Με ένα αιχμηρό, τόσο για την Ευρώπη όσο και για τη Βρετανία, άρθρο αποτιμά ο νομπελίστας οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν το Brexit και τις πιθανές επιπτώσεις του.
«Λοιπόν, αυτό ήταν υπέροχο -και το εννοώ με τον χειρότερο τρόπο», ξεκινά ο Πολ Κρούγκμαν το άρθρο, που δημοσιεύθηκε στο προσωπικό του blog στους New York Times για να συμπληρώσει ότι ο Ντέηβιντ Κάμερον θα είναι ο άνθρωπος που μπορεί να μείνει στην ιστορία ως εκείνος που διακινδύνευσε να καταστρέψει την Ευρώπη και το έθνος του για να αποκτήσει ένα στιγμιαίο πολιτικό πλεονέκτημα.
Και στη συνέχεια του άρθρου αναφέρει μεταξύ άλλων:
«Έχοντας πει όλα αυτά, βρίσκω τον εαυτό μου λιγότερο τρομοκρατημένο από το Brexit από ότι θα περίμενε κανείς -στην πραγματικότητα, λιγότερο από ότι και ο ίδιος θα περίμενα.
Οι οικονομικές επιπτώσεις θα είναι κακές, αλλά όχι τόσο κακές όσοι πολλοί ισχυρίζονται. Οι πολιτικές επιπτώσεις μπορεί να είναι πολύ πιο φρικτές. Αλλά πολλά από τα άσχημα πράγματα που φοβάμαι, πιθανότατα θα συμβούν ακόμη και αν η παραμονή νικούσε»…
«Το Brexit θα κάνει τη Βρετανία πιο φτωχή»
… «Ναι, το Brexit θα κάνει την Βρετανία πιο φτωχή. Είναι δύσκολο να αναφέρεις ένα νούμερο για τις επιπτώσεις στο εμπόριο όταν αφήσουν την ΕΕ, αλλά θα είναι σημαντικές».
«Αυτό που έχουμε δει στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, δείχνει ότι η διασφάλιση της πρόσβασης στην αγορά έχει μεγάλη επίδραση στην ενθάρρυνση των μακροπρόθεσμων επενδύσεων, με σκοπό την πώληση πέραν των συνόρων. Όταν ανακαλείς αυτή τη διασφάλιση της πρόσβασης στην αγορά, με την πάροδο του χρόνου, διαβρώνεται το εμπόριο, ακόμη και αν δεν υπάρχει οποιοδήποτε είδος εμπορικού πολέμου. Και ως αποτέλεσμα η Βρετανία θα γίνει λιγότερο παραγωγική.
Αλλά τώρα, όλες οι συζητήσεις περιστρέφονται γύρω από τις οικονομικές επιπτώσεις -βυθίζονται οι αγορές, ύφεση στην Βρετανία και ίσως σε όλο τον κόσμο, και ούτω καθεξής. Ακόμη δεν το βλέπω.
Αληθεύει ότι η λίρα έχει πέσει πολύ συγκριτικά με τις φυσιολογικές καθημερινές διακυμάνσεις. Αλλά για όλους εμάς που προειδοποιούμε για κρίσεις στις αγορές, η πτώση δεν είναι τόσο μεγάλη -στην πραγματικότητα δεν είναι τόσο μεγάλη συγκριτικά με τα άλλα περιστατικά στην ιστορία της Βρετανίας. Η λίρα έπεσε κατά ένα τρίτο στην κρίση του ’70. Έπεσε επίσης κατά ένα τέταρτο όταν βγήκε από τον µηχανισµό συναλλαγµατικών ισοτιµιών το 1992. Τωρα, έχει υποχωρήσει κατά 8% όσο γράφω αυτές τις γραμμές… Δεν είναι παγκοσμίων διαστάσεων σοκ.
Επιπλέον, η Βρετανία είναι μια χώρα που δανείζεται στο νόμισμά της, δεν υπόκειται στην κλασική κρίση ισολογισμού που επέρχεται της υποτίμησης του νομίσματος -δηλαδή δεν είναι όπως στην Αργεντινή, όπου η πτώση του πέσο έφερε όλεθρο στις εταιρίες και τους καταναλωτές που είχαν δανειστεί σε δολάρια. Εάν ανησυχήσατε ότι το Brexit θα προκαλούσε φυγή κεφαλαίου και θα αύξανε τα επιτόκια, να πούμε ότι δεν υπάρχουν τέτοια σημάδια -για την ακρίβεια το αντίθετο…
…Τώρα, είναι αλήθεια ότι οι αγορές έπεσαν. Το ίδιο και τα επιτόκια σε όλο τον κόσμο, πιθανότατα λόγω των φόβων για οικονομική αποδυνάμωση που θα αναγκάσει τις κεντρικές τράπεζες να κρατήσουν τη νομισματική πολιτική χαλαρή. Γιατί αυτοί οι φόβοι; Μία απάντηση είναι ότι η αβεβαιότητα μπορεί να επηρεάσει τις επενδύσεις. Δεν ξέρουμε πως θα εξελιχθεί η διαδικασία του Brexit, και προβλέπω ότι οι διευθύνοντες σύμβουλοι των εταιριών θα επιλέξουν να καθυστερήσουν τη διάθεση κεφαλαίων μέχρι να ξεκαθαρίσουν τα πράγματα.
Οι πολιτικές επιπτώσεις του Βrexit
Ένα μεγαλύτερο θέμα είναι ίσως οι φόβοι για πολύ αρνητικές πολιτικές επιπτώσεις, τόσο στην ΕΕ όσο και στην Μεγάλη Βρετανία. Και έτσι έρχομαι στο θέμα της πολιτικής.
Είναι σαφές ότι το ευρωπαϊκό εγχείρημα -ή όλη προσπάθεια να διασφαλιστεί η ειρήνη και να δημιουργηθεί μια πολιτική ένωση μέσω οικονομικής ολοκλήρωσης- αντιμετωπίζει πολύ σοβαρά προβλήματα. Το Brexit είναι πιθανότατα μόνο η αρχή, όσο λαϊκιστικές /αποσχιστικές /ξενοφοβικές κινήσεις αυξάνουν την επιρροή τους ανά την υφήλιο. Προσθέστε σε αυτό και τη σημαντική αποδυνάμωση της ευρωπαϊκής οικονομίας, που είναι βασική υποψήφια για «κοσµική στασιμότητα» -επίμονη ύφεση που επηρεάζεται από πράγματα όπως μια δημογραφική μείωση που αποθαρρύνει τις επενδύσεις.
«Η κρίση του ευρώ σαν παιχνίδι ηθικής»…
Πολλοί είναι πλέον εκείνοι που δηλώνουν απαισιόδοξοι για το μέλλον της Ευρώπης και συμμερίζομαι αυτές τις ανησυχίες. Αλλά αυτές οι ανησυχίες δεν θα είχαν υποχωρήσει ακόμη και αν επικρατούσε η παραμονή. Το μεγάλο λάθος ήταν η υιοθέτηση του ευρώ χωρίς προσεκτικό σχεδιασμό για το πως μια ενιαία αγορά θα μπορούσε να λειτουργήσει χωρίς μια ενοποιημένη κυβέρνηση, η καταστροφική διαμόρφωση της κρίσης του ευρώ σαν ένα παιχνίδι ηθικής, που μας ήρθε από τον ανεύθυνο νότο, η καθιέρωση της ελεύθερης μετακίνησης του εργατικού δυναμικού μεταξύ πολιτισμικά διαφορετικών χωρών με πολύ διαφορετικά επίπεδα εισοδήματος, χωρίς προσεκτική σκέψη για το πώς αυτό θα μπορούσε να λειτουργήσει.
Το Brexit είναι κυρίως ένα σύμπτωμα αυτών των προβλημάτων, και της ελλιπούς αξιοπιστίας των ιθυνόντων που τα συνοδεύει. (Αυτή η έλλειψη αξιοπιστίας είναι ο λόγος που η καταστροφή του ευρώ έπαιξε ρόλο στο Brexit ακόμα κι αν η ίδια η Βρετανία είχε το μυαλό να μείνει εκτός).
«Θρηνήστε για την Ευρώπη, ανησυχήστε για τη Βρετανία»
Στο ευρωπαϊκό επίπεδο, με άλλα λόγια, θα υποστήριζα ότι το Brexit φέρνει απλά ένα απόστημα που σε κάθε περίπτωση θα έσπαγε σύντομα.
Εκεί που πιστεύω ότι έγινε πραγματική επιπρόσθετη ζημιά, ζημιά που δεν θα είχε συμβεί εάν δεν υπήρχε η πολιτική αδικοπραγία του Κάμερον, είναι στο ίδιο το Ηνωμένο Βασίλειο. Φυσικά δεν είμαι ειδικός σε αυτόν τον τομέα, αλλά φαίνεται πιθανό ότι η ψήφος θα ενδυναμώσει τα χειρότερα στοιχεία της βρετανικής πολιτικής σκηνής και θα οδηγήσει την διάσπαση το ίδιου του Ηνωμένου Βασιλείου. Ο πρωθυπουργός Μπόρις φαίνεται ακόμη πιο πιθανό σενάριο από τον πρόεδρο Ντόναλντ -αλλά μπορεί να δει τον εαυτό του πρωθυπουργό της Αγγλίας, τελεία.
Λοιπόν, ηρεμήστε με τα βραχυπρόθεσμα μακροοικονομικά, θρηνήστε για την Ευρώπη, αλλά -θα έπρεπε να το κάνετε ήδη- ανησυχήστε για τη Βρετανία».