχή αφιερωμένη στον Θεό Βελχανό. Και επειδή ο Ασιατικός θεός Βελχανός έγινε ο Vulcanus (Βαλκανική) των Ρωμαίων και ο Ήφαιστος των Ελλήνων, το Χανιά σημαίνει τον χώρο όπου συνωστίζονται οι κατασκευαστικές και εμπορικές δραστηριότητες μιας περιοχής. Ο Ήφαιστος, ως γνωστόν, ήταν προστάτης των μεταλουργών και των μαστόρων κατά την αρχαιότητα.

Η Κρήτη και ιδιαίτερα η δυτική, λόγω Σούδας, ήταν φυσικό να επικοινωνεί συχνότερα με την Ανατολή, από όσο επικοινωνούσε η Ηπειρωτική Ελλάδα κατά την αρχαιότητα. Κατά τον γράφοντα δεν χρειάζεται να ερίζομε για το όνομα της σημερινής πόλης, αφού το Χανιά είτε από το Χάνι προέρχεται είτε από το Αλχανία, το ίδιο πράγμα σημαίνει. Σημαίνει κάστρο, σημαίνει κέντρο κατασκευαστικής και εμπορικής δραστηριότητας.

Άλλωστε, όταν ο δόγης Marino Morosini (κατά  Gerola) έδωσε εντολή “civitatem Cannee rehedificare” να ΞΑΝΑΧΤΙΣΟΥΝ την πόλη Χανιά με τα δημόσια κτίρια, τον καθεδρικό ναό, την κεντρική λεωφόρο, τι άλλο εννοούσε, (γι’αυτό δεν μπορεί να υπάρχει αντίρρηση) παρά το αρχικό ΚΑΣΤΡΟ (Καστέλλι) με τα επιβλητικά δημόσια και εκκλησιαστικά κτίρια. Κατά τον γράφοντα υπάρχει εκκρεμές το θέμα Αλχανία ΚΩΜΗ και όχι Πόλη. Μήπως αυτή η κώμη δεν βρισκόταν στα Χανιά αλλά καπου αλλού; Κώμη εδώ δεν σημαίνει πόλη, αλλά συνοικισμό που τις περισσότερες φορές ήταν ατείχιστος.

Εντελώς τυχαία ανακάλυψα σε Βενετσιάνικο χάρτη της Κρήτης το όνομα Αλχανία. Το όνομα όμως, όπως συνηθιζόταν τότε, είναι σφηνωμένο ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλα, με αποτέλεσμα να υπάρχει ασάφεια αν η Αλχανία βρίσκεται στον κόλπο της Σούδας ή στον κόλπο των Χανίων και συγκεκριμένα στα σημερινά Χανιά. Άλλωστε ο χάρτης είναι μεταγενέστερος της Ενετικής παρουσίας στην Κρήτη και ο συντάκτης του είναι φυσικό να “δουλεύει” με μνήμες ή αφηγήσεις.

Όμως σοβαροί λόγοι με κάνουν να πιστεύω πως η Αλχανία κώμη βρισκόταν στο σημερινό Μαράθι. Γιατί; Είναι γνωστό πως απέναντι και σε πολύ μεγαλύτερο υψόμετρο υπήρχε η αρχαία Βερέκυνθος – σημερινή Μαλάξα – όπου αναπτυσσόταν έντονη μεταλλευτική δραστηριότητα (εξόρυξη). Τα μεταλλεύματα σε πρώτο σταθμό μεταφέρονταν στον συνοικισμό της Αλχανίας όπου και τα αποθήκευαν ή τα επεξεργάζονταν, για να πάρουν στην συνέχεια κάτω από ασφαλείς συνθήκες τον δρόμο του εμπορίου. Η περιοχή ήταν και είναι ιδανική γι’ αυτήν την δραστηριότητα, γι’ αυτό και οι κάτοικοι έδωσαν το όνομα του Βελχανού (Ηφαίστου) στον οικισμό τους.

Ότι στην Κρήτη υπάρχουν εκτός του φυσικού αερίου και των πετρελαιοειδών και μεταλλεύματα, όπως χρυσάφι και σίδηρος, αυτό είναι γεγονός. Οι παλαιότεροι θα πρέπει να θυμούνται τους σωρούς σιδηρομεταλλευμάτων που στοιβάζονταν στην προβλήτα της Σούδας και προέρχονταν από τα ορυχεία της περιοχής Ρθούνι, ιδιοκτησίας Ευάγγελου Αβέρωφ τότε. Οι θησαυροί αυτοί μέχρι σήμερα παραμένουν ανέπαφοι, σώοι και αβλαβείς. Γιατί; Διότι κανείς Έλλην δεν τους αξιοποίησε.

Λέω μέχρι σήμερα, διότι λαμόγια των πέντε Ηπείρων καραδοκούν να τα γλείψουν μέχρι το κόκκαλο.

Σημείωση: Οποιαδήποτε αναδημοσίευση, μερική ή ολική του παρόντος κειμένου επιτρέπεται  μόνο με γραφτή άδεια του συντάκτη του.