Του Σίμου Ανδρονίδη
Την Πέμπτη 20 Μαϊου, μετά από περίπου δέκα ημέρες συγκρούσεων, ελήφθη απόφαση για κατάπαυση του πυρός μεταξύ του Ισραήλ και της Παλαιστινιακής οργάνωσης της ‘Χαμάς,’ με την λέξη εκεχειρία να λειτουργεί ως το ιερό δισκοπότηρο των διαφόρων χωρών και των ηγεσιών τους που εργάσθηκαν προς αυτή την κατεύθυνση το διάστημα των έντονων συγκρούσεων.
Όπως διαβάζουμε σχετικά στην ενημερωτική-ειδησεογραφική ιστοσελίδα ‘Protagon.gr’: «Έπειτα από ασφυκτικές αμερικανικές πιέσεις, η κυβέρνηση Νετανιάχου αποφάσισε να σταματήσει τις επιχειρήσεις ενώ και η Χαμάς επιβεβαιώνει ότι υπάρχει «αμοιβαία και ταυτόχρονη» ανακωχή».[1]
Η επιτευχθείσα κατάπαυση του πυρός, αμοιβαία επιθυμητή, δεν ήταν κάτι απλό και ανώδυνο, στο βαθμό που η άσκηση στρατιωτικής βίας έτεινε προς την αποκάλυψη ενός ‘φορτισμένου’ χωρικού-ιστορικού πρόσημου σχετικού με την πόλη της Ιερουσαλήμ και το καθεστώς της, εμπεριείχε την εμβάπτιση στα νάματα ενός δικαίου που εν προκειμένω, δεν διαμοιράζεται, αφήνοντας να διαρρεύσει η έννοια του νοήματος, εκεί όπου η βία και δη η ασκούμενη βία δεν καθίσταται παρά η αντανάκλαση του ‘έχειν.’
Διευρύνοντας κατά τι την εικόνα, σπεύδουμε να ισχυρισθούμε πως η ασκούμενη βία λειτούργησε ως ένα ιδιαίτερο κάτοπτρο που αντικατοπτρίζει μεγεθυμένες τις εντάσεις και τις διαιρέσεις των τελευταίων ετών, την Ιερουσαλήμ, που σε ένα βαθύτερο επίπεδο, ‘ενσαρκώνει’ τον ίμερο (επιθυμία): ‘Σε εσένα ανήκουμε, και για εσένα θα πολεμήσουμε.’
Εντός αυτού του περιβάλλοντος, πολύπλοκου και την ίδια στιγμή ανοιχτού, έλαβαν χώρα τα διάφορα διπλωματικά εγχειρήματα με στρατηγικό επίδικο την δυνατότητα κατάπαυσης του πυρός. Και τα συγκεκριμένα εγχειρήματα άρχισαν να αναπτύσσονται από την αρχή σχεδόν της νέας σύγκρουσης μεταξύ του Ισραήλ[2] και της ‘Χαμάς,’ με πρωτεργάτες χώρες και υπερ-εθνικούς οργανισμούς.
Σε αυτό το πλαίσιο, και τυπολογικά, τα αναπτυσσόμενα διπλωματικά εγχειρήματα που αναπτύχθηκαν κινήθηκαν στη βάση της άσκησης της λεγόμενης διπλωματίας ‘πρώτης τροχιάς’ που κύρια συμπεριελάμβανε απευθείας διαβήματα ξένων ηγετών προς την Ισραηλινή και την Παλαιστινιακή πλευρά, [3] δηλώσεις και αφηγήσεις για την αναγκαιότητα επίτευξης της ειρήνης, ενεργοποίηση διαύλων επικοινωνίας με αξιωματούχους των δύο πλευρών καθώς και δραστηριοποίηση υπουργών Εξωτερικών.
Παράλληλα, δεν εξέλιξαν από το όλο πλέγμα, η συγκρότηση διμερών σχημάτων, όπως αυτό μεταξύ της Γαλλίας, της Αιγύπτου και της Ιορδανίας, που κατέθεσαν περισσότερο ολοκληρωμένες προτάσεις εκεχειρίας, επιζητώντας την ανάληψη πρωτοβουλιών από το Συμβούλιο Ασφαλείας[4] του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), και παράλληλα, αξιοποιώντας την παρουσία και τον ρόλο της Αιγύπτου στην περιοχή.
Υπό αυτό το πρίσμα, η Αίγυπτος, δεν ανέλαβε θέση ισχυρού διαμεσολαβητή, αλλά, αντιθέτως, συμπράττοντας με την Γαλλία και την Ιορδανία λειτούργησε ως η ιδιαίτερη αιχμή αυτού του σχήματος ‘ειρήνης,’ αξιοποιώντας για την περίσταση ή αλλιώς, την συγκυρία, από την μία πλευρά, τις πολύ καλές σχέσεις που διατηρεί με το Ισραήλ,[5] σχέσεις που έχουν ενισχυθεί την τελευταία δεκαετία, επιτρέποντας του έτσι να επιχειρήσει μία άμεση πρόσβαση στην Ισραηλινή ηγεσία κομίζοντας μηνύματα συγκράτησης και ειρήνης, και, από την άλλη πλευρά, τις παραδοσιακές σχέσεις που διατηρεί με μερίδες της Παλαιστινιακής[6] κοινωνίας και των προσώπων που συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Σε αυτό το σημείο βέβαια, ενυπάρχει μία βαθύτερη παράμετρος την οποία και θα καταγράψουμε.
Η Αίγυπτος,[7] μετά τα γεγονότα της Αραβικής ‘άνοιξης’ και την εν γένει κοινωνική και πολιτική ισχυροποίηση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας η οποία και έφθασε μέχρι την εξουσία έως την εκδήλωση στρατιωτικού πραξικοπήματος για την απομάκρυνση του προέδρου Μουχάμαντ Μόρσι, και υπό την ηγεσία του Αμπντέλ Φάταχ Αλ-Σίσι, έχει λάβει ξεκάθαρες αποστάσεις από την δράση και από τις πρακτικές της οργάνωσης της ‘Χαμάς,’ επιδιώκοντας να αποκόψει ενδεχόμενες επαφές και την ανάπτυξη συνεργειών μεταξύ της Αδελφότητας και της ‘Χαμάς’ που τρέφονται από μία παρόμοια πολιτικοϊδεολογική μήτρα.
Όμως, αυτό δεν την εμπόδισε να στείλει τα κατάλληλα μηνύματα, κρατώντας το χαρτί του κόστους από την ενδεχόμενη συνέχιση των βίαιων συγκρούσεων, και της αξιακής-πολιτισμικής εγγύτητας: Ως Άραβες προς Άραβες Παλαιστίνιους, σας ζητάμε να σταματήσετε προσωρινά, ώστε να επιδιώξουμε να καταστήσουμε το προσωρινό μόνιμο.’
Το εγχείρημα αυτών των χωρών υπήρξε περισσότερο οργανωμένο, περισσότερο εναρμονισμένο με τις ανάγκες και τα δεδομένα της περιοχής (ορθή η επιλογή της Γαλλίας να επιχειρήσει συμμαχίες με χώρες που γνωρίζουν αυτά τα δεδομένα), στο εγκάρσιο σημείο όπου και αναδύθηκε στο Μεσανατολικό-Μεσογειακό γίγνεσθαι, με αφορμή την σύγκρουση στη Γάζα, η περιφερειακή πολιτική της Γαλλίας που ήταν πιο δραστήρια εν σχέσει με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, εκεί όπου η ενεργοποίηση της με αφορμή αυτή την διένεξη, φανερώνει και το αυξανόμενο ενδιαφέρον της για τα τεκταινόμενα και τις διεργασίες στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου.
Σε μία περιοχή όπου επιδιώκει να αποκτήσει στρατηγικό αποτύπωμα, και ιδίως σε μία ζώνη που εκτείνεται από την Λιβύη έως την Κύπρο και τον Λίβανο, προσθέτοντας το δίπλα στην ζώνη άμεσου και ζωτικού της ενδιαφέροντος που είναι η περιοχή του Μαγκρέμπ και η κεντρική Αφρική. Η επίτευξη της εκεχειρίας είναι το προϊόν της συνειδητοποίησης και από τις δύο εμπλεκόμενες πλευρές του εντεινόμενου κόστους σε ανθρώπινες ζωές, σε υποδομές και υλικό κεφάλαιο, όσο και της άσκησης συνδυασμένων πιέσεων που την κρίσιμη στιγμή, λειτούργησαν κατευναστικά. Η καύσιμη ύλη όμως, ακόμη υπάρχει. Γαλλία, Αίγυπτος και Ιορδανία συνέλαβαν εμπρόθετα τα χαρακτηριστικά της σύγκρουσης, επιχειρώντας σειρά λεπτών ελιγμών και αποφεύγοντας να πυροδοτούν την ένταση[8] με επιθετικές δηλώσεις.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Βλέπε σχετικά, ‘Το Ισραήλ αποφάσισε κατάπαυση του πυρός,’ Ενημερωτική-Ειδησεογραφική ιστοσελίδα ‘Protagon.gr,’ 20/05/2021, https://www.protagon.gr/epikairotita/kosmos/israil-monomeris-katapafsi-tou-pyros-44342287974
[2] Για μία διεισδυτική ανάλυση της πρόσφατης σύγκρουσης που ανα-κατασκευάζει κριτικά απλοϊκά ερμηνευτικά σχήματα, στερεοτυπικές όσο και μεροληπτικές προσεγγίσεις (ενδιαφέρον έχουν οι παρατηρήσεις για τις διακρίσεις που υφίστανται οι Αραβικής καταγωγής πολίτες του Ισραήλ), βλέπε σχετικά, Τσούκας Χαρίδημος, ‘Μεροληπτικά ημικύκλια,’ Εφημερίδα ‘Η Καθημερινή,’ 20/05/2021, https://www.kathimerini.gr/politics/561368275/charidimos-tsoykas-meroliptika-imikyklia/
[3] Η επικοινωνία του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Τζο Μπάιντεν με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπένγιαμιν Νετανιάχου, αλλά και με τον ηγέτη της Παλαιστινιακής αρχής, Μαχμούντ Αμπάς, η οργάνωση του οποίου (Φάταχ), δεν διαδραμάτιζε ιδιαίτερο ρόλο στην αναζωπύρωση της σύγκρουσης, είναι ενδεικτική μίας διπλωματικής κινητικότητας που αφενός μεν επιθυμούσε να διερευνήσει προθέσεις, και, αφετέρου δε, να διεκδικήσει για λογαριασμό όλων, την άμεση κατάπαυση του πυρός.
[4] Σε αυτή την περίπτωση, οι Ηνωμένες Πολιτείες απέρριψαν την προσφυγή που κατέθεσε η Γαλλία ως επίσης χώρα που είναι μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας, κίνηση που αν δείχνει κάτι, είναι πως το δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) που διαθέτουν τα μόνιμα μέλη του, έχει ως αποτέλεσμα την εσωτερική του υπονόμευση έως εξουδετέρωση που δεν του επιτρέπει να ασκήσει ενεργό ρόλο για την αποτροπή μίας σύγκρουσης, ή αντίστοιχα, για την λήψη πρωτοβουλιών για την παύση των εχθροπραξιών. Και η Ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση είναι ένα ενδεικτικό υπόδειγμα αυτού, όπως και τα τεκταινόμενα την τελευταία δεκαετία στη Συρία, εκεί όπου διάφορα ψηφίσματα καταδίκης επιθετικών-βίαιων ενεργειών από πλευράς καθεστώτος, έχουν ανάλογη τύχη (βλέπε την στάση της Ρωσίας και της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας).
[5] Μία εκ των σταθερών στην ευρύτερη και περιφερειακή αρχιτεκτονική ασφαλείας της περιοχής της Νοτιοανατολικής Μεσογείου την τελευταία δεκαετία, είναι ακριβώς οι πολύ καλές σχέσεις του Ισραήλ με την Αίγυπτο και η περαιτέρω ανάπτυξη τους (βλέπε τον τομέα της ενέργειας).
[6] «Ακόμη κι αν δεχτούμε ότι υπάρχει σύγκρουση πολιτισμών, γιατί η συγκεκριμένη διαμάχη συνιστά εμπειρική εκδήλωσή της; Τι σχέση έχει η «συμμετοχή του ιουδαϊσμού στη διαμόρφωση της Ευρώπης» με τα αίτια που παρήγαγαν την πρόσφατη πολεμική ανάφλεξη; Καμία. Γιατί δεν εστιάζει στα συγκεκριμένα αίτια αλλά υπάγει την πρόσφατη πολεμική διαμάχη σε ένα ευρύτερο ερμηνευτικό σχήμα, το οποίο ελάχιστη σχέση έχει με την πραγματικότητα της συγκεκριμένης σύγκρουσης;». βλέπε σχετικά, Τσούκας Χαρίδημος, ‘Μεροληπτικά ημικύκλια…ό.π.
[7] Η Αίγυπτος δεν έχει εμπλακεί προς την κατεύθυνση διαμόρφωσης ενός οδικού χάρτη επίλυσης του Ισραηλινο-παλαιστινιακού επί τη βάσει των δύο κρατών, εδώ και αρκετά χρόνια, φανερώνοντας τις διαφορετικές στρατηγικές, γεω-πολιτικές προτεραιότητες που έχει θέσει, μετά και από τα αποτυχημένα εγχειρήματα επίλυσης του παρελθόντος που έχουν καταστήσει την διαδικασία επίλυσης, διαδικασία χαμηλής έως πολύ χαμηλής δυναμικής, με ένα διαρκώς εύθραυστο status quo, η διατήρηση του οποίου ενίοτε ‘πανηγυρίζεται.’ Είναι καιρός τώρα που αυτό το status quo, προβάλλεται ως το μη χείρον βέλτιστον, συγκριτικά με την αναζωπύρωση των εντάσεων, κάτι που μας ωθεί να πούμε πως εκτός από την έλλειψη δυναμικής, το Ισραηλινο-παλαιστινιακό ζήτημα διακρίνεται από χαμηλές προσδοκίες.
[8] Αυτή η πυροδότηση της έντασης από πλευράς Τουρκίας, αποδεικνύει γιατί η τελευταία δεν θα μπορούσε να αναλάβει ρόλο διαμεσολαβητή.