Συνέντευξη στον Χριστόφορο Παπαδάκη
Η κλιματική αλλαγή προκαλεί στην Κρήτη και σε ολόκληρη τη χώρα, εκτός των άλλων προβλημάτων, συνεχή μείωση των εκτάσεων που είναι κατάλληλες για καλλιέργειες αγροτικών προϊόντων.
Και την ίδια ώρα, οι περισσότεροι αγρότες έχουν απομακρυνθεί σε επικίνδυνο βαθμό από τον τομέα της γεωργικής έρευνας, όπου θα μπορούσαν να έχουν μια έγκυρη και σωστή επιστημονική καθοδήγηση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που τους δημιουργεί η κλιματική αλλαγή, αλλά και η αύξηση των ασθενειών στην ύπαιθρο, λόγω της εγκατάλειψης στην τύχη τους πολλών διάσπαρτων εκτάσεων.
Αυτές τις διαπιστώσεις κατέγραψε η «Νέα Κρήτη» χθες σε συνομιλία που είχε με τον ερευνητή-φυσιολόγο φυτών δρ Δημήτρη Φανουράκη, που προσελήφθη το τελευταίο διάστημα σε μια ομάδα 100 επιστημόνων, σε καίρια πόστα του πρώην ΕΘΙΑΓΕ σε ολόκληρη τη χώρα!
Τα τελευταία τρία χρόνια, παράλληλα με τις ερευνητικές του δραστηριότητες, ο Δημήτρης Φανουράκης διδάσκει στα εργαστήρια της Μετασυλλεκτικής Φυσιολογίας Φυτών και Ανθοκομίας στο ΤΕΙ Κρήτης ως ωρομίσθιος καθηγητής, ενώ είναι και επισκέπτης καθηγητής στο Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων (ΜΑΙΧ).
Σήμερα έχει πλέον μόνιμη θέση δόκιμου ερευνητή, υπεύθυνου στο Εργαστήριο Λαχανοκομίας, το οποίο υπάγεται στο Τμήμα Αμπέλου, Λαχανοκομίας, Ανθοκομίας και Φυτοπροστασίας στο Ηράκλειο, του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού «Δήμητρα» (πρώην ΕΘΙΑΓΕ).
Ο Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός (ΕΛΓΟ) «Δήμητρα» σταδιακά ολοκληρώνει την πρόσληψη 100 ερευνητών σε θέματα γεωργίας, αλιείας και ζωικής παραγωγής. Από αυτούς, εννέα έχουν αρχίσει να τοποθετούνται στην Κρήτη, τέσσερις στο Ηράκλειο και πέντε στα Χανιά.
«Υπάρχουν σοβαρά προβλήματα»
Μιλώντας στη «Ν.Κ.» χθες αναλυτικά για πολλά και σοβαρά ζητήματα, που έχουν σχέση τόσο με τη γεωργική έρευνα όσο και με την αγροτική παραγωγή της Κρήτης, ο ερευνητής-φυσιολόγος φυτών δρ Δημήτρης Φανουράκης ξεχώρισε προβλήματα που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή.
«Τα προβλήματα της γεωργικής βιομηχανίας ποικίλλουν ανά καλλιέργεια και περιοχή. Ωστόσο, ορισμένα ζητήματα είναι καθολικά και αφορούν όλη την παραγωγική βάση. Η πρώτη ομάδα δυσκολιών σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή», τονίζει ο κ. Φανουράκης.
«Τα κύρια προβλήματα εδώ στην Κρήτη είναι η ξηρασία, δηλαδή η έλλειψη ή μείωση των διαθέσιμων για καλλιέργεια αποθεμάτων νερού, και η αύξηση της αλατότητας. Τα δύο προβλήματα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση των εκτάσεων οι οποίες είναι κατάλληλες για καλλιέργεια, όπως επίσης την ελάττωση της αγροτικής παραγωγής, δηλαδή του κέρδους του παραγωγού. Η χρήση κατάλληλων ποικιλιών, η εφαρμογή ενδεδειγμένων καλλιεργητικών τεχνικών μαζί με την ορθολογική χρήση των διαθέσιμων αποθεμάτων νερού θα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των δυσκολιών που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή».
Στο σημείο αυτό, ο γνωστός επιστήμονας αναφέρεται και σε ένα δεύτερο φάκελο προβλημάτων, ως εξής:
«Ο δεύτερος φάκελος προβλημάτων – και κατά τη δικιά μου γνώμη ο κυριότερος – συνίσταται στην εξωστρέφεια της ελληνικής γεωργίας. Η τόνωση της εξωστρέφειας, δηλαδή της εξαγωγικής δραστηριότητας, επιτάσσει τρεις προϋποθέσεις. Προϋπόθεση πρώτη είναι η συνεργασία. Απαιτείται τόσο η συνεργασία μεταξύ των παραγωγών (ένα καλό παράδειγμα εδώ είναι οι ομάδες παραγωγών), όσο και η σύμπνοια με τις εξαγωγικές επιχειρήσεις. Η δεύτερη προϋπόθεση είναι η αξιοπιστία. Δηλαδή η συνεχής ή για μεγάλα διαστήματα παραγωγή ποιοτικών προϊόντων, τα οποία είναι ελεύθερα φυτοφαρμάκων ή τουλάχιστον εντός των επιτρεπόμενων ορίων. Προϋπόθεση τρίτη είναι η εξέλιξη. Η γεωργική βιομηχανία πρέπει να είναι ή πρέπει να γίνει όπως η αυτοκινητοβιομηχανία. Δηλαδή να είναι σε θέση να διαθέσει ένα καινούργιο προϊόν ανά μερικά χρόνια, όπως αντίστοιχη βιομηχανία λανσάρει ένα καινούργιο μοντέλο. Το καινούργιο αυτό προϊόν μπορεί να έχει διαφορετικό χρώμα, σχήμα και μέγεθος, να είναι συνδυασμός προϊόντων ή να διαθέτει αναβαθμισμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά».
Η ποιοτική παραγωγή
Ο Δημήτρης Φανουράκης εκφράζει, όμως, και τη γνώμη του για την ανάγκη της ποιοτικής παραγωγής, ως κύριος άξονας της ελληνικής γεωργίας.
«Η χώρα μας δεν μπορεί να παράγει τεράστιες ποσότητες προϊόντων χαμηλής ποιότητας και να ανταγωνιστεί πολύ μεγαλύτερες χώρες ή χώρες με φθηνότερα εργατικά χέρια. Ωστόσο μπορεί να παράγει επαρκείς ποσότητες αρίστης ποιότητας προϊόντων. Τα προϊόντα αυτά πρέπει να έχουν πιστοποίηση, δηλαδή ταυτότητα. Κατά αυτό τον τρόπο η ελληνική γεωργία μπορεί να καταστεί βιώσιμη και ανταγωνιστική. Σε κάθε περίπτωση, ο παραγωγός πρέπει να επιλέξει σε ποια κατηγορία θέλει να ανήκει και να την υποστηρίξει».
«Καλλιεργούν χωρίς ανάλυση εδάφους»
Απαντώντας εξάλλου σε σχετικά μας ερωτήματα, ο Δημήτρης Φανουράκης εκφράζει τον προβληματισμό του για μια πολύ σοβαρή διαπίστωση: ότι οι αγρότες σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό, ίσως και πλειοψηφία, δεν απευθύνονται πια στα ερευνητικά ιδρύματα και τους ερευνητές-γεωπόνους, για να πάρουν πληροφορίες και να καθοδηγηθούν σωστά στην επίλυση προβλημάτων των καλλιεργειών τους.
«Το πρώην ΕΘΙΑΓΕ – έτσι όπως το ξέρουν οι αγρότες – είναι υποστελεχωμένο, αλλά ό,τι μπορεί να γίνει από τη μεριά του για να βοηθήσει τον αγρότη, θα γίνει. Και είναι μεγάλη η έκπληξη για μένα, που πάει ένας παραγωγός, αγοράζει λιπάσματα κάθε χρόνο, τα βάζει στις ελιές, τα βάζει στην καλλιέργειά του, χωρίς να έχει κάνει ανάλυση εδάφους»…
Στο σημείο αυτό είναι κατηγορηματικός: «Η ανάλυση εδάφους θα μας δείξει ποιο θρεπτικό στοιχείο λείπει και πρέπει να του το δώσουμε. Και για το πόσο συχνά πρέπει να κάνουμε ανάλυση εδάφους, αυτό εξαρτάται από το πόσο εντατική είναι η καλλιέργεια. Σε μια καλλιέργεια που είναι πάρα πολύ παραγωγική, και επομένως θέλει μεγάλη ποσότητα λιπασμάτων, πρέπει να κάνουμε ανάλυση εδάφους κάθε χρόνο»…
Μάλιστα, ο ίδιος, που επί σειρά ετών εργαζόταν στην Ολλανδία και έχει τεράστια εμπειρία για τις μεθόδους στο εξωτερικό, μας είπε χθες ότι «στο εξωτερικό κάνουν ανάλυση εδάφους ανά βλαστικό στάδιο. Δηλαδή, σε νεαρά φυτά, σε φυτά που ωριμάζουν και μετά το πέρας της καλλιέργειας. Ωστόσο δε χρειάζεται να πάμε από το ένα άκρο στο άλλο. Εγώ όταν τους ρωτάω αν έχουν κάνει ανάλυση, εκείνους που θα μου απαντήσουν θετικά θα τους ξεχωρίσω ότι πρόκειται για επαγγελματίες αγρότες», λέει ο φυσιολόγος-ερευνητής Δημήτρης Φανουράκης.
Όχι ανάλυση… «του ποδαριού»
Εκμεταλλευόμενοι τη συνομιλία μας μαζί του, ρωτήσαμε τον Δημήτρη Φανουράκη πώς γίνεται μια σωστή λήψη χώματος για ανάλυση από τον ίδιο τον παραγωγό. «Ο παραγωγός πρέπει να ζητήσει καθοδήγηση από ειδικούς. Αν πάρει από οπουδήποτε χώμα, η ανάλυση δε θα είναι ενδεικτική της κατάστασης του χωραφιού. Η λήψη γίνεται σε συγκεκριμένα σημεία και από συγκεκριμένο βάθος. Στην ελιά, για παράδειγμα, πρέπει να πάρουμε δύο δείγματα: το ένα κάτω από την ελιά, από το σημείο που ποτίζεται, και ένα δείγμα από ένα σημείο που δεν ποτίζεται, ανάμεσα στις γραμμές των δέντρων, ώστε να έχουμε μια εικόνα του εδάφους γενικότερα και μια εικόνα του εδάφους το οποίο λαμβάνει τα λιπάσματά μας»…
Έξαρση των ασθενειών: «Χρειάζεται και ανάλυση νερού»
Αλλά δε φτάνει μόνο η ανάλυση εδάφους. «Χρειάζεται και ανάλυση νερού. Διότι πολλά από τα προβλήματα στην παραγωγή μας έχουν να κάνουν με το νερό. Αυτό που παρατηρείται συνήθως είναι η μεγάλη αλατότητα, ενώ ένα δεύτερο πρόβλημα του νερού μπορεί να είναι μικρή συγκέντρωση αλατότητας, αλλά να έχουμε μεγάλη συγκέντρωση σε συγκεκριμένα άλατα τα οποία να δημιουργούν πρόβλημα. Δηλαδή δρουν ανταγωνιστικά έναντι αυτών που είναι ωφέλημα για το φυτό. Επομένως η κύρια εικόνα είναι ανάλυση εδάφους και ανάλυση του νερού που ποτίζει την καλλιέργειά μας. Με αυτές τις δύο πληροφορίες μπορεί να κάνει κάποιος ένα πρόγραμμα εφαρμογής των λιπασμάτων»…
Και φέρνει ως παράδειγμα την Ιεράπετρα. «Στην Ιεράπετρα, λόγω της υπεράντλησης του νερού, έχουμε αλατότητα 1,8. Και είναι πολύ υψηλή αυτή η αλατότητα. Και η αύξηση της αλατότητας έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής. Το πρώτο που κοιτάζει ο παραγωγός, φυσικά, είναι η παραγωγή. Αμέσως μετά κοιτάζει την ποιότητα. Διότι όταν έχεις ποιότητα σε ένα προϊόν, αλλά η παραγωγή είναι μειωμένη, τότε δεν εξασφαλίζεις τη βιωσιμότητα του προϊόντος. Επομένως χρειάζεσαι μια παραγωγή με δεδομένα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Όταν δεν μπορείς να πιάσεις παραγωγή, υπάρχει πρόβλημα».
Το πόσο σοβαρός είναι όμως ο ρόλος του ΕΛΓΟ «Δήμητρα» και της γεωργικής έρευνας μπορεί να το συνειδητοποιήσει κανείς από το γεγονός ότι στην Κρήτη υπάρχει έξαρση ασθενειών, ως συνέπεια της εγκατάλειψης της γης από τη μια και της διαχρονικής αποδυνάμωσης της έρευνας από την άλλη. Ο δρ Δημήτρης Φανουράκης κάνει λόγο για έξαρση των ασθενειών. «Αυτή η έξαρση είναι συνδυασμός κυρίως δύο παραγόντων. Πρώτον από την εισαγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού το οποίο δεν είναι υγειονομικά εξυγιασμένο. Και, δεύτερον, δε γίνεται η πρέπουσα αντιμετώπιση κατά περίπτωση. Επομένως έχουμε μια εξάπλωση ασθενειών, που μειώνει εξαιρετικά την παραγωγή»…
Έτσι ο κ. Φανουράκης καλεί τους παραγωγούς να επιζητούν το φυτοϋγειονομικό διαβατήριο. «Δηλαδή να ξέρει κάποιος ότι το φυτό είναι ελεγμένο. Όταν ο παραγωγός δεν το ζητά αυτό, τότε μπορεί να του δώσουν φυτά που έχουν παθογόνα… Όσο για το γεωπόνο, υπάρχουν έγγραφα που συνοδεύουν το υλικό αυτό. Και πρέπει να βασιστεί σε αυτά τα έγγραφα και όχι να διακινεί ανεξέλεγκτα τα φυτά που φέρνει από το εξωτερικό. Διότι συνήθως το πρόβλημα υπάρχει στα φυτά και όχι στους σπόρους. Με το σπόρο η εισαγωγή παθογόνων είναι πολύ πιο δύσκολη»…
Για το βακτήριο Xylella ευτυχώς, όπως λέει, δεν έχει παρουσιαστεί στην Κρήτη και γενικότερα στη χώρα μας. «Ευτυχώς, γιατί, αν παρουσιαστεί, δεν υπάρχει αντιμετώπιση. Πρέπει τα φυτά που θα προσβληθούν να εκριζωθούν και να καούν»… Και ξεκαθαρίζει λέγοντας ότι η μοναδική πρόληψη που μπορούμε να κάνουμε είναι να μην αφήσουμε να μπει ποτέ το παθογόνο στη χώρα.
Στελέχωση εργαστηρίων: Επιτέλους προσλήψεις επιστημόνων
«Δε φτάνουν μόνο οι προσλήψεις των επιστημόνων», λέει ο Δημήτρης Φανουράκης για τις εκατό προσλήψεις που στελεχώνουν σταδιακά τα ερευνητικά εργαστήρια και τις υπηρεσίες του πρώην ΕΘΙΑΓΕ. «Χρειαζόμαστε υποστήριξη και σε τεχνικό προσωπικό και σε κονδύλια. Δηλαδή, χρειάζεται να υποστηρίξουμε την πρόσληψη των ερευνητών με επιπλέον κεφάλαια, ώστε να τους εκμεταλλευτούμε πλήρως»…
Στο μεταξύ, είναι διαθέσιμα ανταγωνιστικά προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
«Δηλαδή εμείς ως ερευνητές μπορούμε να ετοιμάσουμε προτάσεις οι οποίες θα αξιολογηθούν και, εφόσον εγκριθούν, να χρηματοδοτηθούν. Ωστόσο θέλουν μια διαδικασία η οποία θέλει χρόνο. Δεν είναι εύκολο να γίνει από τη μια στιγμή στην άλλη. Επομένως εμείς ως καινούργιοι ερευνητές χρειαζόμαστε μια βοήθεια στο ξεκίνημα που κάνουμε», λέει στην εφημερίδα μας ο κ. Φανουράκης. Ωστόσο, οι προσλήψεις των 100 επιστημόνων για τη γεωργική έρευνα της χώρας μας είναι μια σημαντική εξέλιξη. «Η τελευταία πρόσληψη ερευνητών ήταν το 2000. Επομένως μιλάμε για 17 χρόνια πριν. Αλλά και τότε, πολλές θέσεις δεν καλύφθηκαν, για τον άλφα ή το βήτα λόγο. Και από τότε έχουν φύγει πολλοί με σύνταξη και δεν έχουν αναπληρωθεί και δεν αναπληρώνονται ούτε με τις σημερινές προσλήψεις των 100 ερευνητών».
Στο σημείο αυτό, ο κ. Φανουράκης τονίζει ότι θα έπρεπε διαχρονικά η ελληνική Πολιτεία να δώσει περισσότερη σημασία στον τομέα της γεωργικής έρευνας και στη συμβολή που μπορεί να έχει στη γεωργική παραγωγή. Και παρά τα προβλήματα που υπάρχουν, ο ίδιος επισημαίνει ότι οι περισσότεροι παραγωγοί που απευθύνονται στο Τμήμα Αμπέλου, Λαχανοκομίας, Ανθοκομίας και Φυτοπροστασίας στο Ηράκλειο δε φεύγουν χωρίς λύση στο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν.
«Εμείς καλούμε τους αγρότες να επισκέπτονται την υπηρεσία μας και τα εργαστήριά μας. Είναι χαρά μας να συμβάλλουμε στην επίλυση των όποιων προβλημάτων τους. Διότι εδώ, εκτός από την ανάλυση εδάφους, μπορούν να λυθούν και φυτοπαθολογικά προβλήματα που είναι εξειδικευμένα και δεν μπορούν να λυθούν έξω στην αγορά»…
Τα προγράμματα που «τρέχουν»
Στο μεταξύ, στο Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού (ΕΛΓΟ) «Δήμητρα» είναι σε εξέλιξη ευρωπαϊκά ανταγωνιστικά προγράμματα (χρηματοδοτούνται από τον προϋπολογισμό της Ε.Ε. και υποβάλλονται για έγκριση απευθείας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, χωρίς την παρέμβαση των θεσμών του κράτους-μέλους), εθνικά ανταγωνιστικά προγράμματα (χρηματοδοτούνται από εθνικούς πόρους), όπως επίσης μελέτες με ανάθεση (κυρίως από τη διεθνή φαρμακευτική βιομηχανία) σε πληθώρα θεμάτων.
neakriti.gr