Καπιταλισμός της Καταστροφής

Απόσπασμα από το βιβλίο της Naomi Klein «Το δόγμα του Σοκ»
Ένας από εκείνους που διέβλεψαν μια μεγάλη ευκαιρία στην πλημμυρισμένη Νέα Ορλεάνη ήταν ο Μίλτον Φρίντμαν, ο μεγάλος γκουρού του ιδεολογικού κινήματος υπέρ του αχαλίνωτου καπιταλισμού και ο άνθρωπος στον οποίο πιστώνεται το κανονιστικό πλαίσιο για τη σημερινή, υπερκινητική παγκόσμια οικονομία. Ενενήντα τριών ετών και με εύθραυστη υγεία, ο «θείος Μίλτι», όπως ήταν γνωστός στους κύκλους των οπαδών του, βρήκε εντούτοις τη δύναμη να γράψει ένα άρθρο στη Wall Street Journal τρεις μήνες μετά την κατάρρευση των φραγμάτων που προστάτευαν τη Νέα Ορλεάνη. «Τα περισσότερα σχολεία της Νέας Ορλεάνης είναι συντρίμμια», σχολίαζε ο Φρίνταμν, «όπως εξάλλου και τα σπίτια των παιδιών που φοιτούσαν σε αυτά. Τα παιδιά είναι πλέον διασκορπισμένα σε ολόκληρη τη χώρα. Πρόκειται για μια τραγωδία. Αλλά είναι επίσης και μια ευκαιρία να μεταρρυθμίσουμε ριζικά το εκπαιδευτικό σύστημα». (1)
Η ριζοσπαστική ιδέα του Φρίντμαν, ήταν, αντί να δαπανήσει η κυβέρνηση ένα μέρος από τα δισεκατομμύρια δολάρια της χρηματικής βοήθειας προς τους πληγέντες για την ανοικοδόμηση και τη βελτίωση του υπάρχοντος συστήματος δημόσιας παιδείας στη Νέα Ορλεάνη, να εφοδιάσει τις οικογένειες με κουπόνια με τα οποία τα παιδιά θα μπορούσαν να πηγαίνουν σε ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα – πολλά από τα οποία λειτουργούσαν με αποκλειστικό σκοπό το κέρδος –, ώστε με αυτό τον τρόπο να επιδοτηθούν από το κράτος. Ήταν κρίσιμο, έγραφε ο Φρίντμαν, αυτή η θεμελιώδης αλλαγή να μην αποτελεί μια προσωρινή λύση, αλλά μάλλον μια «μόνιμη μεταρρύθμιση» (2)
Ένα δίκτυο δεξιών «δεξαμενών σκέψης» οπλίστηκαν με την πρόταση του Φρίντμαν και εφόρμησαν στην πόλη μετά τον τυφώνα. Η κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους υποστήριξε τα σχέδιά τους με δεκάδες εκατομμύρια δολάρια, προκειμένου τα σχολεία της Νέας Ορλεάνης να μετατραπούν σε «επιδοτούμενα σχολεία», δηλαδή σε εκπαιδευτικά ιδρύματα που θα επιχορηγούνταν από το δημόσιο, αλλά θα τα διηύθυνα νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου σύμφωνα με τους δικούς τους κανόνες. Τα επιδοτούμενα σχολεία έχουν προκαλέσει μεγάλη πόλωση στις ΗΠΑ, και κυρίως στη Νέα Ορλεάνη, όπου πολλοί Αφροαμερικανοί γονείς τα αντιμετωπίζουν ως ένα μέσο για να ανατραπούν οι κατακτήσεις του κινήματος για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι οποίες διασφάλιζαν το ίδιο επίπεδο παιδείας για όλα τα παιδιά. Ωστόσο για τον Μίλτον Φρίντμαν η έννοια του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος «βρομούσε» σοσιαλισμό. Κατά την άποψή του, ο ρόλος του κράτους πρέπει να περιορίζεται «στην προστασία της ελευθερίας μας τόσο από τους εχθρούς εκτός των πυλών όσο και από τους συμπολίτες μας: στη διατήρηση του νόμου και της τάξης, στην επιβολή της εφαρμογής των ιδιωτικών συμφωνιών, στην προώθηση των ανταγωνιστικών αγορών» (3) Με άλλα λόγια, στη συντήρηση της αστυνομία και του στρατού – οτιδήποτε άλλο, συμπεριλαμβανομένης της δωρεάν παιδείας, είναι μια άδικη παρέμβαση στην αγορά.
Σε αντίθεση με τον αργό ρυθμό με τον οποίο επισκευάζονταν τα φράγματα και αποκαθίστατο η ηλεκτροδότηση, ο εκπλειστηριασμός του σχολικού συστήματος της Νέας Ορλεάνης πραγματοποιήθηκε με στρατιωτική ταχύτητα και ακρίβεια. Μέσα σε δεκαεννέα μήνες, και με τους περισσότερους από τους φτωχούς κατοίκους της πόλης ακόμα εξόριστους, το σύστημα δημόσιας παιδείας της Νέας Ορλεάνης αντικαταστάθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά από επιδοτούμενα ιδιωτικά σχολεία. Πριν από τον τυφώνα Κατρίνα στη σχολική διεύθυνση υπάγονταν εκατόν είκοσι τρία δημόσια σχολεία, ενώ τώρα πια μόνο τέσσερα. Πριν από τον τυφώνα υπήρχαν εφτά επιδοτούμενα σχολεία στην πόλη, ενώ τώρα αυτά ανέρχονταν σε τριάντα ένα (4) Οι δάσκαλοι της Νέας Ορλεάνης διέθεταν ένα σιχυρό συνδικάτο, ενώ τώρα πια η συλλογική σύμβαση των δασκάλων ήταν ένα κουρελόχαρτο και όλα τα μέλη του συνδικάτου (τετρακόσια εβδομήντα άτομα) είχαν απολυθεί (5) Μερικοί από τους νεαρότερους δασκάλους προσλήφθηκαν με μειωμένους μισθούς από τα επιδοτούμενα ιδιωτικά σχολεία, κάτι που όμως δε συνέβη για τους περισσότερους.
Η Νέα Ορλεάνη ήταν πλέον, σύμφωνα με τους New York Times, «το κατεξοχής πειραματικό εργαστήριο του έθνους για την επέκταση των κρατικά επιδοτούμενων ιδιωτικών σχολείων», ενώ το American Enterprise Institute, μια φριντμανική «δεξαμενή σκέψης», δεν έκρυβε τον ενθουσιασμό του επειδή «ο τυφώνας Κατρίνα πραγματοποίησε μέσα σε μια μέρα […} ό,τι οι μεταρρυθμιστές του σχολικού συστήματος της Λουιζιάνα δεν είχαν καταφέρει έπειτα από πολλά χρόνια προσπαθειών (6) Εν τω μεταξύ, οι δάσκαλοι των δημόσιων σχολείων, που έβλεπαν τα χρήματα τα οποία προορίζονταν για τα θύματα της πλημμύρας να αλλάζουν προορισμό και να χρησιμοποιούνται για να εξαλειφθεί ένα δημόσιο σύστημα εκπαίδευσης και να αντικατασταθεί από ένα ιδιωτικό, αποκαλούσαν το σχέδιο του Φρίντμαν «εκπαιδευτική υφαρπαγή γης» (7)
Όσο για μένα, προτιμώ να ονομάζω αυτές τις ενορχηστρωμένες επιδρομές εναντίον της δημόσιας σφαίρας ύστερα από καταστρεπτικά συμβάντα, σε συνδυασμό με την αντιμετώπιση των καταστροφών ως επιχειρηματικών ευκαιριών, «καπιταλισμό της καταστροφής».

(1)    “The Promise of Vouchers”, Wall Street Journal, 5 Δεκεμβρίου 2005
(2)    Στο ίδιο
(3)    Milton Friedman, Capitalism and Freedom, 1962, ανατύπωση: Σικάγο, University of Chicago Press, 1982, σ. 2
(4)    Συνέντευξη με τον Joe DeRose του συνδικάτου United Teachers of New Orleans, 18 Σεπτεμβρίου 2006. Michael Kunzelman, “Post-Katrina, Educators, Students Embrace Charter Schools”, Associated Press, 17 Απριλίου 2007.
(5)    Steve Ritea, “N.O. Teachers Union Loses Its Force in Storms’ Wake”, Timew-Picayune (Νέα Ορλεάνη), 6 Μαρτίου 2006.
(6)    Susan Saulny, “U.S. Gives Charter Schools h Big Push in New Orleans”, New York Times, 13 Ιουνίου 2006. Veronique de Rugy & Kathryn G. Newmark, “Hope after Katrina”, Education Next, 1 Οκτωβρίου 2006, www.aei.org
(7)    “Educational Land Grab”, Rethinking Schools, φθινοπωρο 2006.