Του Γιάννη Αγγελάκη
Η ιδεολογία του καπιταλισμού από την αρχή κεφαλαιοποίησε την ιδέα ότι ο καθένας μπορεί να τα καταφέρει και η ιδέα του αυτοδημιούργητου ανθρώπου ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος αυτής της ιδεολογίας, αλλά σήμερα αυτή η ιδέα του αυτοδημιούργητου έχει φτάσει στα όριά της.
O Elon Musk είχε πριν μερικά χρόνια ανακοινώσει ότι θα προσλαμβάνει και ανθρώπους που δεν έχουν πτυχία αφού ο καθένας αν είναι αρκετά καλός μπορεί να πετύχει:
«Εάν κάποιος έχει καταφέρει να αποφοιτήσει από κάποιο φημισμένο και σπουδαίο πανεπιστήμιο, αυτό αποτελεί ένδειξη ότι μπορεί να καταφέρει μεγάλα πράγματα. Ωστόσο, το πανεπιστήμιο δεν είναι πανάκεια, ούτε αποτελεί εχέγγυο αξιοπιστίας. Πάρτε για παράδειγμα τον Μπιλ Γκέιτς ή τον Στιβ Τζομπς. Αυτοί οι άνθρωποι δεν πήραν ποτέ πτυχίο. Ωστόσο, εάν είχατε την ευκαιρία να τους προσλάβετε, θα κάνατε μια πολύ καλή επιλογή».
Όλοι μπορούν να πετύχουν λοιπόν.
Στα πλαίσια αυτής της κουλτούρας, οι άνθρωποι εργάζονται επιπλέον ώρες, κάνουν διαρκώς παραπάνω από όσα χρειάζεται και κάποια στιγμή αρχίζουν να πιστεύουν ότι δεν είναι απλά προλετάριοι σκλάβοι, ότι το να είναι προλετάριοι είναι μία ταυτότητα που τους περιορίζει, ότι είναι και αυτοί αφεντικά που έχουν τον έλεγχο της ζωής τους, ότι δε χρειάζονται αφεντικά από πάνω τους για να κάνουν αυτό που γνωρίζουν ότι είναι σωστό.
No more prostitutes, onlyfans. [47]
Η πίστη ότι έχεις τον έλεγχο της ζωής σου, κι ότι αρκεί να κάνεις τις σωστές επιλογές για να πετύχεις, είναι μία πολύ σημαντική πίστη.
Και σε μία κοινωνία που συνεχώς επαναλαμβάνεται ότι καθένας μπορεί να πετύχει αν αγαπά αυτό που κάνει και εργαστεί αρκετά σκληρά – αν κάνει τις σωστές επιλογές – αυτοί που αναπόφευκτα αποτυγχάνουν – γιατί ποτέ πραγματικά δεν υπήρχαν οι προϋποθέσεις για να πετύχουν παρά ελάχιστοι απ’ αυτούς – θα πρέπει να αισθάνονται ένοχοι.
Γιατί αν είναι ένοχος για το γεγονός πως δε μπορεί να γίνει η καλύτερη εκδοχή του εαυτού του, ο πιο ανταγωνιστικός εαυτός, ένας εξερευνητής, ο εαυτός που θα πετύχει, αν η καλύτερη εκδοχή του εαυτού του δε μπορεί να πετύχει, αν φταίει αυτός για τη θέση στην οποία βρίσκεται επειδή είναι η δικιά του αποτυχία που δεν του επιτρέπει να ξεφύγει από τη φτώχια του, η δικιά του ανικανότητα, η δικιά του αδυναμία χαρακτήρα, αν αυτός δε μπορεί να βρει αυτό για το οποίο μπορεί να έχει το πάθος που θα του εξασφαλίσει την επιτυχία, αν δε μπορεί να αγαπήσει την εργασία και για αυτό αποτυγχάνει, ή αν έχει αγαπήσει την εργασία του αλλά αυτό δεν ήταν ποτέ αρκετό για να πετύχει, τότε, αν κατηγορεί τον εαυτό του για την αποτυχία του να πετύχει, πόσος χώρος μένει σε αυτό το άτομο για να ασκήσει κριτική και να απαιτήσει αλλαγές και βελτιώσεις για τον εαυτό του και για όσους βρίσκονται σε παρόμοια θέση με αυτόν;
Αν αυτός είναι ο κύριος υπεύθυνος για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται, όπως κι όσοι άλλοι βρίσκονται σε παρόμοια θέση με αυτόν; Αν το πρόβλημα είναι ατομικό και όχι κοινωνικό και οικονομικό;
Αν, όπως έλεγε η Θάτσερ, δεν υπάρχει κοινωνία παρά μόνο το άτομο;
Ποιος θέλει άλλωστε να είναι φτωχός ή ένας απλός εργαζόμενος στην εποχή μας;
Στην εποχή του «τελους της ιστορίας» και του τέλους των ιδεών, όπου δεν υπάρχει κάποιο διαφορετικό σχέδιο για τον κόσμο, ο φτωχός δεν είναι πλέον ο φορέας κάποιας μελλοντικής επανάστασης, δεν είναι ο φορέας ενός ελπιδοφόρου πιο δίκαιου μέλλοντος για όλη την ανθρωπότητα. Δεν είναι καν το θύμα κάποιου απάνθρωπου συστήματος. Το σύστημα λειτουργεί.
Αν παλιότερα πιστεύαμε ότι στον κόσμο μας, κάποιοι είναι πλούσιοι επειδή πολλοί άλλοι είναι φτωχοί, σήμερα όλο και πιο έντονα πιστεύουμε ότι υπάρχουν πλούσιοι και υπάρχουν και πολλοί φτωχοί και αυτό που διαχωρίζει τους πλούσιους από τους φτωχούς είναι η ικανότητα, το ταλέντο, η εργατικότητα, το πάθος γι’ αυτό που κάνουν. Η νοημοσύνη.
Οι πλούσιοι είναι απλά «καλύτεροι, πιο έξυπνοι, πιο ικανοί άνθρωποι». Είναι με κάποιο τρόπο μία άρια φυλή που έχει προκύψει αξιοκρατικά.
Πριν αρκετά χρόνια, η Μάργκαρετ Θάτσερ το είχε θέσει απλοϊκά. Στη διαπίστωση ότι οι φτωχοί δανείζονται περισσότερο, αποταμιεύουν λιγότερο, καπνίζουν περισσότερο, γυμνάζονται λιγότερο, πίνουν περισσότερο και τρώνε περισσότερο ανθυγιεινά είπε ότι «η φτώχια είναι αποτέλεσμα των ελαττωμάτων στην προσωπικότητα, μία αδυναμία του χαρακτήρα».
Για τη φτώχια, δε φταίει η λειτουργία ενός οικονομικού συστήματος που θεμέλιος λίθος της λειτουργίας του είναι οι οικονομικές ανισότητες, ούτε η ατυχία ή οι συνθήκες διαβίωσης που δεν επιτρέπουν σε κάποιους ανθρώπους να ζήσουν πιο άνετα. Για τη φτώχια, φταίει η φτώχια.
Ο φτωχός είναι αυτός που δεν είναι αρκετά ικανός για να ξεφύγει από τη φτώχια του. Ο φτωχός ως άτομο έχει την ευθύνη για τη θέση όπου βρίσκεται καθώς και για την όποια βελτίωση της θέσης του.
Ο φτωχός δεν είναι προλετάριος, ο φτωχός σήμερα δεν είναι παρά φτωχός.
Ο φτωχός δεν είναι φτωχός, είναι κατ’ ουσία αποτυχημένος.
Είναι αυτός που δεν ήταν αρκετά καλός για να γίνει πλούσιος. Είναι ένας χειρότερος άνθρωπος. Είναι απαίδευτος.
Έχει οπισθοδρομικές αντιλήψεις, είναι ανίκανος να ακολουθει και να προσαρμόζεται στο διαρκές ρεύμα των αλλαγών.
Έχει κακές συνήθειες. Κάνει λάθος επιλογές. Είναι ένοχος, και η φτώχια είναι κατ΄ένα τρόπο η δίκαιη τιμωρία του η οποία αποτυπώνεται φυσικά μέσα από την αξιοκρατική λειτουργία της ελεύθερης αγοράς.
Όταν ο φτωχός είναι το πρόβλημα, όχι η φτώχια
Λέμε στους εαυτούς μας, στο πίσω μέρος του μυαλού μας, και μερικές φορές στο μπροστινό μέρος του στόματός μας:
“Μα σίγουρα, κάτι πρέπει να συμβαίνει με όλους αυτούς τους φτωχούς ανθρώπους. Κάτι πρέπει να κάνουν λάθος για να είναι στη θέση που βρίσκονται”.
Αγνοούμε ότι δε ζούμε σε ένα κόσμο ίσο ή δίκαιο. Μεταβιβάζουμε όλο το βάρος της ευθύνης για έναν κόσμο άνισο όχι σε αυτούς που καρπώνονται τα τεράστια οφέλη που προκύπτουν από αυτή την ανισότητα αλλά στα θύματά της, και τους ζητάμε όχι να αλλάξουν τον άδικο κόσμο αλλά να πάψουν να είναι αδικημένοι! Να γίνουν «νικητές»! Παρά του ότι τα περιθώρια που τους δίνονται για να γίνουν «νικητές» όλο και στενεύουν.
Μας πείθουν ότι οι φτωχοί άνθρωποι είναι το πρόβλημα που πρέπει να διορθωθεί, όχι η φτώχια. [48, 49]
Οι πλούσιοι αντιθέτως είναι επιτυχημένοι και ικανοί.
Οι πλούσιοι είναι επιχειρηματίες.
Οι πλούσιοι είναι θαρραλέοι, κάνουν υπερβάσεις. Δεν κρύβονται μέσα στις comfort zones τους. Δε βολεύονται. Βρίσκονται διαρκώς σε κίνηση.
Οι πλούσιοι είναι άξιοι θαυμασμού και επαίνων για τον πλούτο τους.
Οι πλούσιοι είναι μινιμαλιστές.
Οι πλούσιοι είναι ελεύθεροι.
Οι πλούσιοι είναι δικαίως πλούσιοι.
Συνεπακόλουθα και οι πλούσιοι δεν είναι πραγματικά πλούσιοι. Ο πλούτος είναι η συνέπεια. Είναι κυρίως άνθρωποι που αγαπούν αυτό που κάνουν. Είναι πετυχημένοι, θαραλλέοι, άφοβοι, πρωτοπόροι, ανθρωπιστές. Ξέρουν να λαμβάνουν τις σωστές αποφάσεις.
Δεν υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί.
Υπάρχουν καλύτεροι και χειρότεροι άνθρωποι.
Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων είναι κακοί. Αλλά ευτυχώς για την ανθρωπότητα υπάρχουν και λίγοι καλοί…
Για μια φιλοσοφία που στον πυρήνα της βρίσκεται η «αγάπη», τα περιθώρια για το ποιοι «αξίζουν» αυτής της αγάπης είναι πράγματι πολύ στενά. Στην πραγματικότητα αφορούν μία ελίτ «αυτοδημιούργητων», «νικητών» που αγαπούν αυτό που κάνουν και τους οποίους οφείλουμε να τους θαυμάζουμε.
Μία αριστοκρατία που οφείλουμε να την αγαπάμε. [50, 51, 52, 53, 54, 55]
Κάποιοι θα πουν ότι οι φτωχοί θα πρέπει να αναλάβουν επιτέλους τις ευθύνες για τα λάθη τους. Άλλοι οι πιο φιλεύσπλαχνοι από αυτούς, θα πουν ότι θα πρέπει να τους βοηθήσουμε ώστε να λαμβάνουν καλύτερες αποφάσεις. Η φιλευσπλαχνία αυτών, δεν αλλάζει πολλά πράγματα αφού η κύρια υπόθεση παραμένει η ίδια: Κάτι πάει στραβά με όλους αυτούς τους φτωχούς για να είναι φτωχοί. Αχ… αν μπορούσαμε να τους αλλάξουμε!… αν μπορούσαμε να τους εκπαιδεύσουμε στο πώς να ζουν τις ζωές τους!… αν μόνο μας ακούγανε και δεν έκαναν τα ίδια λάθη που όλο κάνουν…
Τότε δε θα ήταν φτωχοί! Δε θα υπήρχε φτώχια!
Ο κοινωνιολόγος Ρούτγκερ Μπέργκμαν, μιλώντας για τη φτώχια αναφέρθηκε στον George Orwell που βίωσε βαθιά τη φτώχια τη δεκαετία του 1920.
Έγραψε τότε ο συγγραφέας:
«Η ουσία της φτώχιας είναι ότι “εκμηδενίζει το μέλλον”. Και θαύμαζε, αυτούς τους άνθρωπους που «θεωρούν δεδομένο ότι έχουν το δικαίωμα να σου κάνουν κήρυγμα και να προσεύχονται για σένα μόλις το εισόδημά σου πέσει κάτω από ένα ορισμένο επίπεδο».
100 χρόνια μετά, πρέπει επιτέλους να συνειδητοποιήσουμε:
Η φτώχια δεν είναι το αποτέλεσμα κάποιας έλλειψης χαρακτήρας, κάποιας αδυναμίας να αγαπήσουμε αυτό που κάνουμε. Η φτώχια δεν είναι αποτυχία, δεν είναι το αποτέλεσμα της έλλειψης αρκετού πάθους. Η φτώχια είναι το αποτέλεσμα της έλλειψης χρημάτων.
Οι περιθωριοποιημένες κοινότητες είναι γεμάτες από έξυπνους, ταλαντούχους ανθρώπους, που αγωνίζονται και εργάζονται και καινοτομούν, όπως ακριβώς και οι πιο σεβαστοί και πιο καλά αμοιβόμενοι διευθύνοντες σύμβουλοί μας που «κάνουν αυτό που αγαπούν».
Είναι γεμάτες από ανθρώπους που αξιοποιούν την ανθεκτικότητά τους για να σηκώνονται κάθε μέρα, που πηγαίνουν τα παιδιά τους σε υποχρηματοδοτούμενα σχολεία και εργάζονται σε δουλειές που δεν πληρώνουν αρκετά καλά. Είναι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν τεράστιες αντιξοότητες όμως παραμένουν όρθιοι.
Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δουλεύουν σκληρά – έστω χωρίς να έχουν πάθος για τη δουλειά – αλλά, παρά τον κυρίαρχο μύθο, αυτό δεν εγγυάται καμία επιτυχία.
Όσοι πετυχαίνουν δεν το έχουν καταφέρει επειδή εργάστηκαν σκληρά και με πάθος, όπως κι όσοι δεν τα καταφέρνουν και δυσκολεύονται, αυτό δε συμβαίνει επειδή δεν εργάζονται σκληρά.
Όπως σημειώνει και ο Gordon Marino, οι Νέλσον Μαντέλα, οι Αντόνιο Γκράμσι και οι Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ αυτής της γης δεν οργάνωσαν τις ζωές τους γύρω από λίστες με πράγματα που θέλουν να κάνουν πριν πεθάνουν: Δεν έκαναν αυτό που αγαπούσαν. Ότι έκαναν δεν το έκαναν για να αποκτήσουν μία αίσθηση νοήματος στη ζωή τους ή για να περνά ευχάριστα ο χρόνος τους.
Έκαναν αυτό που πίστευαν ότι έπρεπε να κάνουν για το κοινό καλό. Για αυτό που ήταν δίκαιο και σωστό!
Από μία αίσθηση καθήκοντος προς την ανθρωπότητα.
Όπως κάνουν κάθε μέρα χιλιάδες άνθρωποι που ξυπνάνε το πρωί και πάνε στις δουλειές τους όχι για να βρουν κάποιο νόημα στη ζωή τους, όχι επειδή αγαπούν αυτό που κάνουν, αλλά γιατί αυτό είναι αναγκαίο για το καλό της οικογένειάς τους.
Γιατί δεν έχουν άλλη επιλογή.
Γιατί θα ήταν εγωιστικό να κάνουν κάτι διαφορετικό, μη λαμβάνοντας υπόψη τους ανθρώπους γύρω τους που στηρίζονται σε αυτούς.
Γιατί έχουν ένα υψηλό αίσθημα καθήκοντος προς την κοινότητα που ανήκουν και υπηρετούν.
Γιατί αυτό είναι το σωστό και ηθικό!
Είναι στοιχείο μίας πραγματικότητας που προσομοιάζει όλο και παραπάνω σ ένα δυστοπικό ολοκληρωτικό καθεστώς να θεωρείται πλέον εργασιακό προτέρημα και να απαιτείται ακόμη και από τους εργαζόμενους που κάνουν αυτές τις δουλειές που δε μπορούν να αγαπηθούν, να τις αγαπήσουν, γιατί, όπως λέει ο life coach, ακόμα και αν δεν το έχεις συνειδητοποίησει, «αν αγαπάς τη δουλειά σου αισθάνεσαι ευτυχισμένος και έχεις μεγαλύτερο κίνητρο να κάνεις το καλύτερο που μπορείς. Και όταν πετύχεις, αισθάνεσαι ακόμα μεγαλύτερο κίνητρο να κάνεις παραπάνω. Και δε σε νοιάζει αν εργάζεσαι παραπάνω ώρες».
Γιατί αν αγαπάς αυτό που κάνεις δεν κουράζεσαι. Γιατί κουράζονται μόνο όσοι δεν αγαπούν… Λες και είναι ένοχος όποιος κουράζεται από τα εξοντωτικά ωράρια. Λες και επειδή κουράζεται σημαίνει ότι είναι ανίκανος να αγαπήσει…
Γιατί, αυτό είναι οικονομικά πιο αποδοτικό.
Πόσο φρικτό ακούγεται αυτό, το να μεταβιβάζεις το βάρος της ευθύνης για την κούρασή του σε αυτόν που τον έχουν εξουθενώσει; Πόσο χωρίς αγάπη; Πόσο σαδιστικό να θεωρείς φυσικό ότι πρέπει να αισθάνεται ένοχος για την κούρασή του; [56, 57, 58, 59]
Γιατί, εν τέλει, είναι προτιμότερο ο φτωχός να αγωνίζεται μόνος του απέναντι σε όλους για να γίνει κι αυτός πλούσιος από το να αγωνίζεται μαζί με άλλους ενάντια στους πλούσιους.
Ο Τσαρλς Μπουκόφσκι δεν ταξίδευε τον κόσμο συλλέγοντας εμπειρίες, δούλευε ως εργάτης σε φάρμα με αγγούρια. Τα βράδια έκανε παρέα με πόρνες σε καταγώγια, έπινε και μεθοκοπούσε. Σίγουρα για τη Θάτσερ, ο Μπουκόφσκι είναι ένας άνθρωπος με «αδυναμία χαρακτήρα».
Όμως η ζωή του κάθε άλλο παρά κενή νοήματος ήταν. Και η ποίησή του ήταν γεμάτη αγάπη.
Γιατί:
“there is a loneliness in this world so great
that you can see it in the slow movement of
the hands of a clock.
people so tired
mutilated
either by love or no love.
people just are not good to each other
one on one.
the rich are not good to the rich
the poor are not good to the poor.
we are afraid.
our educational system tells us
that we can all be
big-ass winners.
it hasn’t told us
about the gutters
or the suicides.
or the terror of one person
aching in one place
alone
untouched
unspoken to
watering a plant.”
– Charles Bukowski, Love is a Dog from Hell
Το μέλλον για αυτούς που δε θα μπορούν να αγαπηθούν
Τέλος, υπό ένα άλλο πρίσμα, η φιλοσοφία του «κάνε αυτό που αγαπάς» εκπορευόμενη μέσα από τα έγκατα της Silicon Valley, εμπεριέχει και μία προφητεία «απελευθέρωσης».
Η ουτοπία που παρουσιάζεται είναι μία απελευθέρωσης του κόσμου από τα όρια του βιομηχανικού κόσμου, είτε αποτελούν όρια που συνδέονται με μια τοποθεσία, είτε όρια που αφορούν την εργασία και πώς πραγματώνεται, αυτή που βασίζεται στην επανάληψη και είναι κοινότοπη, που πραγματοποιείται σε συγκεκριμένους χώρους για συγκεκριμένες ώρες, που μπορεί να αυτοματοποιηθεί.
Είναι μία υπόσχεση σύμφωνα με την οποία στο μέλλον οι μόνες εργασίες που θα υπάρχουν θα είναι αυτές που θα «έχουν νόημα» και θα δημιουργούν «αξία», που θα γεννούν «εμπειρίες» άξιες για να μοιραστούν, που «εμπλουτίζουν» τον άνθρωπο, που ο άνθρωπος θα μπορεί να «αγαπήσει». Δίχως όμως ποτέ να αμφισβητείται το οικονομικό συστήμα που στον πυρήνα της λειτουργίας του βρίσκονται οι μεγάλες κοινωνικές ανισότητες.
Με το νέο κύμα αυτοματισμού να καταργεί πολλά επαγγέλματα και να επανακαθορίζει άλλα, άραγε, οδεύουμε σε έναν κόσμο μόνο για αυτούς που θα «αγαπούν αυτό που κάνουν»;
Σε αυτή την ουτοπία, τι ρόλο θα έχουν αυτοί των οποίων η «χωρίς νόημα» εργασία τους δε θα έχει πλέον και σημασία;
Τι θα πρέπει να γίνει με όλους αυτούς που δε θα έχουν το προνόμιο να «κάνουν αυτό που αγαπούν» και θα έχουν «απελευθερωθεί» από την εργασία τους έχοντας μετατραπεί σε περιττούς για μια οικονομική λειτουργία που βασίζεται στον ακραίο ανταγωνισμό και στη διαρκή κερδοφορία όταν η μετατροπή τους σε περιττούς θα συνοδεύεται από το αίσθημα ενοχής και ντροπής ότι για την αποτυχία τους να είναι χρήσιμοι, για τη θέση στην οποία μπορεί να βρεθούν, αυτοί και μόνο αυτοί θα ευθύνονται;
Τι θα κάνουμε ως κοινωνία με αυτούς που δε θα μπορούν να αγαπηθούν;
Τι θα κάνουμε με αυτούς τους φτωχούς με τον «κακό χαρακτήρα» που αισθάνονται ντροπή για την αποτυχία τους; [60, 61]
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
47. https://culturereframed.org/onlyfans-and-the-reality-of-online-prostitution/
49.https://www.ted.com/talks/mia_birdsong_the_story_we_tell_about_poverty_isn_t_true/transcript
50. https://www.nytimes.com/2017/10/18/magazine/when-the-revolution-came-for-amy-cuddy.html
51. https://speeches.byu.edu/talks/mitt-romney/life-lessons-front/
56. https://content.wisestep.com/passion-at-work/
57. https://opinionator.blogs.nytimes.com/2014/05/17/a-life-beyond-do-what-you-love/
58. http://www.theradicalnotion.com/privilege-philosophy/
60. https://www.jacobinmag.com/2014/01/in-the-name-of-love/
61. https://www.theguardian.com/books/2019/mar/26/winners-take-all-anand-giridharadas-review
Ο Αντιπεριφερειάρχης Χανίων, Νίκος Καλογερής, με δήλωσή του προς τα μέσα ενημέρωσης, τοποθετήθηκε σχετικά με…
Ο γνωστός δημοσιογράφος και εκδότης Τάσος Δούσης, με αφορμή την προβολή της ταινίας «Υπάρχω», που…
Πολυνίκης αναδείχθηκε η Κρήτη στα Travelers’ Choice™ Awards 2025 της Tripadvisor, της μεγαλύτερης ταξιδιωτικής πλατφόρμας στον χώρο…
Καθοδική πορεία κατεγράφη για τις εξαγωγές της Κρήτης κατά το διάστημα Ιανουαρίου – Σεπτεμβρίου 2024, σύμφωνα με…
Λίγα μόλις 24ωρα μετά τον 66χρονο Βρετανό που οδηγούσε επικίνδυνα κάνοντας "οχτάρια" επί του ΒΟΑΚ, στον…
Ραγδαίες είναι οι εξελίξεις στην υπόθεση της 60χρονης που εντοπίστηκε σε κωματώδη κατάσταση στο σπίτι της στο…
This website uses cookies.