Η είδηση ότι η καθηγήτρια Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Ειρήνη Αθανασάκη βρίσκεται κοντά στη δημιουργία εξατομικευμένου εμβολίου ενάντια στον κορωναϊό είχε σίγουρα προκαλέσει εντύπωση όμως και ερωτήματα αφού η τεχνολογία στην οποία αναφερόταν είναι καινούργια και άγνωστη στο ευρύ κοινό.
Σε επιστολή της προς την Περιφέρεια Κρήτης με την οποία ζητούσε χρηματοδότηση της τάξεως των 80.000 – 100.000 ευρώ για την τελειοποίηση της εφαρμογής είχε πει:
“Είμαστε πρωτοπόροι, αλλά επειδή η τεχνολογία που προτείνουμε δεν περιλαμβάνει «φάρμακο», οι εταιρίες δεν δείχνουν το απαραίτητο ενδιαφέρον.”
Η κ. Αθανασάκη, σε συνέντευξη που είχε δώσει στον “Αγώνα της Κρήτης” είχε εξηγήσει ότι το “εμφυτεύσιμο εμβόλιο” είναι ουσιαστικά εμβόλιο χωρίς φαρμακευτική ουσία. Ως τεχνολογία έχει ήδη δοκιμασθεί στη σαλμονέλα και στον τύφο σε επίπεδο πειραματικών μοντέλων με εξαιρετικά αποτελέσματα.
Είχε εκφράσει την αισιοδοξία της ότι θα είναι αποτελεσματική ως τεχνολογία και απέναντι στον κορωνοϊό.
Όπως είχε πει οι φαρμακευτικές εταιρείες δεν δείχνουν ενδιαφέρον για τέτοιου τύπου τεχνολογίες παρά την υψηλή αποτελεσματικότητά τους και τη μη ύπαρξη παρενεργειών διότι δεν αποτελούν “φάρμακο”, δηλαδή, ουσία η οποία μπορεί να διακινηθεί μέσω φαρμακευτικών εταιρειών και να παράγει κέρδος γι’ αυτές.
Όπως είπε στη συνέντευξη που μας έδωσε:
“…αυτή η τεχνολογία υπερέχει των υπολοίπων λύσεων. Αλλά ήταν στο συρτάρι γιατί ακριβώς δεν είχε ζήτηση”
Φαίνεται όμως ότι υπάρχει άλλο ένα σοβαρό πρόβλημα που ανακόπτει τις όποιες προσπάθειες εφαρμογής της τεχνολογίας. Αυτό είναι η έλλειψη κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και στην Ελλάδα.
Το πρόβλημα είναι ότι η πρακτική που ακολουθείται δεν εντάσσεται σε κάποιο πλαίσιο. Δεν είναι φάρμακο, ούτε τροποποιημένα κύτταρα.
Αν και έχουν γίνει συζητήσεις με επιτροπές δεοντολογίας, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, οι νομικές επιπλοκές είναι πολλές.
Θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η νομοθεσία που υπάρχει για την εξωσωματική γονιμοποίηση, αλλά πρέπει να δημιουργηθεί κατάλληλη διάταξη η οποία αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει.
Κατ’ ένα τρόπο, όπως σήμερα υπάρχουν Κέντρα Εξωσωματικής Γονιμοποίησης θα πρέπει να δημιουργηθεί το πλαίσιο για λειτουργία και Κέντρων που θα κάνουν Εξωσωματική Ενεργοποίηση του Ανοσοποιητικού Συστήματος σε εξατομικευμένο επιπεδο.
Να σημειώσουμε ότι η συγκεκριμένη τεχνολογία αναπτύχθηκε με πρωταρχικό στόχο να χρησιμοποιηθεί ως θεραπεία ενάντια στον καρκίνο όμως ως στρατηγική μπορεί να χρησιμοποιηθεί στον οποιοδήποτε μολυσματικό παράγοντα.
Πρόκειται για τεχνολογίες οι οποίες μπορούν να τοποθετηθούν σε υγειονομικές δομές, δημόσιες ή ιδιωτικές, και τις οποίες θα μπορούν να χρησιμοποιούν οι ασθενείς δίχως κόστος ή με κάποιο αντίτιμο. To εμφύτευμα που τοποθετείται στον ασθενή είναι μια ειδικά διαμορφωμένη με λέιζερ υπέρστενων παλμών, μη βιοδιασπούμενη επιφάνεια πυριτίου, που δεν έχει παρενέργειες και μπορεί να αφαιρεθεί 5-6 μήνες μετά την εμφύτευση.
Υπενθυμίζουμε ότι η κ. Αθανασάκη πιστεύει ότι η συγκεκριμένη τεχνολογία θα μπορούσε να αντικαταστήσει τα εμβόλια αφού, όπως υποστηρίζει, αποτελεί μία πιο αποτελεσματική και πιο ασφαλής μέθοδο.
Η τεχνολογία έχει πατέντα σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης ενώ τα αποτελέσματα της έρευνας του Εργαστηρίου Ανοσολογίας του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης με τη συμμετοχή και ερευνητών του ΙΤΕ Κρήτης έχουν παρουσιαστεί ήδη από το 2016.
Σε παλιότερη συνέντευξη που είχε δώσει στην “Εφημερίδα των Συντακτών” αναφερόταν ότι:
Η αρχική ανάπτυξη εμβολίων πραγματοποιήθηκε με απλές ουσίες (αντιγόνα), και στη συνέχεια οι μελέτες επεκτάθηκαν με επιτυχία σε μολυσματικούς μικροοργανισμούς και στη συνέχεια στον καρκίνο. Τα ευρήματα έχουν δημοσιευτεί στο διεθνές περιοδικό Vaccine1 και έχουν παρουσιαστεί σε πολλά διεθνή συνέδρια, ενώ η τεχνολογία έχει κατοχυρωθεί με δυο πατέντες (GR1008652B και 20190100297 σε εξέλιξη έκδοσης του διπλώματος).
Η τεχνολογία που έχει αναπτυχθεί μπορεί να χρησιμοποιηθεί στον εξατομικευμένο εμβολιασμό των ευπαθών πληθυσμών ενάντια στον κοροναϊό, βοηθώντας στην καταπολέμηση του μολυσματικού αυτού παράγοντα.
Η τεχνολογία στοχεύει στην ανάπτυξη εξατομικευμένων εμφυτευμάτων που φέρουν τα κύτταρα του ξενιστή ενεργοποιημένα με τον αντιγονικό διεγέρτη (στην παρούσα περίπτωση επενεργοποιημένο κοροναϊό) σε καλλιέργεια, εκτός οργανισμού, τα οποία μετά την υποδόρια εμφύτευση διεγείρουν το ανοσοποιητικό σύστημα του ξενιστή ενάντια στον μολυσματικό παράγοντα. Το εμφύτευμα είναι μια ειδικά διαμορφωμένη με λέιζερ υπέρστενων παλμών, μη βιοδιασπούμενη επιφάνεια πυριτίου, που δεν έχει παρενέργειες και μπορεί να αφαιρεθεί 5-6 μήνες μετά την εμφύτευση”.
Η τεχνολογία των εμφυτεύσιμων εμβολίων βασίζεται στην επιστημονική βάση των εμβολίων «πρώτης γενιάς» τα οποία χρησιμοποιούν ολόκληρο τον μολυσματικό παράγοντα μετά από απενεργοποίηση/ αποδυνάμωση της μολυσματικής του ικανότητάς τους. Ωστόσο, μολονότι τα εμβόλια «πρώτης γενιάς» είναι τα πιο αποτελεσματικά, ο κίνδυνος μολυσματικότητας έχει ωθήσει τους επιστήμονες στην ανάπτυξη των εμβολίων «δεύτερης γενιάς».
Σύμφωνα με την κ. Αθανασάκη “η τεχνολογία των εμφυτεύσιμων εμβολίων σχεδιάστηκε ώστε να εκμεταλλεύεται τα οφέλη της «πρώτης γενιάς» εμβολίων όπου δεν χρειάζεται η χρήση ανοσοενισχυτικών, ενώ ταυτόχρονα να αποφεύγει την πιθανή μολυσματικότητα από τους μικροοργανισμούς που έχουν διαφύγει την απενεργοποίηση, με το να διενεργεί την ανοσολογική διέγερση του ξενιστή εκτός οργανισμού, σε καλλιέργεια στο εργαστήριο. Με αυτόν τον τρόπο, εξασφαλίζεται το ότι τα κύτταρα του ξενιστή ενεργοποιούνται ενάντια στον μικροοργανισμό ακολουθώντας τις αρχές των εμβολίων «πρώτης γενιάς», αλλά πλέον το εμφύτευμα δεν φέρει τον μολυσματικό παράγοντα και έτσι είναι ασφαλές”.
Σε άλλο σημείο σημειώνει ότι:
“Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην ανάπτυξη ενός εμβολίου, είναι η μοναδικότητα του κάθε ατόμου ως προς την ιστοσυμβατότητά του, διότι αυτή καθορίζει την ικανότητα του κάθε ατόμου να αποκρίνεται στα διάφορα τμήματα του μολυσματικού (αντιγονικού) παράγοντα. Το κάθε άτομο έχει τον δικό του τρόπο να επιλέγει τα βέλτιστα γι’ αυτό αντιγονικά τμήματα του παθογόνου και να αναπτύσσει την προστατευτική του απόκριση.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν, ότι όσο πιο μεγάλος είναι ο μικροοργανισμός που προσβάλει τον οργανισμό, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες να βρεθεί κάποιο παθογόνο τμήμα που να ταιριάζει με την ιστοσυμβατότητά του, ώστε να μπορεί να το καταπολεμήσει. Αυτός είναι ο λόγος που τα εμβόλια πρώτης γενεάς είναι πιο αποτελεσματικά. Αντιθέτως, στη δεύτερη γενιά εμβολίων, αυτή η πιθανότητα είναι περιορισμένη λόγω του μικρότερου αριθμού αντιγονικών τμημάτων που παρέχονται στον οργανισμό. Σε αυτή τη περίπτωση υπάρχουν άτομα που δεν καταφέρνουν να αναπτύξουν ανοσολογική απόκριση και οδηγούνται σε απάθεια”.
Οι εμφυτεύσιμες δομές που χρησιμοποιούνται αποτελούνται από τρισδιάστατες επιφάνειες πυριτίου μικροδομημένες με λέιζερ υπέρστενων παλμών.
Η προτεινόμενη δόμηση του πυριτίου με λέιζερ, επιτρέπει την ελεγχόμενη και υψηλής ανάλυσης δημιουργία δομών. Η επιλογή της κατάλληλης τραχύτητας και χημείας της επιφάνειας, έγινε με βάση την προσκόλληση των δραστικών κυττάρων και την ικανότητα παραγωγής ειδικού αντισώματος και αυξητικών παραγόντων μετά την ενεργοποίηση.
Κατά την εφαρμογή των εμφυτεύσιμων εμβολίων στον άνθρωπο υπολογίζεται η βέλτιστη ποσότητα του παράγοντα για το κάθε άτομο πριν την εφαρμογή του στην εμφυτεύσιμη επιφάνεια, γεγονός που εξασφαλίζει την εξατομικευμένη αποτελεσματικότητα της διαδικασίας. Μετά την υποδόρια εμφύτευση των δομών, σε πειραματικό επίπεδο, έχει ήδη διαπιστωθεί ότι η δομή αυτή προκαλεί την απαραίτητη ανοσοδιέγερση για την αποτελεσματική παραγωγή ειδικού αντισώματος και ανάπτυξη ειδικών κυττάρων. Το σύστημα του εμφυτεύσιμου εμβολίου έχει λειτουργήσει αποτελεσματικά in vivo στο μοντέλο του ποντικού για τα αντιγόνα human serum albumin (HSA) και το βακτηριακό στέλεχος Salmonella typhimurium.
Ποια είναι η Ειρήνη Αθανασάκη:
Η Ειρήνη Αθανασάκη είναι Καθηγήτρια του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης (Π.Κ.).
Απέκτησε πτυχίο Βιοχημείας (Maitrise en Biochimie) από το Πανεπιστήμιο Pierre Marie Curie το 1982 και διδακτορικό στην Ανοσολογία από το Τμήμα Ανοσολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Alberta, Canada (1988). Έκανε τη μεταδιδακτορική της θητεία στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (1988-1991) και κατόπιν εκλέχθηκε σαν Επίκουρος Καθηγήτρια στο Τμήμα Βιολογίας του Π.Κ. το 1991, σαν Αναπληρώτρια Καθηγήτρια το 1997 και Καθηγήτρια το 2007.
Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στη ρύθμιση του μηχανισμού αντιγονοπαρουσίασης, τα εκκρινόμενα τάξης Ι και ΙΙ αντιγόνα ιστοσυμβατότητας, τη μελέτη μηχανισμών ανοχής/καταστολής, τις λευχαιμίες τους μηχανισμούς προστασίας του ημι-αλλογενετικού εμβρύου από το ανοσοποιητικό σύστημα της μητέρας, την ανοσολογία σπέρματος τη μελέτη εμβρύων προ-εμφυτευτικού σταδίου και εμφυτεύσιμα εμβόλια.
Το ερευνητικό της έργο περιλαμβάνει 106 δημοσιεύσεις σε περιοδικά με κριτές και βιβλία, 55 προσκεκλημένες ομιλίες, 164 εργασίες σε διεθνή συνέδρια, 60 σε εθνικά συνέδρια, 1 διεθνή και 2 εθνικές πατέντες. Έχει επιβλέψει 10 διδακτορικές διατριβές, 29 πτυχιακές ΜΤΕ και 82 πτυχιακές προπτυχιακών φοιτητών. h-index=21, co-authors=151, RG score=36.35, 1442 citations