Η προφητική ομιλια του Μπιλ Γκέιτς από το 2015 για τον κίνδυνο μιας πανδημίας: “Μπορεί να έχετε έναν ιό όπου οι άνθρωποι, παρόλο που είναι μεταδοτικοί, νιώθουν αρκετά καλά ώστε να μπουν σε αεροπλάνο ή να πάνε στην αγορά”

Το 2015, σε ανύποπτο χρόνο, ο Μπιλ Γκέιτς είχε δώσει μία ομιλία στο Ted Talk για ένα θέμα που εκείνο τον καιρό που συζητούσαμε για την τεχνητή νοημοσύνη και τα επιτεύγματα της τεχνολογίας, δεν “πουλούσε” αρκετά. Το θέμα του το ξέσπασμα μίας πανδημίας και αν ο κόσμος είναι έτοιμος να την αντιμετωπίσει. Ο Μπιλ Γκέιτς προειδοποιούσε τον κόσμο για τις πολύ υψηλές πιθανότητες να ξεσπάσει κάποιος ιός τα επόμενα χρόνια τον οποίο, δίχως να έχουμε λάβει τα απαραίτητα μέτρα, θα μπορούσε να δημιουργήσει εκατόμβες νεκρών.

Πρότεινε μέτρα που θα είχαν συγκριτικά πολύ μικρότερο κόστος από το κόστος των μέτρων που αναγκάζονται σήμερα οι χώρες να λάβουν για την αντιμετώπιση της πανδημίας ενώ σημείωσε την αναγκαιότητα δημιουργίας δυνατών κρατικών συστημάτων υγείας ακόμα και στις αναπτυσσόμενες και υπο-ανάπτυκτες χώρες, αφού εκεί θεωρούσε ότι μία πιθανή πανδημία θα είχε τον πιο ισχυρό αντίκτυπο. Η ομιλία του τελείωσε σημειώνοντας ότι “αν ξεκινήσουμε τώρα, μπορούμε να είμαστε έτοιμοι για τη νέα επιδημία” με το κοινό να χειροκροτά αρκετά χλιαρά.

Διαβάστε ολόκληρη την ομιλία μεταφρασμένη στα ελληνικά και δείτε το σχετικό βίντεο:

Όταν ήμουν μικρός, η καταστροφή για την οποία ανησυχούσαμε περισσότερο ήταν ένας πυρηνικός πόλεμος. Γι’ αυτό είχαμε ένα τέτοιο βαρέλι στο υπόγειό μας, γεμάτο με κονσέρβες φαγητού και νερό. Όταν θα έρχονταν η πυρηνική επίθεση, υποτίθεται ότι θα κατεβαίναμε κάτω να κρυφτούμε και θα τρώγαμε από το βαρέλι.

Σήμερα ο μεγαλύτερος κίνδυνος μιας παγκόσμιας καταστροφής δεν μοιάζει έτσι. Μοιάζει όμως έτσι. Αν κάτι σκοτώσει πάνω από 10 εκατομμύρια ανθρώπους τις επόμενες δεκαετίες, πιθανότατα να είναι ένας ιδιαίτερα μολυσματικός ιός παρά ένας πόλεμος. Όχι ρουκέτες, αλλά μικρόβια. Τώρα, μία από τις αιτίες γι’ αυτό είναι ότι έχουμε επενδύσει ένα τεράστιο ποσό για την πυρηνική αποτροπή. Αλλά στην πραγματικότητα, έχουμε επενδύσει πολύ λίγα σε ένα σύστημα που σταματά μια επιδημία. Δεν είμαστε έτοιμοι για την επόμενη επιδημία.

Ας δούμε τον Έμπολα. Είμαι σίγουρος ότι όλοι σας διαβάσατε γι’ αυτόν στην εφημερίδα, πολλές δύσκολες προκλήσεις. Το παρακολούθησα προσεκτικά μέσω εργαλείων ανάλυσης περιπτώσεων που χρησιμοποιούμε για να παρακολουθούμε την εξάλειψη της πολυομυελίτιδας. Και καθώς κοιτάτε τι έγινε, το πρόβλημα δεν ήταν ότι υπήρχε ένα σύστημα που δεν λειτούργησε αρκετά καλά, το πρόβλημα ήταν ότι δεν είχαμε καν σύστημα. Στην πραγματικότητα, λείπουν μερικά προφανή κομμάτια κλειδιά.

Δεν είχαμε έτοιμη ομάδα επιδημιολόγων, οι οποίοι θα πήγαιναν, θα έβλεπαν ποια ήταν η ασθένεια, θα έβλεπαν πόσο είχε εξαπλωθεί. Οι αναφορές κατάστασης ήταν σε χαρτί. Υπήρχε μεγάλη αργοπορία μέχρι να ανέβουν στο διαδίκτυο και ήταν εξαιρετικά ανακριβείς. Δεν είχαμε μια ιατρική ομάδα έτοιμη να πάει. Δεν είχαμε τρόπο να προετοιμάσουμε τον κόσμο. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα έκαναν εξαιρετική δουλειά στην οργάνωση των εθελοντών. Αλλά κι έτσι, ήμασταν πολύ πιο αργοί απ’ όσο θα έπρεπε να ήμασταν στο να πάμε τους χιλιάδες εργάτες σε αυτές τις χώρες. Και μια μεγάλη επιδημία θα απαιτούσε να έχουμε εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες. Δεν υπήρχε κανένας εκεί να κοιτάξει τις προσεγγίσεις θεραπευτικής αγωγής. Κανένας για να κοιτάξει τα διαγνωστικά. Κανένας για να σκεφτεί τι εργαλεία θα έπρεπε να χρησιμοποιηθούν. Ως παράδειγμα, θα μπορούσαμε να είχαμε πάρει το αίμα από τους επιζώντες, να το επεξεργαστούμε και μετά να βάλουμε αυτό το πλάσμα πίσω σε ανθρώπους για να τους προστατεύσουμε. Αλλά δεν το προσπάθησαν ποτέ αυτό.

Πολλά πράγματα έλειπαν. Και αυτά τα πράγματα ήταν μια πραγματική παγκόσμια αποτυχία. Ο Π.Ο.Υ. χρηματοδοτείται για να παρακολουθεί επιδημίες, αλλά όχι για να κάνει αυτά για τα οποία μίλησα. Στις ταινίες είναι κάπως διαφορετικά. Υπάρχει μια ομάδα από ελκυστικούς επιδημιολόγους σε ετοιμότητα, πάνε, δίνουν λύση, αλλά αυτό είναι καθαρά Χόλιγουντ.

Η αποτυχία προετοιμασίας θα μπορούσε να επιτρέψει στην επόμενη επιδημία να είναι δραματικά πιο καταστροφική από τον Έμπολα. Ας δούμε την εξέλιξη του Έμπολα αυτόν τον χρόνο. Περίπου 10.000 άνθρωποι πέθαναν, και σχεδόν όλοι τους ήταν στις τρεις Δυτικοαφρικανικές χώρες. Υπάρχουν τρεις λόγοι που δεν εξαπλώθηκε περισσότερο. Ο πρώτος ήταν η ηρωική δουλειά από τους επαγγελματίες υγείας. Βρήκαν τους ανθρώπους και εμπόδισαν περισσότερες λοιμώξεις. Ο δεύτερος είναι η φύση του ιού. Ο Έμπολα δεν μεταδίδεται μέσω του αέρα. Και μέχρι τη στιγμή που θα είστε μεταδοτικοί, οι περισσότεροι είναι τόσο άρρωστοι που έχουν πέσει στο κρεββάτι. Τρίτον, δεν εξαπλώθηκε σε πολλές αστικές περιοχές. Και αυτό ήταν απλώς τύχη. Αν είχε πάει σε πολλές περισσότερες αστικές περιοχές, οι αριθμός των περιπτώσεων θα ήταν πολύ μεγαλύτερος.

Την επόμενη φορά λοιπόν, ίσως να μην είμαστε τόσο τυχεροί. Μπορεί να έχετε έναν ιό όπου οι άνθρωποι, παρόλο που είναι μεταδοτικοί, νιώθουν αρκετά καλά ώστε να μπουν σε αεροπλάνο ή να πάνε στην αγορά. Η πηγή του ιού θα μπορούσε να είναι μια φυσική επιδημία όπως ο Έμπολα, ή θα μπορούσε να είναι βιοτρομοκρατία. Υπάρχουν πράγματα που θα μπορούσαν να κάνουν την κατάσταση πολύ χειρότερη.

Ας δούμε το μοντέλο ενός ιού που μεταδίδεται μέσω του αέρα, όπως η Ισπανική Γρίπη το 1918. Να τι θα γινόταν: Θα μεταδιδόταν σε ολόκληρο τον κόσμο πάρα πολύ γρήγορα. Μπορείτε να δείτε ότι πέθαναν πάνω από 30 εκατομμύρια από αυτή την επιδημία. Είναι, λοιπόν, ένα σοβαρό πρόβλημα. Θα έπρεπε να ανησυχούμε.

Αλλά στην πραγματικότητα, μπορούμε να χτίσουμε ένα πολύ καλό σύστημα απόκρισης. Έχουμε τα πλεονεκτήματα όλης της επιστήμης και τεχνολογίας για τα οποία μιλάμε εδώ. Έχουμε κινητά τηλέφωνα για να πάρουμε πληροφορίες και να δώσουμε πληροφορίες στο κοινό. Έχουμε δορυφορικούς χάρτες όπου μπορούμε να δούμε πού είναι οι άνθρωποι και πού κινούνται. Έχουμε προόδους στη βιολογία που θα έπρεπε ν’ αλλάξουν δραματικά τον χρόνο που χρειάζεται να δούμε ένα παθογόνο και να μπορούμε να φτιάξουμε φάρμακα και εμβόλια κατάλληλα γι’ αυτό το παθογόνο. Έτσι μπορούμε να έχουμε εργαλεία, αλλά αυτά τα εργαλεία πρέπει να μπουν σε ένα γενικό παγκόσμιο σύστημα υγείας. Και χρειαζόμαστε ετοιμότητα.

Νομίζω ότι τα καλύτερα μαθήματα για το πώς να προετοιμαστούμε είναι, και πάλι, τι κάνουμε για τον πόλεμο. Έχουμε πλήρους απασχόλησης στρατιώτες, έτοιμους για αποστολή. Έχουμε εφέδρους που μπορούν να κλιμακωθούν σε μεγάλους αριθμούς. Το ΝΑΤΟ έχει μια κινητή ομάδα που μπορεί να παραταχθεί πολύ γρήγορα. Το ΝΑΤΟ κάνει πολλά παιχνίδια πολέμου για να ελέγξουν αν είναι καλά εκπαιδευμένοι. Αν καταλαβαίνουν για τα καύσιμα και τον εφοδιασμό και τις ίδιες ραδιοφωνικές συχνότητες. Έτσι ώστε να είναι απολύτως έτοιμοι να πάνε. Τέτοια πράγματα χρειαζόμαστε για να αντιμετωπίσουμε με μια επιδημία.

Ποια είναι τα κομμάτια κλειδιά; Πρώτα, χρειαζόμαστε δυνατά συστήματα υγείας σε φτωχές χώρες. Εκεί θα μπορούν να γεννήσουν με ασφάλεια οι μητέρες, τα παιδιά θα λαμβάνουν όλα τα εμβόλια. Αλλά επίσης εκεί θα βλέπουμε το ξέσπασμα από πολύ νωρίς. Χρειαζόμαστε ένα ιατρικό σώμα σε εφεδρεία: πολλά άτομα που έχουν την εκπαίδευση και το υπόβαθρο, που είναι έτοιμοι να πάνε, που έχουν την πραγματογνωμοσύνη. Μετά πρέπει να βάλουμε μαζί αυτό το ιατρικό προσωπικό με τον στρατό, εκμεταλλευόμενοι την ικανότητα του στρατού να κινείται γρήγορα, να κάνει τον εφοδιασμό και να ασφαλίζει περιοχές. Πρέπει να κάνουμε προσομοιώσεις, παιχνίδια μικροβίων, όχι παιχνίδια πολέμου, για να βρούμε τις ελλείψεις. Την τελευταία φορά που έγινε ένα παιχνίδι μικροβίων στις ΗΠΑ ήταν το 2001, και δεν πήγε και τόσο καλά. Μέχρι τώρα το σκορ είναι μικρόβια: 1, άνθρωποι: 0. Τέλος, χρειαζόμαστε πολύ προχωρημένη έρευνα και ανάπτυξης στα πεδία του εμβολιασμού και διαγνωστικής. Υπάρχουν μερικές μεγάλες ανακαλύψεις, όπως ο αδενο-συνδεόμενος ιός, που θα μπορούσε να λειτουργήσει πάρα πολύ γρήγορα.

Δεν έχω τον ακριβή προϋπολογισμό για το πόσο θα κόστιζε αυτό, αλλά είμαι αρκετά σίγουρος ότι είναι πολύ μικρό συγκριτικά με την πιθανή βλάβη. Η Παγκόσμια Τράπεζα υπολογίζει ότι αν έχουμε μια παγκόσμια επιδημία γρίπης, ο παγκόσμιος πλούτος θα πέσει κατά πάνω από τρία τρισεκατομμύρια δολάρια και θα έχουμε εκατομμύρια και εκατομμύρια θανάτους. Αυτές οι επενδύσεις προσφέρουν σημαντικά πλεονεκτήματα πέρα από το να είμαστε απλώς έτοιμοι για μια επιδημία. Η πρωταρχική υγειονομική περίθαλψη, η έρευνα και ανάπτυξη, αυτά θα μείωναν την ισοτιμία στην παγκόσμια υγεία και θα έκαναν τον κόσμο πιο δίκαιο αλλά και πιο ασφαλή.

Νομίζω, λοιπόν, ότι αυτό θα πρέπει να είναι απολύτως μια προτεραιότητα. Δεν υπάρχει λόγος για πανικό. Δεν χρειάζεται να μαζεύουμε κονσέρβες ή να κατεβαίνουμε στο υπόγειο. Αλλά πρέπει να ξεκινήσουμε, επειδή ο χρόνος δεν είναι με το μέρος μας.

Στην πραγματικότητα, αν βγει μόνο ένα θετικό πράγμα από την επιδημία του Έμπολα, είναι ότι μπορεί να λειτουργήσει σαν μια πρώιμη προειδοποίηση για να ετοιμαστούμε. Αν ξεκινήσουμε τώρα, μπορούμε να είμαστε έτοιμοι για τη νέα επιδημία.