Η τοπολογία της ποίησης του Γιώργου Αγγελάκη – Μεταλλουργικές κοινωνικές και μαθηματικές επιρροές

Του Γιάννη  Γ. Καλογεράκη *

Η ποίηση πάντοτε είναι μία όπως ένας είναι ο ουρανός… Οδυσσέας Ελύτης

ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΙ

Δεν γνωρίζω την Τέχνη της μούσας Ερατώ και δεν έχω το ταλέντο να συνθέτω ποιήματα. Συνεπώς δεν γνωρίζω την ποίηση από τα μέσα, και το κείμενο θα φανεί αδύναμο και λειψό στους ειδικούς της ποίησης. Ούτε είμαι κριτικός της Λογοτεχνίας. Αναπόφευκτα έχω την αίσθηση του αγεωμέτρητου έξω από την Ακαδημία του Πλάτωνα. Ο λόγος που αποφάσισα, αν και είμαι απέξω, να  γράψω για την ποίηση είναι ότι  παραμένω απλός αναγνώστης της Λογοτεχνίας. Προστρέχω ως μελετητής και στην τέχνη της ποιήσεως, κατά τον Καβάφη. Επιπλέον ενισχυτική στο τόλμημα υπήρξε η εκτίμησή μου στην τοπική δημιουργία. Έτσι εισήλθα στον Λαβύρινθο της ποίησης χωρίς τη βοήθεια καλλιπλοκάμου Αριάδνης πραγματικής ή ηλεκτρονικής, με την ελπίδα να δώσω ένα μέτρο υπόστασης του ποιητή με την οπτική του ευαίσθητου, ανειδίκευτου αναγνώστη.

Τον Γιώργο Αγγελάκη τον γνώρισα ως μαθηματικό και επιμορφωτή στο ΠΕΚ. Το ύφος της διδασκαλίας του είχε μία μεταφορική διάσταση λαϊκής ποίησης, που αναιρούσε τη ψυχρότητα των μαθηματικών συμβόλων. Αλλά τι μπορεί να σταθεί στη διδασκαλία αν δεν έχει  και ποιητική υπόσταση; Συχνά παρέβαλε λεκτικές σκηνογραφίες με γήινες καθημερινές εικόνες για να περιγράψει τις έννοιες που έρρεαν στα παράκρημνα  μαθηματικά μονοπάτια. Με όρους αρχαίας θεατρικής ποίησης χρησιμοποιούσε στη διδασκαλία αριστοφανικές παραβάσεις.

Ως ποιητή τον γνώρισα από  την ποιητική Σχεδία το «Εργαστήρι στου Ήλιου τη Στράτα». και από τα ποιήματα που δημοσιεύονται στην πολύ σημαντική εφημερίδα «Πατρίς» του Ηρακλείου.

Η ποίηση και τα μαθηματικά συνδέονται γνωσιολογικά και παιδαγωγικά. Τακτοποιούν το χάος που μας περιβάλει και συνδέουν το γνωστό με το άγνωστο. Αποτελούν επιτυχημένες προσπάθειες συναλλαγής του ανθρώπου με τις ιδέες. Ο ποιητικός και ο μαθηματικός λόγος έχουν κοινές αρετές, όπως είναι η διείσδυση στις έννοιες, τα άλματα του πνεύματος, η εσωτερική συνοχή, το απέριττο της έκφρασης.  Η χρήση μεταφορών και μετωνυμιών. Αλλά υπάρχουν και  αντιθέσεις. Ο ποιητής έχει το χάρισμα και το προνόμιο να δέχεται τις αντιφάσεις της ζωής και του εαυτού του και να εκφράζεται ελεύθερα, ακόμη και με ευχάριστες υπερβολές.  Ο άνθρωπος  των μαθηματικών δεν  έχει αυτή την πολυτέλεια. Οι έννοιες είναι συμπαγείς, αυστηρές, χωρίς αμφισημία. Η ποίηση και τα μαθηματικά είναι κοσμικά μυστήρια. Λαβύρινθοι.

Είναι γνωστό ότι αριθμοί είναι το ποιητικό συνώνυμο που έχουμε για τον έμμετρο λόγο. Το μέτρο, ο ρυθμός που  καθιστά ένα λόγο ποίημα, είναι σημαντικό ισοδύναμο της ομορφιάς, του κάλους και ίσως όψεων της αλήθειας. Με διαφοροποιήσεις βέβαια  (Σουρεαλισμός, Μεταμοντερνισμός….). Ο Αγγελάκης ανήκει  στους πυθαγορείους, μέσα από την ποίηση και τα μαθηματικά, ισχυρίζεται ότι μπορούμε να αποκτήσουμε συνείδηση εννοιών εκτός των ορίων του ανθρώπινου επιστητού. Η γλώσσα της ποίησης εκφράζει το άρρητο που διαφορετικά θα παρέμεινε κρυμμένο για πάντα. Επιπλέον από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα η ποίηση στάθηκε πηγή της φιλοσοφίας (Αριστοτέλης, Hegel, Adorno,..) και όπως αναφέραμε  ιδιαίτερη μορφή λόγου.

ΠΩΣ ΔΕΝΟΤΑΝΕ ΤΟ ΑΤΣΑΛΙ

Αν θεωρήσουμε ότι ισχύει το αίτημα του Σιμωνίδη: ζωγραφική είναι σιωπηλή ποίηση και η ποίηση ζωγραφική λαλέουσα, τότε η  ποίηση  του Γιώργου είναι  θορυβώδης.

Διότι η ποίηση δεν μπορεί παρά να είναι βιωματική και πολλές φορές αυτοβιογραφική. Μεγάλο μέρος των ποιημάτων της Σχεδίας αναφέρονται στο οικογενειακό μηχανουργείο, στο οποίο όπως αναφέρει ο ποιητής, ήταν μέλος του εργατικού δυναμικού. Έτσι  έμαθε να χειρίζεται τον τροχό, το δράπανο, τον τόρνο, τη φρέζα,…  Οι θόρυβοι, οι συζητήσεις, οι φωνές, η τελετουργία του καφέ στη χόβολη του καμινιού, αποτέλεσαν ποιητικό υλικό.  Στο εργαστήρι της ποίησης  επιχειρεί να απεικονίσει εκείνο που διαφεύγει από το εργαστήρι του μηχανουργείου. Όπως η εικόνα του πυροτεχνουργού με πραγματική ή μεταφορική μορφή Γύφτου πλανάται στα ποιήματα. Του μουτζουρωμένου  διάδοχου του Ήφαιστου, μόνο ως προς την τέχνη, που έλιωνε και έδενε το ατσάλι στο μηχανουργείο. Στο  ποίημα «Το μυστικό του ντερμιτζή» παρουσιάζει την προσωπογραφία του Γύφτου: σοφό, καλοσυνάτο, συνετό, αγράμματο, μελαμψό, πολυπράγμονα, και πάντα γελαστό.  Αναφέρει:

Να σας γνωρίσω θα ΄θελα  τον ντερμιτζή το Γύφτο

Που των χαλκιάδων της Γυφτιάς αυτός κρατεί το σκήπτρο

Και με καμίνι, φυσερό, σφυρί και μ΄ εν΄ αμόνι,

Πράγματα κάνει θαυμαστά, και τι δεν κατορθώνει!!

………………………………………………………

Ο ποιητής περιγράφει τη  ζόρικη και μαγική τέχνη της κατεργασία του σιδήρου, με τις σπίθες και τις νότες στο αμόνι  …εν χορώ…  να πλημμυρίζουν το μηχανουργείο. Ο ντερμιτζής μέσω του ποιητή περιγράφει την περιπλανώμενη ζωή των Γύφτων. Τις ιστορικές ανακρίβειες που τους συνοδεύουν. Το ποίημα κλείνει με τα σύγχρονα τεχνουργήματα των μηχανουργείων των ισχυρών της Γης, που κάθε άλλο παρά είναι έργα τέχνης. Εκτός από την Ελληνική Μυθολογία  μηχανουργείο αναφέρεται το 1594 στο συναρπαστικό ποίημα, σε ottava rima, του Giovanni Persio, που περιγράφει την  γκιόστρα των Χανίων (La nobilissima barrier della Canea).

Στο ποίημα «Το γύφτικο Βιολί» σε 40 δεκαπεντασυλλάβους στοίχους με ομοιοκαταληξία ο πυροτεχνουργός αποκαλύπτεται ότι ήταν συγχρόνως και βιολιστής. Δεν γίνεται φανερό, ούτε έχει σημασία, αν είναι πραγματικότητα ή ανάγεται στη δοξασία έμπνευσης του Πυθαγόρα. Ως γνωστό από τους κτύπους των διαφορετικών σφυριών στο αμόνι μηχανουργείου ο Πυθαγόρας συνέβαλε τα διαστήματα της μουσικής (Βοήθιος). Ο ντερμιτζής  «καθάριζε ένα βιολί αντίκα»  και απαντά στην έκπληξη του ποιητή:

……………………………………………………

Τουτο το πράμα που κρατώ, δεν ειν΄ σφυρί κι αμόνι.

Είναι δοξάρι και βιολί που τίγρη ξημερώνει.

Χίλιες σφυριές με τη βαριά απάνω στο αμόνι

Μια κοντυλιά βιολάτορα όλες τις κάνει σκόνη.

…………………………………………………………

Ζυγοστατεί δύο διαφορετικούς κόσμους και ήχους, του μηχανουργείου και της μουσική. Είναι φανερό ότι η ζυγαριά δεν ισορροπεί. Ο άνθρωπος είναι σύμμορφος με τα μέτρα του κόσμου και τέρπεται από κάθε εκδήλωση αυτής της ομοιότητας.

Το ποίημα «Στου φίλου μου του ντερμιτζή» βραβεύτηκε με αριστείο ομοιοκατάληκτης ποίησης. Πρόκειται για αλληγορία με αντικείμενο την κατεργασία της καρδιάς του ποιητή. Η αλληγορία μεταμορφώνει το φαινόμενο σε ιδέα και την ιδέα σε εικόνα (Goethe). Ο ποιητής  απευθύνεται στον ντερμιτζή:

Φίλε μου πολυτάλαντε, φυγή της μοναξιάς μου,

της σκέψης μου καλουπανζή, μέτοχε της χαράς μου,

η ώρα που φοβόμαστε θαρρώ πως έχει φτάσει.

Ατσάλωσε μου την καρδιά, μ΄ όσα θωρεί μη σπάσει.

…………………………………………………………

Στη συνέχεια περιγράφει την κατεργασία στο καμίνι του σιδήρου. Τη  δημιουργίας κιγκλιδωμάτων.  Τα περίτεχνα κάγκελα. Τις σιδεριές που στόλιζαν άλλοτε τις πόρτες, τα υπέρθυρα και τους τοίχους περίφραξης των σπιτιών. Που κάλυπταν πρακτικές και αισθητικές ανάγκες, με ασφάλεια, χάρη, αρμονία και συμμετρία. Μια ξεχασμένη τέχνη αντανάκλαση της Art Nouveau. Τώρα έχουν αντικατασταθεί από τη μονοτονία του αλουμινίου. Ο ποιητής εκφράζει την απαισιοδοξία του για την απλοποίηση και υποβάθμιση της κοινωνικής πρακτικής και αισθητικής.

Τα ποιήματα της Σχεδίας γύρω από το μηχανουργείο, μεταφέρουν στον αναγνώστη μία άγνωστη ατμόσφαιρα. Απεικονίζουν τα  διαμορφωτικά βιώματα του ποιητή τα χρόνια, που δούλευε το σίδερο την πλαστικότητα του οποίου μετέφερε στη διδασκαλία και την  ποίηση. Η τεχνική γνώση που απέκτησε παραπέμπει στον μεγάλο ντερμιτζή – αρχιτέκτονα Antonio Gaudi ο οποίος ανέφερε ότι: «Ένας σιδεράς δημιουργεί χώρο με μία λαμαρίνα, ένας μαθηματικός χρειάζεται μία ολόκληρη θεωρία και ένας ποιητής μόνο λίγες λέξεις». Η πρωτοτυπία στην αισθητική του Gaudi υπήρξε πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ των επιστημόνων.

ΤΟΠΙΟ ΖΩΓΡΑΦΙΣΜΕΝΟ ΜΕ ΚΡΑΣΙ

Ο ποιητής είναι άνθρωπος της παρέας, του κόσμου, της ταβέρνας. Στη θεματογραφία του περιέχονται ποιήματα τα οποία αναφέρονται σε νοσταλγικές αναμνήσεις σε παραδοσιακές ταβέρνες. Όπως, τα ταβερνάκια με τους μερακλήδικους μεζέδες στα δαιδαλώδη παράστρατα της πόλης, που αναιρούν την  καρτεσιανή πολεοδομία.

Η οικονομική αβεβαιότητα και η παραμένουσα επιδημία έφεραν τη φθορά και την απώλεια του χρόνου και του χώρου. Οι παρέες σχεδόν απαγορευτικές. Όμως ο χρόνος μπορεί να μετατρέψει τις αναμνήσεις σε ποίηση. Ο ποιητής  χειρίζεται το μνημονικό απόθεμα της εμπειρίας, κατά τον Αυγουστίνο και απεικονίζει εικόνες περασμένων χρόνων σε ένα κοινωνικό χώρο ο οποίος με τη παραδοσιακή μορφή λόγω του τουρισμού έχει αλλάξει. Έτσι καταφέρνει να μας μεταδώσει τη λεπτή ευαισθησία της ιδιαίτερης περιοδικότητας και του ιδιαίτερου ρυθμού της ανθρώπινης ζωής. Όπως το ποίημα «Ένα βράδυ στην ταβέρνα», επηρεασμένο από το εμβληματικό ορχηστικό χασάπικο «Ο χορός του Σάκαινα» του Σταύρου Ξαρχάκου (1964). Το ποίημα ντύθηκε τον μανδύα της μουσικής από τον Βαγγέλη Σαμαράκη και στο τραγούδι είναι ο Γιάννης Τζίνας:

 Ένα βράδυ στην ταβέρνα που μονάχος τα ‘πινα

να σε είχα για παρέα, Θε μου, τι δεν θα ‘δινα.

Με καλό μεζέ να πιούμε από το παλιό κρασί

και με του βιολιού τη γλύκα να μερακλωθείς κι Εσύ,

ν’ αναστήσεις τους ρεμπέτες να καεί το μαγαζί.

…………………………………………………………………………..

Αναφέρεται μεταφορικά στην παρέα με τον Θεό ή σε μία ύπαρξη η οποία για τον ποιητή έχει θεϊκή μορφή. Στον αναγνώστη δημιουργείται αμφισημία. Στην τέχνη της ποίησης δεν αρκεί μόνο να λες σπουδαία πράγματα, αλλά να τα καθιστάς και διφορούμενα (Μάτσας). Στις παραδοσιακές ταβέρνες εκτός από τα άσματα  και τους χορούς γινόταν συζητήσεις, οικονομικές, κοινωνικές και επειδή η πολιτική συνήθως απουσίαζε ήταν παρούσα μία ελευθερία φιλοσοφική.

Το ποίημα «Το ταβερνάκι» ανήκει στα ποιήματα που προέρχονται από συζητήσεις στις ταβέρνες. Χαρτογραφεί τις ανθρώπινες σχέσεις, τις εύπλαστες και εύκαμπτες ανθρώπινες συμπεριφορές. Την έλλειψη ταπεινοφροσύνης που αναιρεί την εγκαρδιότητα την πνευματικότητα και τη φιλία.  Ποίημα στην ουσία υπαρξιακό.

Βράδυ μες στο ταβερνάκι μοναχός σε μια γωνιά.

Έξω έστρωσε το χιόνι μέσα μου την παγωνιά.

……………………………………………….

Τώρα μες στο ταβερνάκι στη γνωστή μου τη γωνιά

με κρασί κεχριμπαρένιο βρίσκω λίγη ζεστασιά.

Ταξιδεύω χρόνια πίσω και θυμάμαι τα παλιά.

Μεσ’ τα πέτρινα τα χρόνια κατοικούσ’ η ανθρωπιά

Μοναξιά, από τις πολλές σύνθετες ανθρώπινες καταστάσεις η οποία είναι πιο έντονη όταν συμβαίνει σε οικείους χώρους. Συνέπεια και της αργής αλλά σταθερής μεταβολής των κοινωνικών δομών σε αγελικές ομάδες. Του εκτοπισμού της παρέας, της οικογένειας, της γειτονιάς και ίσως αύριο της σχολικής τάξης.

Στο πλαίσιο της ροής του χρόνου και της αλλοίωσης του χώρου ανήκει το τρίτο ποίημα της ταβέρνας, «Στο ταβερνάκι το παλιό». Απεικονίζεται με ασήμαντα καθημερινά αντικείμενα και πράγματα της ταβέρνας η αλλαγή του φυσικού και κοινωνικού χώρου. Στην ακατάπαυστη ροή του χρόνου αυτά που οριστικά έφυγαν. Το ποίημα απέσπασε δεύτερο έπαινο στον 4^ο Πανελλήνιο Διαγωνισμό Ποίησης ΚΕΡΦΑΛΟΣ 2024.

………………………………………………………

Όμως στα χρόνια που περνούν τα πράγματα αλλάζουν.

Σήμερα, χθες και αύριο σε τίποτα δεν μοιάζουν.

Αγιόκλημα και γιασεμί δεν βλέπεις πια  ν΄ ανθίζει.

Γαρύφαλλο, τριαντάφυλλο έπαψε να μυρίζει.

……………………………………………………..

Τα ποιήματα της ταβέρνας παρουσιάζουν την εκθετική συνάρτηση της παράπλευρης κοινωνικής ζωής  του ποιητή. Και όπως πάντα με καλή παρέα το καλό κρασί  αφήνει μέσα στο στόμα  των συνδαιτυμόνων την πικρή γεύση του μαθηματικού λάθους, έτσι και στο ποίημα το τοπίο της μοναξιάς, της αλλοίωσης ζωγραφισμένο με κρασί αφήνει στην σκέψη την πίκρα του ανεπανάληπτου.

ΔΙΑΚΟΣΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΟΝΑΞΙΑ

Ο ποιητής είναι άνθρωπος του μηχανουργείου και του πίνακα. Η ποίησή του δεν μπορούσε να ξεφύγει από το διδακτικό ήθος και κατά συνέπεια  από  υπερχρονικές αλήθειες. Όπως της Ελευθερίας της Φιλοπατρίας, της Δημοκρατίας, της Δικαιοσύνης. Αυτές που κοινά αποκαλούμε αξίες. Δεν μπορούσε να αποσιωπήσει τους παλαιούς αγώνες και τις σύγχρονες αγωνίες και αβεβαιότητες της πατρίδας. Ωστόσο ο σκοπός του ποιητή δεν είναι να επαναλάβει την Ιστορία ούτε να κάνει τον ξεναγό, αλλά να δημιουργήσει συγκίνηση, υπενθύμιση και επαγρύπνηση. Παράδειγμα το ποίημα «Μια Δοξαριά» πήρε Γ΄ βραβείο 2018 στον 15^ο Παγκόσμιο Λογοτεχνικό Διαγωνισμό. Της Ένωσης Λογοτεχνών Βορείου Ελλάδας. Το ποίημα έχει θέμα τις αέναες περιπέτειες της Ελλάδας και τα προβλήματα προσαρμογής στο νέο παγκόσμιο περιβάλλον.  . Είναι ποίημα εθνικής κοινωνικής και πολιτικής ευαισθησίας:

Αρά αρχαία κουβαλεί τούτος εδώ ο τόπος,

που υποχθόνιοι θεοί την κρύψαν στα προυκιά του,

στον Ήλιο του, στον ουρανό, στα όρη, στα δεντρά του,

στις νταντελίνιες του ακτές, στα δροσοφάραγγάτου,. 

…………………………………………………………

Και οι επόμενοι στίχοι εικονογραφούν ένα  νατουραλιστικό πίνακα του ελληνικού τοπίου.  Φαίνεται μία διακριτική επιρροή από την αναγεννησιακή βουκολική ποίηση.

Την ομορφιά στην ποίηση  συλλαμβάνει η ακοή, η φαντασία, η σκέψη. Σημασία έχει η αποκάλυψη και των μυστικών που δηλώνει το σημαινόμενο του ποιήματος. Σε αυτή την κατηγορία ανήκει το «Άλογο Γιοργαλίδικο». Βραβεύτηκε (ως Ριανός) με Έπαινο Ποίησης το 2022 από την Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών και την Εθνική Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών:

Άλογο Γιοργαλίδικο, Κρητομεγαλομένο,

του Ψηλορείτη γέννημα, της Γόρτυνας παινάδι,

εσύ το αρχαιότερο άλογο στην Ευρώπη,

πανέξυπνο κι ευγενικό, μ’ άρχοντα περηφάνια,

…………………………………………………

Πρόκειται για ποιητική αναφορά του ντόπιου φημισμένου γιοργαλίδικου αλόγου.  Το οποίο βαδίζει με ρυθμό και κατά τον καλπασμό εκτελεί πλαγιοτροχασμό (τριποδισμό). Ο ποιητής απευθύνεται στο άλογο με πρόφαση να μιλήσει για τον πολιτισμό της Κρήτης. Το περιγράφει και αναφέρει τις πολιτιστικές και κοινωνικές δραστηριότητες  που συνδέονται με αυτό στο πέρασμα των αιώνων. Η αναφορά στο άλογο αποτελεί ποιητική και ιστορική πρωτοτυπία. Για χιλιετίες λόγω του γεωλογικού ανάγλυφου του νησιού αποτελούσε  το βασικό μέσο μεταφοράς και μετακίνησης. Μεταφορικά ο ποιητής του προτείνει να γίνει μεταφορέας του κρητικού πολιτισμού, ώστε: …Τόποι που είναι άνανθοι, για να μοσχοβολήσουν.

Η παρουσία αλόγων υπάρχει στα κρητικά αναγεννησιακά έργα, ακόμη και στον πρόδρομο της ποίησης. Στ, Σαχλίκη, το 1360. Επιπλέον ο Β. Κορνάρος αναφέρει στον Ερωτόκριτο 65 φορές το άλογο και περιγράφει το κρητικό ως μαύρο φαρί.

Στην ίδια ενότητα ποιημάτων ανήκει η  «Τετρακτύς»  που πήρε (ως Επιμενίδης) το Β΄ βραβείο από την «Αμφικτυονία του Ελληνισμού». Επηρεασμένο από τις πυθαγόρειες δοξασίες. Ποίημα διαφορετικό και δύσκολο, με την έννοια ότι δεν μας παρέχει έτοιμα τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του για να προσεγγίσουμε το περιεχόμενο. Γίνονται δύσκολα φανερά τα υπονοούμενα και αυτό του δίνει αξία. Επιπλέον υπάρχει η έννοια του περίπλοκου και του σχεδιαγράμματος που το τοποθετεί στα μοντερνιστικά ποιήματα (Eliot). Ως ποιητική σύνθεση ορίζεται από τέσσερα μέρη, με αλληγορίες σύγχρονων καταστάσεων μέσα από 4 ελληνικούς μύθους. Αν και οι μύθοι είναι διαφορετικοί αναφέρονται σε γενικότερες έννοιες που δίνουν συνοχή στο σύνολο. Το μυθικό υλικό πάντα ασκεί πάντα μία γοητεία.

Tα μέρη που αποτελούν την Τετρακτύ είναι: Η Μονάδα, Διπλή δίεση, Τρίχρωμα κουάρκ, Στις τέσσερις άκρες του κόσμου.

Η Μονάδα

Η Μονάδα, αναφέρεται στο μυθικό φοίνικα που ξαναγεννιέται διαδικασία που ο ποιητής ταυτίζει με τη ροή  του χρόνου …ο Χρόνος ο Άναρχος ξαναρχίζει μετρά…Το κελάιδισμα του φοίνικα το συνδέει, με τη Μουσική των Ουρανίων Σφαιρών. Γνωστή από τον Πυθαγόρα και τον Τίμαιο του Πλάτωνα, την οποία ο Σκωτσέζος ποιητής  Robert Henryson (1420-1490) ονόμασε anima mundi (ψυχή του Κόσμου). Ο Αγγελάκης επιχειρεί την περίφημη σύνδεση ανάμεσα στην αρμονία των ουρανίων σφαιρών και στη φιλοσοφική αρμονία του σύμπαντος. Θέμα που ενέπνευσε και την ουράνια μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου.

Διπλή Δίεση

Ο  μύθος της Διπλής Δίεσης αναφέρεται στον Νηρέας τον θεό της θάλασσας. και της μαντικής τέχνης. Η ανάδυσή του από το νερό συνδέεται με την έναρξη της ζωής στη Γη και τη κυριαρχία των Ελλήνων στη θάλασσα. Η βοήθειά του στον Ηρακλή στα μήλα των Εσπερίδων δηλώνει τη γνώση των μυστών. Το επιχειρηματικό πνεύμα των Ελλήνων, τις ικανότητες της φυλής με την πειθώ και τον λόγο.

Τρίχρωμα  κουάρκ

Τα κουάρκ, στη Φυσική είναι τα πλέον στοιχειώδη σωματίδια. Στο ποίημα συνδέονται στη γέννηση της Αφροδίτης στην Πάφο…. στην Πέτρα του Ρωμιού, κοντά στην παραλία… και την περιπέτεια μεταφοράς του αγάλματός της από τη Μήλο στο Λούβρο, από υπηκόους της τρίχρωμης σημαίας. Και δεν ήταν μόνο αυτοί. Ήταν η οργανωμένη λήστευση των ελληνικών αρχαιοτήτων και κωδίκων.

Στις τέσσερεις άκρες του κόσμου

Το τέταρτο μέρος του ποιήματος αναφέρεται μεταφορικά μέσα από το μύθο των Αργοναυτών στη μεταπολιτευτική κατάσταση της Ελλάδας. Το χρυσόμαλλο δέρας είναι η εξουσία. Οι τέσσερις άκρες τα 4 σημεία του ορίζοντα στη δύσκολη επιφάνεια της σφαίρας.  Αναφέρει:

……………………………………………..

Ένα χρυσόμαλλο δέρας πάντα υπάρχει,

το δύσκολο είναι να βρεις τους Αργοναύτες

………………………………………………

Οι Αργοναύτες απεικονίζουν τη συντροφικότητα των Ελλήνων για την επίτευξη  ενός μεγάλου στόχου. Με την αναφορά εννοεί τη δυσκολία ανάδειξης αποτελεσματικού πολιτικού προσωπικού. Υπαινίσσεται τη διαχρονικά πολιτική και οργανωτική υστέρηση. Ο ποιητής υπονοεί ότι η μούσα Κλειώ δεν είναι τυφλή, παρακολουθεί με ύφος Τζιοκόντας τα γεγονότα και κανένα χρυσόμαλλο δέρας δεν μπορεί να τα κρύψει

Η Τετρακτύς συμπεριλαμβάνει τον ουράνιο μακρόκοσμο, τον υποθαλάσσιο κόσμο, τον μικρόκοσμο και τη γήινη σφαίρα. Τα ορατά και τα αόρατα. Παραπέμπει στον κλάδο της πυθαγόρειας κοσμολογίας που έλαβε τη μορφή  του homo quadratus. Του λογικού ανθρώπου. Ο αριθμός 4 είναι της ηθικής τελειότητας, η Τετρακτύς

Στον κύκλο των ποιημάτων της μοναξιάς αναδύεται το ένδοξο παρελθόν, αλλά και τα τωρινά προβλήματα, οργανωμένα  συμφέροντα, αντιλήψεις, ιδεολογικά πλέγματα, που είναι ασύμβατα με τη σημερινή επιστήμη και πραγματικότητα.

ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΑΓΡΙΟΛΟΥΛΟΥΔΟΥ

Ο έρωτας είναι τέκνο της φιλοσοφίας και του ποιητικού συναισθήματος που μετατρέπει ότι αγγίζει σε εικόνα.  Τα μυστήριά του, για τα οποία πολλά μας έμαθε ο Φρόυντ, είναι  ένα ευρύ  πεδίο εξάσκησης για τους ποιητές. Αυτό ισχύει και για τον  Αγγελάκη. Τα  ερωτικά απορρέουν από προσωπικές εγγραφές. Είναι δύσκολη η έκθεση της ερωτικής διάθεσης και δεν υπάρχει δυνατότητα μετάδοσης ευαίσθητων προσωπικών εμπειριών. Έρωτας σημαίνει ενεργοποίηση της φαντασίας και της ανάμνησης. Είναι προσωπική γνώση για την οποία μίλησε ο Πλάτωνας στο «Συμπόσιο» και στο «Φαίδρος». Μία προσπάθεια φυγής της προσωπικότητας.

Στα ερωτικά ανήκει το ποίημα «Στου Φεγγαριού τη Λίγωσα», όπου επιπλέον ο έρωτας δηλώνει την υπερβολή. Η φωνή, ο μυστικός διάλογος των βλεμμάτων, το άρωμα, το βάδισμα, η φωτεινότητα του προσώπου, η γοητευτική χειρονομία, όλα όσα κρύβονται και υπονοούνται αποτελούν την πηγή της γοητείας και το υλικό του ποιητή. Στο ποίημα συνισταμένη των παραπάνω είναι μία οπτασία που φανερώνεται …στις νύχτες τις αφέγγαρες του Αυγερινού την ώρα. Οπτική του αδιόρατου.

…………………………………………………….

Κόρη φεγγαροπρόσωπη, κόρη που σελαγίζεις

και με το άσπιλο σου φως το νου μου λαγαρίζεις

και τον γιομίζεις ομορφιές και τον γιομίζεις γνώσεις.

κι απλόχειρα χαρίζεις μου μύριες εικόνες κι  ήχους

………………………………………………………

Η μορφή του ποιήματος έχει μουσικότητα – ρυθμό, μία  αισθησιακή έλξη εκλεπτυσμένη που παραπέμπει στον αναγεννησιακό ιπποτικό έρωτα (amour courtois).  Ένταση συναισθημάτων και ενόραση. Αν και στην κρητική αναγεννησιακή ποίηση κυριαρχεί το όνειρο και μόνο μία φορά αναφέρεται οπτασία, ανιχνεύεται επιρροή από την ποίηση αυτή. Ο ποιητής συνδιαλέγεται με την οπτασία και φαίνεται ότι είναι συγκεκριμένο πρόσωπο. Η συζήτηση με την οπτασία παραπέμπει στα «Ερωτικά Όνειρα» του Μαρίνου Φαλιέρου, το 1418, όπου ο ποιητής συνδιαλέγεται με τη Μοίρα του.

Ο έρωτας είναι ανατροπή, αλλοιώνει την σχέση του ατόμου με την πραγματικότητα (Μπρετόν). Όμως μέσω της φαντασίας ο ποιητής δημιουργεί εικόνες πιο πραγματικές και από την ίδια την πραγματικότητα. Επιπλέον οδηγεί σε ένα κόσμο περισυλλογής και συναισθημάτων. Διότι οι αισθήσεις συνθέτουν το πορτρέτο του αγαπημένου προσώπου. Το ποίημα «Στεφάνι του Μαγιού» μας μεταφέρει νατουραλιστικές ρεαλιστικές εικόνες και φυτολογικές γνώσεις. Ένα βαθύ ανθρωπισμό και οικολογική ευαισθησία. Πρόκειται για μοντερνιστικό ποίημα, αντί να προβάλει επιχειρήματα η δομή του εκφράζει τη φυγή από μία προσωπική συγκίνηση. Δεν εκφράζει την προσωπικότητά του ποιητή αλλά τη φυγή από την προσωπικότητα:

Πλέκω στεφάνι του Μαγιού

με παπαρούνες και μαντηλίδες,

με καλεντούλες, μολόχες και μαχαιρίδες,

και λίγα άγρια στάχυα,

το ανώφλι της καρδιάς σου για να κοσμήσω.

………………………………………………

Ο χώρος των ποιητικών γεγονότων είναι η ελληνική ανοιξιάτικη φύση. Αγριολούλουδα, το απόλυτο σύμβολο της φρεσκάδας, της φινέτσας, της τελειότητας των σχημάτων, της περιττής πολυτέλειας, που τελικά μας δίνουν τη χαρά στη ζωή. Η ομορφιά υπάρχει γιατί υπάρχουν. Η γλώσσα των λουλουδιών και των βουβών πραγμάτων κατά τον Baudelaire. Ο ποιητής μας υπενθυμίζει το πρώτο διακοσμητικό στοιχείο που ανακάλυψε ο άνθρωπος και έμμεσα περιγράφει την Άνοιξη.

………………………………………

Η οργιώδης βλάστηση,

Αληθής πανδαισία χρωμάτων

Με τα εκατομμύρια των αποχρώσεων

Της παλέτας της Άνοιξης

………………………………………

Ανεπαίσθητα το ποίημα  μας μεταφέρει στον πίνακα Η Άνοιξη (La Primavera) του Sandro Botticelli (1445-1510) με τον διάχυτο ερωτισμό. Βασισμένος στην  ποίηση του Λουκρήτιου. Στο έδαφος που πατούν οι νύμφες και οι θεοί υπάρχει ένα σύνολο 90 λουλουδιών μεταξύ των οποίων και αυτά του ποιήματος. Η σύζευξη των πλαστικών έργων του σιδηρουργείου και των ποιημάτων οδηγεί στην Αριστοτέλεια  και Οράτεια  θεωρία της UT PICTURA POESIS (όπως στη ζωγραφική έτσι και στην ποίηση) που αποτέλεσε την οδηγό παράσταση της Αναγέννησης. Όπου τα τυπικά στοιχεία των τεχνών  είχαν ως κοινή βάση την Αριθμητική και τη Γεωμετρία.

Είναι ανούσιο να πιστεύουμε ότι στα αισθήματα χαράσσουμε χάρτες και δρόμους που απεικονίζονται στην ποίηση. Δεν είναι ο στόχος του ποιητή να δώσει γενικούς κανόνες. Μας γνωστοποιεί τα αισθήματά του με πληρότητα και ευαισθησία μέσω αλυσιδωτών γεγονότων. Η τελική αξία είναι κυρίως η ποιητική συγκίνηση της μορφής και όχι κάποια ιδέα του περιεχομένου. Τα ερωτικά θεωρούνται  αντώνυμα των θεωρημάτων. Δεν κρίνουμε το Θεώρημα του Πτολεμαίου στη Γεωμετρία ανάλογα με τον ρυθμό και την εικονοπλαστική του δύναμη, αλλά ως προς την ουσία κάτω από τη μορφή. Στα ερωτικά ποιήματα τον βασικό ρόλο έχει η μορφή που διαμορφώνεται με τη φαντασία και την ανάμνηση της ερωτικής περιπέτειας, η οποία ανήκει στα σημαντικά γεγονότα της ζωής και παραμένει μοναδική και παντοτινή.

Η ΗΡΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΤΑΡΙ

Η ποίηση του Αγγελάκη είναι ένα παλίμψηστο, βιωματικών εμπειριών. Από το παλίμψηστο δεν απουσιάζει το στρώμα των κοινωνικών ποιημάτων, με μηνύματα και σημεία του σύγχρονου κόσμου. Τα μεγάλα προβλήματα της ζωής και του πολιτισμού.  Σε αυτό ανήκει το «Στημένο Παιχνίδι» που περιγράφει μία νύκτα του ποιητή σε ένα ευρωπαϊκό καζίνο. Από το όνομα του καζίνου, που αναφέρεται στο ποίημα, πρόκειται για αλληγορία της Ευρώπης. Μία ατμόσφαιρά πολύχρωμη, χλιδάτη, εκτυφλωτική, φαραωνική  και αντιδιαμετρική από αυτή του μηχανουργείου. Διαφορετικοί κόσμοι και χώροι. Όπου παρελαύνουν:

………………………………………

Σειρήνες υπερκόσμιες

 ημίγυμνες προκλητικές

………………………………………….

Ωστόσο το περιβάλλον του καζίνου στο ποίημα απορρέει μία ωμότητα και σκληρότητα. Τη θέση του καρβουνιάρη ντερμιτζή έχει …η ξανθή καλλονή του Βορά.. με το πρόσωπο τεχνηέντως πασαλειμμένο αλλά .. πίσω από τη μάσκα της δε γελά…. Τον καφέ στη χόβολη σε μπακιρένιο μπρίκι αντικατέστησαν γεύματα, δείπνα, ποτά εκλεκτά. Μηχανισμοί των μεγάλων πόλεων (ή κρατών) της κοινωνίας της κατανάλωσης όπου κυριαρχούν οι κρουπιέριδες και οι οργανωμένοι κλέφτες κατά τον ποιητή, οι «πωλούντες και αγοράζοντες εν τω ναώ» κατά την Αγία Γραφή. Ο ποιητής με μία γλώσσα χωρίς περιττά βάρη κρατά μία στάση άρνησης απέναντι στην ηθική έκπτωση.

Ο Αγγελάκης ζει τα προβλήματα, την πολυπλοκότητα και τις μεταλλάξεις  των ανθρώπων και προσπαθεί να βρει την ουσία της ποίησης στο κάθε τι. Ακόμη και στα μικρά και ταπεινά. Κοινωνική διάσταση έχει το ποίημα «Ο βολεμένος» που σκιαγραφεί την κοινωνική αδράνεια πρώην αγωνιστών της γενιάς του. Την απώλεια της συλλογικότητας, τη μικροαστική φθορά, τη μεταπολιτευτική κάλπικη ευδαιμονία των δανείων, των επιδοτήσεων και των επιδομάτων. Ο ποιητής μιλά για τους χαμένους μέσα στην εξωτερική πραγματικότητα της ζωής.

…………………………………………………

Άμα θωρείς και δε μιλείς, γιατί είσαι βολεμένος,

Απ΄ το όνειρο της νιότης μας είσαι διαγραμμένος,

……………………………………………………

Οι στοίχοι δείχνουν μία συνείδηση προβληματισμένη, στοχαστική, μελαγχολική Χρησιμοποιεί τη μέθοδο της «εις άτοπον απαγωγής» για να αποδείξει την ανάγκη του συνεχούς αγώνα στη ζωή και της άδολης προσφοράς στην κοινωνία.

Σε αυτά τα ποιήματα του παλίμψηστου ο ποιητής σηκώνει το  «πέπλο» της κοινωνίας και μας αποκαλύπτει το σημερινό της πρόσωπο. Αυτό είναι και σκοπός της ποίησης να εισχωρεί  στο βαθύτερο νόημα της ζωής και να διαχωρίζει την ήρα από το στάρι.

ΕΝΑΣ  ΠΟΙΗΤΗΣ  ΤΟΥ ΡΕΟΝΤΟΣ ΚΟΣΜΟΥ

Ο Αγγελάκης σφυρηλατεί στο αμόνι της ποίησης τις κεντρικές περιοχές της ανθρώπινης εμπειρίας. Με ποιήματα διαφορετικής θερμοκρασίας και πίεσης, μέσω των οποίων αναπλάθει το παρελθόν του μηχανουργείου, τα αισθήματα και συναισθήματα της γενιάς του, τις περιπέτειες της πατρίδας, το μεράκι της διδασκαλίας, το μεταβαλλόμενο οικολογικό και κοινωνικό  περιβάλλον. Αισθάνεται την επέλαση του Μεταμοντερνισμού, του ψηφιακού πολιτισμού, τον ρέοντα Κόσμο και εμπλέκεται στον ποιητικό αγώνα για να εισχωρήσει στην καρδιά των πραγμάτων.

Επιπλέον η τέχνη του σιδερά στο μηχανουργείο είχε αποτέλεσμα την κατασκευή από τον ποιητή με σίδερο και ξύλο μίας μεγάλης συλλογής θεωρημάτων και μετρικών οργάνων για σχολική χρήση. Η συμβολή του αυτή  μας μεταφέρει στην παλαιά  διακοσμητική, φιλοσοφική και παιδαγωγική  κίνηση του Williams Morris (1834-1896) που διαμόρφωσε το  «Arts and Crafts», ως αντίδραση στον κίνδυνο της  ισοπέδωσης. Ήταν η ρίζα του μοντερνισμού στην Τέχνη του 20^ου  αιώνα.

Το σύνολο της εργασίας του Αγγελάκη δεν ισούται με το άθροισμα των επιμέρους όρων. Είναι μεγαλύτερο. Είναι η αίσθηση της λαϊκής λογοπλασίας, η οποία από την Αναγέννηση μέχρι σήμερα είναι μέρος του ρεπερτορίου των Κρητών που με κατάλληλη μελωδία τη μεταβίβαζαν ως μέρος του πολιτισμού. Είναι η αίσθηση της επικής διάστασης του ατόφυου πατριωτισμού που δημιούργησε τα ριζίτικα τραγούδια, που  δηλώνουν το απαράγραπτο δικαίωμα πάνω στην ευρύτερη Κρήτη.

Τα ποιήματα με μία τοπολογική κατανομή πρέπει να τυπωθούν σε καλαίσθητη έκδοση σε βιβλίο. Θα αποτελέσουν ένα όμορφο πολυχορικό ποιητικό κονσέρτο.

Αρκετά, πρέπει να εξέλθω  από τον Λαβύρινθο της ποίησης. Πιστεύω να τα καταφέρω….

 

* Επίτιμος. Σχολικός Σύμβουλος Μαθηματικών

 

 

 

"google ad"