“…κι’ ούλα τα γυναικόπαιδα εις την Αγυιά τα πάνε”: 78 χρόνια από την καταστροφή Μονής, Λιβαδά και Κουστογέρακου από τους γερμανούς ναζί

Τι ‘ν’ το κακό που γίνεται στή μπάντα του Σελίνου;

Λειβαδο-Κουστογέρακο και στη Μονή από πέρα;

Πολλές χιλιάδες Γερμανοί τ’αχουν μπλοκαρισμένα

κι’ αεροπλάνα ρίχνουνε μπόμπες, φωθιά και βόλια.

Τα σπίθια καίνε και χαλούν και τουφεκίζουν τσ’ άντρες

κι’ ούλα τα γυναικόπαιδα εις την Αγυιά τα πάνε.

Λυσσιούν να τα ρημάξουνε γιατ’ είν’ αρχοντοχώρια,

γιατ’ Αγγλους υποθάλπουνε πού ‘ρθαν να βοηθήσουν 

τση Κρήτης το ξεσκλάβωμα.

(ριζίτικο τραγούδι)

Εβδομήντα οκτώ χρόνια συμπληρώθηκαν αυτές τις μέρες από τότε που οι Γερμανικές κατοχικές δυνάμεις κατέστρεψαν ολοκληρωτικά τα τρία μαρτυρικά χωριά, τη Μονή, το Λιβαδά και το Κουστογέρακο, το Σεπτέμβριο του 1943.

Τα τρία αυτά χωριά βρίσκονται στους πρόποδες των Λευκών Ορέων, δίπλα στην Σούγια.

Κατά την κατοχική περίοδο η Σούγια είχε ελάχιστους μόνο κατοίκους, με προέλευση κυρίως από τα τρία χωριά και ασχολιόντουσαν ως επι το πλείστον με το εμπόριο που γινόταν με πλωτά μέσα που ερχότανε στην περιοχή. Οδικό δίκτυο δεν υπήρχε τότε στο ανατολικό Σέλινο.

Τα τρία χωριά κατοικούνταν από ανθρώπους που διακρινόντουσαν πάντα για την αγωνιστική τους αρετή. Ποτέ δεν εφησύχαζαν κάτω από την δουλεία των εκάστοτε κατακτητών. Γι αυτό και κατά τη διάρκεια των διαφόρων ιστορικών περιόδων έχουν να παρουσιάσουν πλούσια επαναστατική δράση.

Κατά την εποχή της Ενετοκρατίας χαρακτηριστική και ευρύτατα γνωστή είναι η επανάσταση του 1526-1528. Για την επανάσταση αυτή είχαμε τη χαρά, πριν μόλις λίγες μέρες, να γίνει εδώ, στο Κουστογέρακο, μια από τις συνεδρίες του διεθνούς συνεδρίου που οργανώθηκε με θέμα «Ο 16ος αιώνας στην βενετοκρατούμενη Κρήτη». Η συνεδρία έγινε εδώ για να τιμηθεί ο καταγόμενος από το Κουστογέρακο αρχηγός της επανάστασης Γεώργιος Καντανολέων.

Στις μετέπειτα επαναστάσεις εναντίον των Τούρκων κατακτητών, τα τρία χωριά έχουν να παρουσιάσουν αξιόλογη δράση. Από αυτά κατάγονται οι αρχηγοί Κωσταντίνος Κριάρης, Κωσταντίνος Μπασιάς και Γεώργιος Γεωργιακάκης.

Μεγάλη προσφορά είχαν επίσης και σε άλλους εθνικούς αγώνες, όπως το Μακεδονικό, τον Ηπειρωτικό, τη Μικρασιατική εκστρατεία και τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940-1941.

Η πλούσια δράση των κατοίκων της περιοχής, τα ένδοξα κατορθώματα τους αλλά και οι μεγάλες θυσίες τους, καταγράφονται σε πολλές σελίδες ιστοριών και άλλων κειμένων. Όμως θα πρέπει κάποτε από αρμόδιους ιστορικούς να συγκεντρωθούν, ώστε να είναι εύκολη η πρόσβαση στην πληροφόρηση για όλα αυτά και από τους απλούς πολίτες.

Δραματική περίοδος για τα 3 χωριά υπήρξε η Γερμανική κατοχή.

Οι κάτοικοι των τριών χωριών, αντάξιοι των προγόνων τους, κατά την διάρκεια της χρονικής αυτής περιόδου, επέδειξαν μεγάλη αντιστασιακή δράση, για αυτό και υπέστησαν πολλές και μεγάλες ζημίες και καταστροφές και πλήρωσαν βαρύ τίμημα αίματος.

Από τότε που άρχισε η Μάχη της Κρήτης όσοι είχαν όπλα συμμετείχαν στις μάχες στην περιοχή του Φαραγγιού της Καντάνου, στα Φλώρια και σε άλλες γειτονικές περιοχές για να αντιμετωπίσουν τον εχθρό.

Αλλοι, που βρέθηκαν κοντά στα Χανιά, πολέμησαν σε περιοχές του κάμπου των Χανίων όπου γινόντουσαν οι ρίψεις των αλεξιπτωτιστών.

Όταν ολοκληρώθηκε η κατάληψη της Κρήτης, οι κάτοικοι των τριών χωριών δεν έμειναν αδρανείς απέναντι στις σκληρές μέρες που τους περίμεναν. Από την πρώτη στιγμή σκέφτηκαν πως θα απαλλαγούν από την δουλεία που τους επιβλήθηκε και στο ποιές ενέργειες θα έπρεπε να κάνουν για να αντισταθούν στον εχθρό. Γι αυτό όταν ο εχθρός διέτασσε να εκτελούν αναγκαστικά οχυρωματικά έργα απείχαν και δεν προσερχόντουσαν. Οταν λάβαιναν διαταγές να παραδίδουν τα ζώα τους και τα άλλα τους αγαθά, αρνιόντουσαν και δεν ήθελαν να εξυπηρετήσουν τον κατακτητή. Αυτά συνέβαιναν διότι το Συμμαχικό Στρατηγείο παρήγγειλε στους Ελληνες ραδιοφωνικά να μην εργάζονται υπέρ του εχθρού και να μην εξυπηρετούν τα συμφέροντα του. Και μπροστά σε αυτές τις οδηγίες του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής έπρεπε να υπακούουν χωρίς να έχουν καμιά αντίρρηση και χωρίς να σκέπτονται τις συνέπειες που θα μπορούσαν να έχουν οι ενέργειες τους αυτές.

Από τις ακτές της κοινότητας Σούγιας, τους μήνες αμέσως μετά τη Μάχη της Κρήτης, αλλά και αργότερα, έφυγε για την Μέση Ανατολή πολύ μεγάλος αριθμός συμμάχων στρατιωτών, δηλαδή Αγγλων, Αυστραλών και Νεοζηλανδών. Οι κάτοικοι της περιοχής, τους φιλοξένησαν, τους περιέθαλψαν και τους βοήθησαν να διαφύγουν.

Η φιλοξενία των Αγγλων, Αυστραλών και Νεοζηλανδών στρατιωτών εγκυμονούσε μεγάλους κινδύνους όχι μόνο για τους ίδιους τους Κρητικούς που τους έδιναν τροφή και βοήθεια αλλά και για ολόκληρο το χωριό τους. Σχετική είναι η προκήρυξη του Γερμανού Στρατιωτικού Διοικητή Κρήτης, που είχαν φροντίσει οι κατοχικές δυνάμεις να μοιραστεί παντού, ώστε οι Κρητικοί να είναι ενήμεροι, που αναφέρει και τα εξής:

«Οστις ΚΡΥΠΤΕΙ ΦΥΓΑΔΑΣ ΑΓΓΛΟΥΣ παρέχον εις αυτούς τροφήν και βοήθειαν η συμβουλεύει και προειδοποιεί αυτούς, θέτει εις ΚΙΝΔΥΝΟΝ την ιδίαν αυτού ΖΩΗΝ, ΤΗΝ ΥΠΑΡΞΙΝ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΟΥ και την ύπαρξιν ολοκλήρου του ΧΩΡΙΟΥ ΤΟΥ. »

Ακολουθεί η πρώτη γερμανική εξόρμηση που έγινε στις αρχές του Σεπτεμβρίου του 1941. Χιλιάδες γερμανοί στρατιώτες εξερευνούν μεταξύ των άλλων περιοχών του νομού και μεγάλο μέρος του Σελίνου. Στην εξόρμηση αυτή συνελήφθησαν και πολλοί Σελινιώτες, αρκετοί από τους οποίους εκτελέστηκαν στην Παλαιόχωρα, την Αγιά και τα Σφακιά.

Κινήσεις και σκέψεις για δημιουργία αντίστασης, αναφέρονται σε διάφορες μαρτυρίες κατοίκων της περιοχής, από τον πρώτο καιρό.

Στο τέλος του 1941 έρχεται στα Χανιά, ο εντεταλμένος για την Κρήτη, της εξόριστης Ελληνικής Κυβέρνησης στη Μέση Ανατολή, ταγματάρχης Ραπτόπουλος. Επιδιώκει την δημιουργία οργανωμένης αντίστασης στο νομό Χανίων και ιδιαίτερα στην περιοχή του Σελίνου.

Ο Κωσταντίνος Μπασιάς από την Μονή που έρχεται σε επαφή μαζί του, ορκίζει στις 10-1-1942 πολλούς άνδρες, κυρίως Σελινιώτες, στην εκκλησία «Παναγία η Κερά» στο χωριό Μονή. Από αυτούς 109 υπέγραψαν και σε πρακτικό ορκωμοσίας το οποίο και διασώθηκε. Μερικοί από τους ορκισθέντες σκοτώθηκαν από τον εχθρό μέχρι το τέλος της κατοχής. Αντίγραφα του πρακτικού βρίσκονται στα μουσεία Θερίσου και Σούγιας. Σύντομα όμως ο Ραπτόπουλος προδόθηκε στους Γερμανούς στο Ηράκλειο και εκτελέστηκε στην Αγιά. Ο ίδιος ο Γερμανός στρατηγός διοικητής του Φρουρίου Κρήτης εξέδωσε ανακοίνωση που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Παρατηρητής στις 5-9-1942, για τον ρόλο του προαναφερθέντος ταγματάρχη στην αντίσταση της Κρήτης και για τον τουφεκισμό του.

Στην περιοχή του Σελίνου αρχίζουν να εμφανίζονται αντιστασιακές οργανώσεις που δρουν κατά του εχθρού, στην αρχή κυρίως στον τομέα των πληροφοριών και της κατασκοπείας.

Πρέπει πάντως να τονιστεί ότι υπήρξε συνεργασία μεταξύ των διαφόρων οργανώσεων. Βέβαια μπορεί να πέρασαν και κάποιες κρίσεις που προκλήθηκαν κυρίως από έξω παράγοντες, όμως τελικά διατηρήθηκε η ομόνοια και η συνεργασία.

Στις 26 Νοεμβρίου 1942 έρχεται στην περιοχή των τριών χωριών και εγκαθιστά φυλάκιο με ασύρματο στο βουνό κοντά στο Λιβαδά και το Κουστογέρακο, για μετάδοση πληροφοριών στην Μέση Ανατολή, ο υπολοχαγός Στυλ. Παπαδερός. Ανήκε στην συμμαχική υπηρεσία ISLD (Inter Services Liaision Department), υπηρεσία που ιδρύθηκε για την συλλογή πληροφοριών στις κατεχόμενες χώρες.

Παραμένει στο Σέλινο μέχρι την 27 Ιουνίου 1943. Μετά δηλαδή από επτά μήνες παραμονής στην Κρήτη φεύγει για την Μέση Ανατολή αντικαθιστάμενος στο φυλάκιο από άλλους.

Λίγο αργότερα, στο τέλος της άνοιξης με αρχές καλοκαιριού του 1943, εγκαθίσταται και άλλο φυλάκιο στην Μαδάρα πάνω από το Κουστογέρακο, που το δημιούργησε ο Αγγλος ταγματάρχης Φίλντιγκ περισσότερο γνωστός με το όνομα Αλέκος.

Ηταν ο αντιπρόσωπος του Συμμαχικού Στρατηγείου στην Δυτική Κρήτη.

Τα φυλάκια αυτά επανδρωμένα κυρίως από κατοίκους των χωριών της περιοχής, μετέδιδαν τις πληροφορίες που τους ζητούσε το Συμμαχικό Στρατηγείο, συνεργαζόμενα γι αυτό με τις αντιστασιακές οργανώσεις και ομάδες.

Για την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί μέχρι τότε, αξίζει να αναφερθούν μερικά από όσα περιγράφει σε κείμενο του, ο δάσκαλος της περιοχής Δημ. Παπαδερός, που έζησε τα κατοχικά γεγονότα:

«Την περιφέρειαν μας εκλέγει το στρατηγείον διά την εγκατάστασιν σταθμού ασυρμάτου κατασκοπείας, διότι κυρίως εδώ βλέπει ασφάλειαν και υποστήριξιν. Και πράγματι από της πρώτης στιγμής της αφίξεως των συμμάχων και ελλήνων αξιωματικών, πάντες οι κάτοικοι προσεφέρθησαν να τους εξυπηρετήσουν εις ότι ηδύνατο έκαστος, καίτοι εγνώριζον πάντες ποία τύχη τους ανέμενεν εις περίπτωσιν που ήθελε περιέλθη εις τας ακοάς των Γερμανών, η άφιξις ασυρμάτων κατασκοπείας. Εν τούτοις έπρεπε να ενισχυθούν και να υποστηριχθούν οι απεσταλμένοι διότι το έργον των ήτο πατριωτικόν.

Οι σύμμαχοι μας έπρεπε να ξέρουν τας κινήσεις, τας δυνάμεις και τα μέσα που διαθέτει ο εχθρός ενταύθα και τα εμάνθανον δια των ασυρμάτων αυτών. Εκτός τούτων και άλλα γεγονότα διεδραματίζοντο εν τη ημετέρα περιφέρεια.

Ενταύθα είχε ορισθεί η έδρα και το κέντρον συσκέψεων των διαφόρων αρχηγών των οργανώσεων αντιστάσεως κατά του εχθρού.

Τακτικά εγίνοντο συγκεντρώσεις εν τη κοινότητι των εντεταλμένων όλων των δυτικών επαρχιών και αποφάσεις ελαμβάνοντο συμφώνως με τας οδηγίας των συμμάχων μας.

Διάφορα σώματα αντιστάσεως κατηρτίζοντο και παντός είδους πολεμικά εφόδια εστέλλοντο εξ Αιγύπτου αεροπορικώς και θαλασσίως.

Απ’ εδώ εφοδιάζοντο οργανώνοντο και εκκινούσαν διά το δύσκολον και βαρύ έργον των, οι διάφοροι σαμποτέρ εναντίον του εχθρού.

Ολων των αρχηγών και γενικώς όλων των κινουμένων κατά του εχθρού εκ του Νομού Χανίων , τα βλέματα ήσαν εστραμένα εδώ και απ’ εδώ επερίμεναν να μάθουν τι και να λάβουν οδηγίας περί του τρόπου δράσεως του έκαστος.

Δυστυχώς όμως πάντα ταύτα περιήλθον εις τας ακοάς των γερμανών και ο Διοικητής του Φρουρίου Κρήτης διατάσσει την εξαφάνισιν της κοινότητος Σούγιας. »

Το κείμενο του δασκάλου γράφτηκε το 1948 και δημοσιεύτηκε στον Παρατηρητή.

Σύμφωνα με εκθέσεις της εποχής εκείνης άγγλων στρατιωτικών που υπηρετούσαν στα φυλάκια στη Μάδάρα, και υπάρχουν στα βρεττανικά αρχεία, στις 18 Σεπτεμβρίου 1943 έγινε ρίψη οπλισμού και ιματισμού για τους αντάρτες από αεροπλάνα. Η ρίψη έγινε στην περιοχή της Αχλάδας πάνω από το Κουστογέρακο. Ακολούθησε η διανομή που έγινε μεταξύ 19 και 24 Σεπτεμβρίου. Ακολουθούν και άλλες ρίψεις από αεροπλάνα που έγιναν τους επόμενους μήνες όπως στις 10 Νοεμβρίου 1943 και στις 10 Δεκεμβρίου 1943 . Επίσης, κυρίως το 1944, μεταφέροντα πολεμικά και άλλα υλικά με τα πλωτά μέσα. Μερικά από τα υλικά αυτά αποθηκεύονται σε μυστικές αποθήκες – σπηλιές δίπλα στην θάλασσα και άλλα μεταφέρονται στο βουνό και από εκεί διανέμονται στους αποδέκτες τους.

Οι Γερμανοί έμαθαν για τις δραστηριότητες αυτές των ανταρτών στην περιοχή. Ετσι λίγες μόνο μέρες αργότερα μετά την αεροπορική ρίψη υλικών της 18 Σεπτεμβρίου, εξορμούν κατά των τριών χωριών, προκειμένου να τα καταστρέψουν. Η ημερομηνία της εξόρμισης σύμφωνα με ορισμένους ήταν η 30 Σεπτεμβρίου. Κατά άλλους όμως ήταν η 29 Σεπτεμβρίου.

Χρησιμοποιούν ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις και έχουν αεροπορική υποστήριξη. Ο αριθμός των Γερμανικών δυνάμεων που εξόρμησαν κατά των τριών χωριών πρέπει να ήταν πολύ μεγάλος. Από εκθέσεις η μαρτυρίες που υπάρχουν, άλλοι αναφέρουν για 1000 στρατιώτες, άλλοι για 2000, άλλοι για 3000 και άλλοι για περισσότερους.

Σε έκθεση με τίτλο REPORT ON S.O.E. MISSION IN CRETE που υπάρχει στα Βρετανικά αρχεία, του αντισυνταγματάρχη T. J. DUNBABIN, που ήταν ο Αρχηγός της Συμμαχικής αποστολής στην Κρήτη κατά την διάρκεια της Γερμανικής κατοχής,  αναφέρεται ότι οι Γερμανοί προέβησαν σε μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις με αεροπορική υποστήριξη.

Το χωριό Κουστογέρακο οι κατοχικές δυνάμεις το κύκλωσαν από το προηγούμενο βράδυ της επίθεσης. Δεν κατάφεραν όμως να συλλάβουν τους άνδρες του χωριού, γιατί αυτοί κάθε βράδυ κοιμόντουσαν έξω από τα σπίτια τους επειδή υποπτεύονταν ότι θα συνέβαινε αυτό που πράγματι συνέβη.

Όμως οι Γερμανοί μπαίνοντας στο χωριό συγκέντρωσαν πολλά γυναικόπαιδα, τα οποία και οδήγησαν στο κέντρο του. Παράλληλα είχαν αρχίσει να καίνε τα σπίτια, ενώ τα αεροπλάνα βομβάρδιζαν την περιοχή και των τριών χωριών. Εβαλαν τα γυναικόπαιδα στην γραμμή και ετοιμαζόντουσαν να τα εκτελέσουν με πολυβόλο. Τότε οι αντάρτες , που έβλεπαν τις γυναίκες και τα παιδιά τους να εκτελούνται, επενέβησαν από κοντινή κορυφή από όπου μπορούσαν να βλέπουν τις κινήσεις του εχθρού. Εβαλαν κατά του εκτελεστή τον οποίο εξουδετέρωσαν. Ετσι ο εχθρός δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει το απαίσιο έργο του.

Εκτελέστηκαν όμως οι:

Αναστασάκη Χρυσή
Πατεράκη Ευτυχία
Πατεράκη Ελένη
Μυριζάκη Ελευθερία
Μελάκη Βασιλική

Επίσης την ίδια μέρα εκτελέστηκε κοντά στην εκκλησία του χωριού η ηλικιωμένη Μυριζάκη Χαρίκλεια.

Ακολούθως οι αντάρτες που παρακολουθούσαν από τις γειτονικές κορυφές επετέθησαν εναντίον των Γερμανών στρατιωτών και τους ανάγκασαν να υποχωρήσουν και να τραπούν σε φυγή.

Τα γυναικόπαιδα του χωριού που γλύτωσαν την εκτέλεση κατόρθωσαν να διαφύγουν και να διασκορπιστούν άλλα στα γειτονικά χωριά και άλλα προς της Μαδάρα, όπου τα πήραν μαζί τους οι αντάρτες, για να τα βοηθήσουν να μεταβούν τελικά και αυτά στα γειτονικά χωριά.

Το πρωί της πρώτης ημέρας της επίθεσης οι Γερμανοί εκτέλεσαν και τους παρακάτω ηλικωμένους Πατεράκη Αντώνιο, Πατεράκη Νικόλαο, Τζατζιμάκη Πέτρο όταν τους συνάντησαν σε περιοχές έξω από το χωριό.

Το χωριό Λιβαδάς είχε και αυτό κυκλωθεί από το προηγούμενο βράδυ της επίθεσης. Οπως και στο Κουστογέρακο το βράδυ της προηγούμενης ημέρας οι άνδρες του χωριού δεν επέστρεψαν στο χωρίο και κοιμήθηκαν έξω. Ετσι δεν βρέθηκαν στα σπίτια τους για να εγκλωβιστούν.

Οι γερμανοί όμως συνέλαβαν τα περισσότερα γυναικόπαιδα και τα έκλεισαν σε ένα σπίτι. Εκεί εκτέλεσαν την νεαρή Αμαλία Τσουρή, και τραυμάτισαν σοβαρά την επίσης νεαρή Μαίρη Σειραδάκη, κόρη του τότε αντισυνταγματάρχη, Χαρ. Σειραδάκη, που του είχε αναταθεί τα μέσα Μαίου 1941 η πολιτοφυλακή του Σελίνου και είχε πρωτοστατήσει στις πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον των εισβολέων, κατά την προέλαση των Γερμανικών στρατευμάτων προς την Κάντανο και την Παλαιόχωρα. Την τραυματισμένη αυτή κοπέλα την εκτέλεσαν λίγο αργότερα μέσα στο χωριό.

Τελικά οδήγησαν τα συλληφθέντα γυναικόπαιδα με τα πόδια στην Σούγια, και από εκεί μέσω Παλαιόχωρας στις φυλακές Αγιάς όπου τα κράτησαν για αρκετό χρονικό διάστημα και υπέστησαν μεγάλα δεινά.

Στο χωριό Λειβαδάς σκοτώθηκαν επίσης τότε από τους Γερμανούς οι ηλικιωμένοι άνδρες Παπαδερός Ιωάννης και Σειραδάκης Ιωάννης

Στο χωριό Μονή οι Γερμανοί δεν είχαν προβεί σε κύκλωση της περιοχής από το βράδυ όπως συνέβη με τα άλλα δύο χωριά. Οι κάτοικοι της αντιλήφθηκαν την Γερμανική εξόρμηση μόνο όταν άρχισε η αεροπορική επιδρομή εναντίον και των τριών χωριών που ξεκίνησε κατά τις 10 το πρωί. Ακόμη και οι μαθητές στο σχολείο έκαναν μάθημα μέχρι που φάνηκαν τα αεροπλάνα.

Οι περισσότεροι άνδρες βρισκόντουσαν στα χωράφια τους και στις δουλειές τους Ετσι όταν άρχισε η αεροπορική επιδρομή έτρεξαν σχεδόν όλοι προς το ποτάμι που υπάρχει στην περιοχή που το μέρος ήταν κατάλληλο για προστασία. Και όταν αντιλήφθηκαν περί τίνος ακριβώς επρόκειτο, κάποιοι πήγαν προς την τοποθεσία Μονοπρίνου Βρύση που το μέρος ήταν αρκετά κατάλληλο. Φρόντισαν παράλληλα να ειδοποιήσουν τις γυναίκες και τα παιδιά τους να τους ακολουθήσουν για να φύγουν όσο το δυνατόν πιο σύντομα για να πάνε μακριά από το χωριό.

Πράγματι τα περισσότερα γυναικόπαιδα της Μονής έφυγαν τελικά από το χωριό σταδιακά μέχρι το βράδυ, κυρίως μέσω της περιοχής Μονοπρίνου Βρύση, βοηθούμενα και καθοδηγούμενα από τους άνδρες που ευρίσκοντο εκεί. Μετέβησαν σε γειτονικά χωριά όπως το Ροδοβάνι, τα Καμάρια κτλ.

Η διαδικασία της απομάκρυνσης στα άλλα χωριά δεν ήταν πάντα απλή. Τα αεροπλάνα που πετούσαν σε πολύ χαμηλό ύψος πάνω από την περιοχή όταν έβλεπαν κινήσεις ανθρώπων άρχιζαν να τους πολυβολούν. Αλλά και οι στρατιωτικές δυνάμεις που κατέφθαναν στην περιοχή των τριών χωριών από διάφορες κατευθύνσεις, ιδιαίτερα, μετά την είδηση για την σύγκρουση στο Κουστογέρακο , δεν επέτρεπαν την απρόσκοπτη μετάβαση τους όπου ήθελαν, χωρίς ιδιαίτερη προφύλαξη. Γιαυτό και η διαδικασία της απομάκρυνσης κράτησε μέχρι που σκοτίνιασε.

Χαρακτηριστική είναι η μαρτυρία νεαρού που αναφέρει σχετικά για το τι συνέβη όταν εστάλη με άλλο ένα νεαρό για να δουν αν υπάρχουν Γερμανοί στο Ροδοβάνι ώστε να μπορέσουν να πάνε προς τα εκεί τα συγκεντρωμένα γυναικόπαιδα: «πήραμε πάνω του «Πατέρα τον Λάκκο» και όταν πλησιάζαμε στο Ροδοβάνι να ένα αεροπλάνο από πάνω μας. Μας είδε που τρέχαμε, μας πλησιάζει, κρρρρρρρρ μια ριπή που δεν ήτανε 15 πόντους από εκεί που είμαστε. Αλλά δεν μας πέτυχε. Προχωρήσαμε λοιπόν, ήτανε εκεί ένα μέρος που βγάζανε χώμα, ένα κοκκινόχωμα με το οποίο φτιάζανε τα πυρομάχια τότε στο χωριό, ένα βαθουλωτό μέρος, μπήκαμε εκεί και οι δυο, μέχρι που έφυγε το αεροπλάνο. Αφού λοιπόν έφυγε λέμε να φύγουμε. Προχωράμε, όταν πήγαμε σε απόσταση 100 μέτρων να το αεροπλάνο και γυρίζει πάλι πίσω και μας βλέπει. Άλλη ριπή, την βγάλαμε καθαρή και τότε. Δηλαδή κίνδυνος εκατό τοις εκατό. Φεύγουμε, προχωρήσαμε ψηλά, δεν αντιληφθήκαμε κινήσεις γερμανών εκείνη την στιγμή εκεί κοντά και γυρίζουμε πίσω με τα πόδια πάλι»

Τα θύματα αυτής της μεγάλης γερμανικής επιδρομής στο χωριό Μονή ήσαν:

1)Δημήτριος Σταυριανουδάκης, ηλικιωμένος που εκτελέστηκε ενώ έφευγε από το σπίτι του.

2)Εμμαν. Βαγιάκης. Βρισκόταν μέσα στο σπίτι του βαριά ασθενής. Οι γερμανοί αφού τον σκότωσαν έβαλαν στο σπίτι φωτιά και κάηκε και το σώμα του.

3)Ο Αντώνιος Σταυριανουδάκης. Ηταν μεγάλης ηλικίας. Εκτελέστηκε την επόμενη μέρα της επίθεσης, όταν μόνος του επέστρεψε στο χωριό, επειδή λόγω ελλατωμένης όρασης δεν μπορούσε να παρακολουθήσει τα γενόμενα.

4)Η Αμαλία Σηφαλάκη, Ηταν ηλικιωμένη και δεν μπορούσε να απομακρυνθεί από το σπίτι της. Ετσι εκεί κοντά την βρήκαν και την σκότωσαν οι γερμανοί.

5)Η Ευαγγελία Λαμπουσάκη. Ασθενής και ηλικιωμένη. Εκτελέστηκε από τους Γερμανούς έξω από το χωριό.

6)Αριστείδης Σταυριανουδάκης. Ενώ αρχικά είχε απομακρυνθεί από το χωριό επέστρεψε σε αυτό με άλλους εκτελώντας αποστολή που του είχε ανατεθεί. Όμως συνελήφθη και μεταφέρθηκε στην εκκλησία της “Παναγίας της Κεράς” του χωριού Μονή. Προσπαθώντας να δραπετεύσει εκτελέστηκε.

Μετά την καταστροφή των 3 χωριών η περιοχή κηρύχθηκε απαγορευμένη ζώνη και δεν επέτρεπαν την κυκλοφορία των κατοίκων μέσα σε αυτήν. Οι κάτοικοι των τριών χωριών μέσα σε λίγο μόνο χρόνο είδαν τον κόπο μιας ζωής να γίνεται παρανάλωμα της φωτιάς. Γενικά υπέστησαν τεράστιες ταλαιπωρίες, είδαν να καταστρέφονται όλα τα σπίτια και τα υπάρχοντα τους και πέρασαν μεγάλες στερήσεις.

Ακολούθησε στις 19-11-1943 η μάχη στην Αχλάδα. Τότε εξοντώθηκαν 19 γερμανοί στρατιώτες.

Επίσης η εξόρμηση της 10-2-1944 κατά την οποία συνελήφθη πολύ μεγάλος αριθμός Σελινιωτών, κυρίως από το ανατολικό μέρος της επαρχίας.

Από αυτούς πολλοί οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Κεντρικής Ευρώπης και οι περισσότεροι εκεί θανατώθηκαν. Την ίδια μέρα αντάρτες της περιοχής συγκρούστηκαν στην περιοχή του Καλόγερου με τους κατακτητές. Η περιοχή αυτή είναι στην παραλία ανατολικά της Σούγιας.

Ενθύμιο της τρομερής περιπέτειας εκείνης της περιόδου, αποτελεί το μνημείο που κατασκευάστηκε τα τελευτά χρόνια στον επαρχιακό δρόμο λίγο πριν την Σούγια, με πρωτοβουλία ενός Κουστογερακιώτη, του Θεοδ. Γεωργιακάκη, που πέρασε και ο ίδιος τις ταλαιπωρίες των στρατοπέδων συγκέντρωσης αλλά σώθηκε, πράγμα που δεν κατόρθωσε ο αδελφός του, που επίσης είχε συλληφθεί.

Εκτός των παραπάνω γεγονότων που συνέβησαν τότε, θα αναφερθώ επιγραμματικά και σε κάποιες άλλες από τις ενέργειες που συμμετείχαν κάτοικοι της περιοχής. Σίγουρα, εκτός από αυτές υπήρξαν και άλλες, αλλά ο περιορισμένος χρόνος μιας ομιλίας δεν επιτρέπει μεγαλύτερη επέκταση.

1)Συμπλοκή στον Στεφανόπορο λεταξύ Λακκων και Ομαλού στις 27-2-1944. Τότε σκοτώθηκε ο Νεοζηλανδός επιλοχίας Πέρκινς και ο Ανδρέας Βάνδουλας και τραυματίστηκε σοβαρά ο Γιάννης Ζαμπιάκης από το Κουστογέρακο.

2)Τον Μάιο του 1944 εξοντώνεται από Σελινιώτες , κυρίως τριοχωρίτες αντάρτες ο Χάνς, που ήταν ονομαστός για τα δεινά που επέφερε στην περιοχή του Σελίνου.

3)Λίγο νωρίτερα διενεργείται εντυπωσιακή επιχείρηση στην Κρήτη για την απαγωγή του γερμανού στρατηγού Κράιπε από Ελληνες και Αγγλους. Στην επιχείρηση αυτή συμμετείχε και ο Μανώλης Πατεράκης από το Κουστογέρακο.

4)Συμμετοχή στην πληροφόριση και στις προπαρασκευαστικές ενέργειες που έγιναν, ώστε να βοηθηθούν στο να ανατιναχθούν από κομμάντος, που ήλθαν στην Κρήτη το καλοκαίρι του 1944 για το σκοπό αυτό, μεγάλες ποσότητες βενζινών στις αποθήκες των Γερμανών στις Βουκολιές και τον Αλικιανό.

5)Συμμετέχουν στα οργανωμένα ένοπλα τμήματα που διοργανώθηκαν από τις αντιστασιακές οργανώσεις ΕΟΚ και ΕΑΜ και λαβαίνουν μέρος σε μάχες στα Μυλωνιανά Βαρυπέτρου και στο Φουρνέ Κυδωνίας στις 15-10-1944, στην Παναγιά Κεραμιών στις 12-14 Νοεμβρίου 1944, καθώς και στο Βαφέ Αποκορώνου στις 8-12-1944.

Βαρύς είναι ο απολογισμός των θυμάτων αλλά και των καταστροφών που έγιναν στα τρία χωριά, δηλαδή τη Μονή, το Λιβαδά και το Κουστογέρακο κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Οι φονευθέντες κάτοικοι της περιοχής ανέρχονται σε 38. Επίσης αρκετοί τραυματίστηκαν. Αλλοι πάλι έχασαν την ζωή τους λόγω των κακουχιών που υπέστησαν. Τα σπίτια των χωριών αυτών καταστράφηκαν ολοκληρωτικά, αφού τα βομβάρδισαν, τα έκαψαν και τα ανατίναξαν.

Αυτό πάντως που είναι σίγουρο, είναι ότι οι άνδρες που πλαισίωσαν τις αντιστασιακές οργανώσεις και τα φυλάκια στην Μαδάρα, επέδειξαν πάντα γενναιότητα και ηρωϊσμό και προσέφεραν μεγάλες υπηρεσίες στην υπόθεση της απελευθέρωσης της Κρήτης .

Το ελληνικό κράτος αναγνώρισε τις θυσίες που υπέστησαν τα τρία χωριά και κατέταξε την κοινότητα Σούγιας που τα περιλαμβάνει στην κατηγορία των μαρτυρικών χωριών. Σχετικό είναι το προεδρικό διάταγμα με αριθμό 99 που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 97 της 16-3-2000, τεύχος Α!

Κυρίες και κύριοι

Πέρασαν 72 χρόνια από τότε που η περιοχή μας έζησε αυτές τις τραγικές ημέρες. Τότε που οι πατεράδες και οι παππούδες μας, αλλά ίσως και μερικοί ηλικιωμένοι που βρίσκονται σήμερα ανάμεσα μας και έζησαν τα γεγονότα, αγωνίστηκαν σκληρά και πολλοί διέθεσαν ακόμη και την ζωή τους, για να κρατήσουν ελεύθερη την πατρίδα τους και να αποτινάξουν την δουλεία που τους επέβαλε ο κατακτητής.

Ετσι τελικά μας παρέδωσαν μια πατρίδα ελεύθερη. Γι αυτό εκδηλώσεις σαν την σημερινή, με τις οποίες τους τιμούμε για τον αγώνα και την προσφορά τους, είναι αναγκαίες να γίνονται.

Σήμερα όμως και εμείς ζούμε πολύ δύσκολες μέρες, με δυσκολίες όμως άλλης μορφής. Η πατρίδα μας χρειάζεται να σταθούμε αντάξιοι των αγώνων και των θυσιών των προγόνων μας. Γιαυτό θα πρέπει όλοι μονιασμένοι να αντιμετωπίσουμε αυτές τις δύσκολες καταστάσεις.

Γιατί η πατρίδα μας πρέπει να σταθεί όρθια στα πόδια της. Θα πρέπει να αναπτυχθεί οικονομικά ώστε να ζούμε σε μια χώρα που θα είναι αξιόπιστη και υπερήφανη και όχι αναξιόπιστη και ταπεινωμένη.

Λουκάς Μπασιάς

"google ad"