Κοινό άρθρο Στ. Αντωναράκη και Εμ. Δερμιτζάκη: Η έρευνα δεν είναι πολυτέλεια των περίεργων ερευνητών αλλά έχει σοβαρή επίπτωση στη ζωή των ανθρώπων

Εχετε δει τα παιδάκια των τριών χρόνων στα πάρκα; Τριγυρνούν από δω και από κει ψάχνοντας διαρκώς τον άγνωστο γι’ αυτά κόσμο που τα περιβάλλει. Σηκώνουν τα φύλλα, κοιτάνε τα σχήματά τους, αναποδογυρίζουν τις πέτρες να δουν τα ζουζούνια που κρύβονται από κάτω, παρακολουθούν τις σαρανταποδαρούσες στη πορεία τους στα ξερόφυλλα, ξεφλουδίζουν τα δένδρα, δοκιμάζουν την υγρασία στο χορτάρι, ακολουθούν τη σκιά τους, εντυπωσιάζονται με την αντανάκλαση του φωτός… Τι θαυμαστή εικόνα! Ο άνθρωπος ερευνά το περιβάλλον του, στην αρχή το πώς και στη συνέχεια το γιατί!

Το πρόβλημα του κορωνοϊού έφερε στο προσκήνιο τη σημασία της έρευνας και της γνώσης που απορρέει από αυτήν. Ξαφνικά το φως της δημοσιότητας έπεσε και σε εκείνους/ες που είναι σημαντικοί και αναγκαίοι για να δοθεί μια λύση στο πρόβλημα, να γίνει ό,τι καλύτερο είναι δυνατόν για την αντιμετώπιση της πανδημίας, να καταλάβουμε τον ιό, να βρεθούν φάρμακα και εμβόλια για να θεραπευθούμε και να θωρακιστούμε από αυτόν. Η επιστήμη (δηλαδή η γνώση που γεννιέται από την παρατήρηση, έρευνα και εξήγηση των δεδομένων) και η λογική χρήση αυτής της γνώσης, έγιναν σε μια νύχτα το ενδιαφέρον της κοινωνίας. Ολοι ρωτάνε «πού βρίσκονται οι έρευνες για τον κορωνοϊό;». Εγινε δηλαδή αντιληπτό πως η έρευνα δεν είναι πολυτέλεια των περίεργων ερευνητών αλλά έχει σοβαρή επίπτωση στη ζωή των ανθρώπων.

Η έρευνα που ζητεί η ανθρωπότητα τώρα είναι αυτό που λέγεται «εφαρμοσμένη» ή «στοχευμένη». Βάζουμε δηλαδή ένα στόχο, στρατεύουμε τους ειδικούς και ικανούς, οργανώνουμε τη διαδικασία, χρηματοδοτούμε τα πειράματα, νομοθετούμε το πλαίσιο, βάζουμε τους κανόνες της ηθικής περιμέτρου, προβλέπουμε την οικονομική επίπτωση, χτίζουμε ερευνητικά κέντρα και δομές, καθορίζουμε την ιεραρχία των αποφάσεων, δημιουργούμε το οργανόγραμμα διακυβέρνησης και αρμοδιοτήτων, καθορίζουμε τα ποιοτικά κριτήρια, δημιουργούμε επιτροπές αναγνώρισης της αξίας των αποτελεσμάτων και… μπουμ! Εχουμε μια καλά οργανωμένη, δημοκρατική, αξιοκρατική, εφαρμοσμένη έρευνα, που ανταποκρίνεται στους σκοπούς μας και μας βοηθάει να λύσουμε ένα πρόβλημα, να ζήσουμε καλύτερα, υγιεινότερα, ευτυχέστερα!  Το ποσόν της αγνοίας μας ακόμη είναι τόσο μεγάλο, οι αρρώστιες χωρίς θεραπείες είναι τόσο πολλές, ο κόσμος που μας περιβάλλει είναι τόσο ανεξερεύνητος, που είναι προφανής η ανάγκη να επενδύσουμε όλες οι κοινωνίες σε έρευνα στοχευμένη σε αυτά τα προβλήματα.

Υπάρχει όμως και το άλλο είδος έρευνας, αυτό που λέμε «βασική» ή «έρευνα της περιέργειας». Η έρευνα του πώς και του γιατί χωρίς κανένα οφθαλμοφανή τελικό σκοπό ή αποτέλεσμα με κοινωνική επίπτωση. Κάτι σαν την έμφυτη και φυσιολογική περιέργεια του τρίχρονου παιδιού στο πάρκο που περιγράψαμε στην αρχή. Η έρευνα αυτή απλώς παρατηρεί, αναλύει και εξηγεί τον φυσικό κόσμο μας. Ερευνα που ξαφνιάζει με τα ευρήματά της, καθαρίζει τη σκέψη, ανοίγει κλειστά παράθυρα, αλλάζει οπτική γωνία, δίνει νέα μεθοδολογία, αναθεωρεί δοξασίες, ανασκευάζει το πλαίσιο και τους κανόνες, ξεκαθαρίζει κάπως το νέφος της αγνωσίας, φέρνει τα πάνω-κάτω όπως λέμε, μας κάνει σοφότερους. Η έρευνα αυτή δεν μπαίνει εύκολα σε προγραμματισμό για το πότε θα φτάσουμε στο τέρμα γιατί ο φυσικός κόσμος είναι απέραντος και τα ανεξήγητα φαινόμενα ατελείωτα. Η δυνατότητα άσκησης αυτής της έρευνας εξαρτάται κυρίως από την «ανοχή» της κοινωνίας να υποστηρίξει οικονομικά τους ερευνητές αυτούς που έχουν το πάθος και το μεράκι της περιέργειας και είναι διεθνώς ανταγωνιστικοί!

Για να ξανάρθουμε στην πραγματικότητα του κορωνοϊού, η έρευνα της περιέργειας στα τελευταία 70 χρόνια έδωσε τη γνώση που χρησιμοποιείται στην εφαρμοσμένη/στοχευμένη έρευνα της παρούσης ανάγκης.

Παραδείγματα για αυτό είναι πολλά, μα θα αναφέρουμε μόνο τρία. 1. Η ανακάλυψη της μεθόδου PCR (Νομπέλ το 1993), που μας επιτρέπει να μελετήσουμε οποιοδήποτε κομμάτι του γονιδιώματος (και να διαγνώσουμε τον ιό εν προκειμένω), έγινε με γνώση που συσσωρεύθηκε μελετώντας την αντιγραφή του DNA και ήταν αποτέλεσμα περιέργειας. Η αντιγραφή του DNA στηρίχθηκε σε μια άλλη έρευνα περιέργειας, την ανακάλυψη της δομής του DNA (Νομπέλ το 1962). 2. Η κατανόηση της ανάπτυξης της ανοσίας προωθήθηκε σημαντικά από τη μελέτη περιέργειας του πώς και γιατί ένα ποντίκι δέχεται ή απορρίπτει τη μεταμόσχευση δέρματος από άλλο ποντίκι. Η ανακάλυψη του συστήματος ιστοσυμβατότητας, όπως ονομάστηκε, πήρε επίσης Νομπέλ το 1980. 3. Καινούργιες διαγνωστικές μέθοδοι που πρόσφατα εγκρίθηκαν από το FDA (τον κρατικό οργανισμό έγκρισης φαρμάκων των ΗΠΑ) βασίζονται στην τεχνολογία CRISPR/Cas9, γονιδιακής διόρθωσης που είναι αποτέλεσμα έρευνας της περιέργειας για το πώς τα βακτηρίδια αμύνονται ενάντια στους ιούς (το Νομπέλ γι’ αυτό είναι θέμα χρόνου). Η λίστα είναι μεγάλη και προφανώς τα παραδείγματα που δίνουμε εδώ είναι μόνο από τη βιοϊατρική σφαίρα, ενώ όλες οι άλλες επιστήμες έχουν ανάλογα παραδείγματα!

Η έρευνα περιέργειας δημιουργεί ευκαιρίες που ήταν απρόβλεπτες στην εκκίνησή της και η δημιουργικότητα και εφευρετικότητα του ανθρώπου χρησιμοποιεί τη γνώση αυτή για εφαρμογές στην καθημερινότητα. Πώς αυτό; Από τη μια πλευρά η γνώση που δημιουργήθηκε από απλή περιέργεια γίνεται χρήσιμη όταν σχετιστεί με συγκεκριμένα προβλήματα, όπως η ανάπτυξη ανοσίας που συζητήσαμε παραπάνω σε σχέση με τον κορωνοϊό. Από την άλλη πλευρά, μελετώντας τους μηχανισμούς που έχουν αναπτυχθεί στη φύση μπορούμε να τους μιμηθούμε και να φτάσουμε σε λύσεις σχετικές με τη δική μας πραγματικότητα, όπως π.χ. τη χρήση του συστήματος CRISPR/Cas9 στα διαγνωστικά τεστ.

Ζήτω λοιπόν η έρευνα της περιέργειας! Οι ερευνητές αυτοί, που με την εμμονή τους στο καίριο και σημαντικό γι’ αυτούς και μέχρι τώρα αναπάντητο ερώτημά τους, την απουσία τους από τον χώρο της επικαιρότητας, και τη μετριοπάθεια που αποκτάται από την αποδοχή του μεγέθους της άγνοιας του κόσμου, χρειάζονται προστασία και προπαντός υποστήριξη από τις δημοκρατικές κοινωνίες. Γιατί ποτέ κανένας δεν ξέρει από πού θα έρθει η επόμενη κρίση, και είναι προνοητικό να έχουμε στη διάθεσή μας γνώσεις και επιστήμονες, ώστε η πορεία προς τη λύση να είναι με δεδομένα, υπολογισμένο ρίσκο και λογική προσέγγιση. Η συνεργασία της «βασικής» και της «στοχευμένης» έρευνας είναι μια συνταγή επιτυχίας στην πρόοδο της κοινωνίας μας. Για το καλό όλων μας. Η διαρκής ερώτηση «του πώς και του γιατί» και η συνύπαρξη της περιέργειας και της ανάγκης δίνουν την ελπίδα για περισσότερη σοφία, και προστασία από τον μεταβαλλόμενο κόσμο που μας περιβάλλει.

* Ο κ. Στυλιανός Αντωναράκης είναι ομότιμος καθηγητής Γενετικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, ιδρυτής του Ινστιτούτου Γενετικής και Γονιδιωματικής στο ίδιο πανεπιστήμιο.

** Ο κ. Εμμανουήλ Δερμιτζάκης είναι καθηγητής Γενετικής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, διευθυντής του Health 2030 Genome Center στην Ελβετία.

kathimerini.gr