ΘΕΟΦΑΝΩ ΣΚΛΗΡΑΙΝΑ: Η Ελληνίδα Αυτοκράτειρα της Γερμανίας

Κολωνία. Ο ναός του Αγίου Παντελεήμονος ή Αγ.Πανταλέοντα κατά τους καθολικούς, έχει μέσα του ένα τάφο που γράφει: “DOMINA THEOPHANU IMPERATRIX”. Δηλαδή «ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΘΕΟΦΑΝΩ ΑΥΤΟΚΡΑΤΕΙΡΑ». Ποια ήταν η Θεοφανούς;

Στα τέλη του 10ου αιώνα μ.Χ οι σχέσεις Ανατολής και Δύσης περνούσαν μεγάλη κρίση (το σχίσμα δεν έχει έρθει ακόμα). Αιτία η μεγάλη επιρροή της Αυτοκράτειρας στη Νότιο Ιταλία, που δεν άρεσε στον Γερμανό Βασιλιά Όθωνα Α’, γιατί την διεκδικούσε. Οι μακροχρόνιες συγκρούσεις όμως δεν έφεραν αποτέλεσμα και έτσι πρητανεύοντας η λογική μέσω της διπλωματικής οδού κατάφεραν να λύσουν το πρόβλημα. Πως; Με ένα γάμο μεταξύ των δύο Βασιλικών οικογενειών, όπου το συπεθεριό θα επέφερε ειρήνη μεταξύ τους.
Έτσι λοιπόν ο Όθων Α’ (912-973μ.Χ) δούκας της Σαξονίας και βασιλιάς της Γερμανίας και Ιταλίας, πάντρεψε το γιο του Όθωνα Β’ τον Ερυθρό, με μια Ελληνίδα πριγκίπισσα την Θεοφανούς, το 972μ.Χ. Ο Τσιμισκής έδωσε τη συγκατάθεσή του γι’ αυτό το γάμο, γιατί ήθελε να κλείσει το μέτωπο στα Δυτικά, επειδή έιχε άλλα δύο, με τους Βουλγάρους βόρεια και με τους Σαρακινούς στη Μεσόγειο.

Η Θεοφανώ δεν ήταν πορφυρογέννητη και παρά τις προσπάθειες των μετέπειτα ιστορικών να βρουν την καταγωγή της, τίποτα δεν είναι ξεκάθαρο. Μια εκδοχή, η επικρατέστερη είναι οτι καταγόταν από την οικογένεια των Σκληρών και ήταν ανιψιά του Ιωάν. Τσιμισκή από τον πρώτο του γάμο.  Άλλη έρευνα έδειξε οτι ήταν κόρη της Σοφίας Φωκά, ξαδέρφης του Τσιμισκή και ανιψιά του Νικηφόρου Φωκά.

Την αρχοντοπούλα συνόδεψαν στη νέα της πατρίδα άνθρωποι της εκκλησίας, των γραμμάτων και των τεχνών. Μαζί με πολλούς θησαυρούς έφερε και λείψανα Αγίων, όπως του Αγίου Παντελεήμονος, που φυλασσόταν στη Νικομήδεια μέχρι τότε. Εκεί όταν πήγε, στη Κολωνία έκτισε ένα περικαλλή ναό προς τιμή του Αγίου και τα τοποθέτησε. Ο ναός αυτός αφιερώθηκε επίσης και στους Αγίους Ανάργυρους, Κοσμά και Δαμιανό.

Η ομορφιά, η λεπτότητα, η μόρφωση της Θεοφανούς εντυπωσίασε πολλούς. Αυτό  είχε σαν αποτέλεσμα να θέσει τα θεμέλια του πολιτισμού (έστω και προσωρινά) σ’ ένα λαό πολιτιστικά υπανάπτυκτο. Βέβαια αυτό δεν ήταν εύκολο, γιατί η Θεοφανώ βρίσκεται μέσα σ’ ένα περιβάλλον πολύ εχθρικό. Αντιμετωπίστηκε με δυσπιστία γιατί ήταν Βυζαντινή (κατά τον προσδιορισμό των Δυτικών), αλλά κυρίως για τις προκαταλήψεις τους, συνυφασμένες με τη βαρβαρότητα τους. Αντιμετώπισε επίσης την εχθρότητα της πεθεράς της Αδελαϊδας μετά το θάνατο του πεθερού της, η οποία μεταξύ των άλλων πίεζε το γιο της, που είχε γίνει ήδη αυτοκράτορας από το 973, ν’ αθετήσει τη συμφωνία με την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυοκρατορία, κυρήσσοντας το πόλεμο στους ’Ελληνες της Νότιας Ιταλίας. Με αυτό το τρόπο πίστευε οτι η νύφη της θα εγκατέλειπε τη Γερμανική αυλή. Έτσι ο Όθωνας Β’ έκανε το πόλεμο, έπαθε όμως πανολεθρία, διαλύθη ο στρατός του και εκείνος μόλις κατάφερε να γλιτώσει μεταμφιεσμένος. Αργότερα ενώ ετοιμαζόταν να κάνει και δεύτερη εστρατεία, επαναστάτησαν οι Σλαβικές φυλές στα ανατολικά του και από τη στεναχώρια του έπαθε αποπληξία και πέθανε το έτος 983μ.Χ.

Παρά τα όποια προβλήματα είχε η Θεοφανώ, με το περιβάλλον της, υπήρξε υποδειγματική μητέρα στην ανατροφή των παιδιών της και στη μόρφωσή τους.

Εγέννησε τρία κορίτσια την Σοφία, την Αδελαϊδα και τη Ματθίλδη και ένα γιο τον Όθωνα Γ’ που απεκλήθη «θαύμα του κόσμου» (mirabilia mundi).

Οταν ο Όθων Β’ πέθανε, ο γιος του ήταν 3 ετών και έως την ενηλικίωση του η θεοφανώ αναλαμβάνει αντιβασίλισσα ή Αυτοκράτειρα όπως την θέλουν.

Το πρώτο πράγμα που έμαθε η Θεοφανούς στους Γερμανούς, ήταν η χρήση πιρουνιού. Ο Πέτρος Δαμιανός, παπικός Θεολόγος του πάπα Γρηγορίου Ζ’ σε έργο του εκφράζει την συμπλεγματική νοοτροπία των δυτικών έναντι των Ανατολικών.» Δεν καταδέχονταν(!) να αγγίζξει την τροφή με τα χέρια, αλλά την παλούκωνε με ένα όργανο με δύο δόντια και την έφερνε στο στόμα της». Παρακάτω γράφει για μια άλλη Ελληνίδα φορέα πολιτισμού και μόρφωσης, για τη Μαρία Αργυροπουλίνα, όταν πέθανε το παιδί της από τη πανόλη και αργότερο εκείνη οτι «τη πανούκλα την έστειλε ο Θεός από οργή για την πολυτέλεια που είχαν».

Οι απόψεις των χρονογράφων της εποχής αυτής ήταν κυρίως καλές για την Αυτοκράτειρα, όπως του Γερμανού Φ.Σλόσσερ. Αν και η Θεοφανώ ανήκε στο ευαίσθητο φύλο, η μετριοφροσύνη της, η πίστη της και ο τρόπος ζωής ήταν εξαιρετικά κάτι σπάνιο για τη Δύση. Επί μοναρχίας της ήταν ευνοϊκή και φιλάνθρωπος προς τους νομιμόφρωνες, αλλά τρομακτική και νικηφόρα στους ταραχοποιους ή επαναστάτες.

Μεγάλη ήταν η συμβολή της στην εκκλησιαστική Αγιογραφία. Εισάγει νέα θέματα στη Δύση από την Ανατολή, διάφορες σκηνές από τη Κ.Διαθήκη της Παναγίας και του Ιησού. Η δε Παναγία για πρώτη φορά αναφέρεται ως «Κυρία Των Αγγέλων». Την μικροτεχνία στη ξυλογλυπτική και πάνω στο ελεφαντόδοντο. Οικοδόμησε πολλούς ναούς και δημιούργησε ένα νέο ρυθμό το Γοτθικό. Ο οποίος είναι ο Βυζαντινός (με τρούλους), με τις κορυφές μυτερές για να γλιστρούν τα χιόνια από πάνω τους. Πολιτικά μεσολάβησε για την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Ελλήνων της κάτω Ιταλίας και των Λατίνων. Βελτίωσε τη θέση της γυναίκας στη Δύση. Έστρεψε το λαό στο μόρφωση και στην ελεύθερη σκέψη, επηρεάζοντας πολλές προσωπικότητες της εποχής όπως τον  Bruno, το Romuald, το Adalbert και άλλους.

Δυστυχώς η εποχή  που βασίλεψε, στη Δύση, δεν ήταν η κατάλληλη για να δεχτεί την Ελληνική σκέψη, αυτό εγινε αργότερα με την Αναγέννηση.

Η Θεοφανώ απεβίωσε στις 15-6-991 στη πόλη Ναϊμέχεν της Ολλανδίας. Το άγαλμα της είναι έξω από το ναό Μαρκτκίρχε χιλίων χρόνων από το θάνατο της. Ο δήμος Κολωνίας με το Ελληνικό προξενείο οργάνωσαν πολιτιστικές εκδηλώσεις στη μνήμη της.

Μιχάλης Γ. Κελαϊδής

"google ad"