Μπέρδευε λέει την στρατηγική με την τακτική και περιέπιπτε σε τακτικισμούς. Ηρωική μορφή ο Μίκης, αλλά μπέρδευε το εθνικό με το διεθνικό, την εθνική ενότητα με τον επαναστατικό ταξικό αγώνα. Προέτασσε ενίοτε υπερβολικά τον πατριωτισμό έναντι του διεθνισμού. Προέτασσε εμμονικά άλλοτε τα βίαια/ένοπλα μέσα του αγώνα, άλλοτε τα ειρηνικά, τα αστικά-κοινοβουλευτικά. Σύρθηκε ενίοτε πίσω απ’ την άρχουσα τάξη ιδεολογικά, σε κυβερνητικές θέσεις μαζί με το πολιτικό προσωπικό του κεφαλαίου κ.λπ., κ.ο.κ.
Σταθείτε βρε παιδιά! Γέννημα ενός μεγαλειώδους κινήματος μιας εποχής ήταν, με όλες τις τραγικές αντιφάσεις του, τις νίκες και τις ήττες του.
Όπως έδειξε και στον υποδειγματικό μεστό Αποχαιρετισμό του ο Δ. Κουτσούμπας ο Μίκης συμπύκνωσε και εξέφρασε αισθητικά με μοναδικό μεγαλοφυή τρόπο αυτό το κίνημα, αυτή την εποχή, σε μια σχέση οργανικής ανατροφοδότησης και ανάτασης. Σε αυτό ακριβώς το προνομιακό πεδίο είναι που η μεγαλοφυία του υπερέβη τον χώρο και τον χρόνο, την χώρα και την εποχή, εξακοντίζοντας την δημιουργία του στη σφαίρα του πανανθρώπινου και διαχρονικού πολιτισμού.
Στρατευμένος μουσουργός ήταν που πάσχισε να ζήσει και να πεθάνει ως κομμουνιστής. Δεν ήταν ούτε πρωτοπόρος επιστήμονας-ερευνητής της επαναστατικής θεωρίας, ούτε και ιδεολογικοπολιτικός ηγέτης του κινήματος με την στενή έννοια του όρου, αν και το προσπάθησε.
Δηλαδή, κατά τα λοιπά, κουβαλούσε τα ερμηνευτικά σχήματα, την νοοτροπία και όλη την «θεωρητική» και ιδεολογικοπολιτική σκευή της αριστεράς της εποχής του.
Για αυτό και έκανε ό,τι ακριβώς έκανε ιστορικά η αριστερά, με κάποιες μικροδιαφοροποιήσεις ως προς διαφορά φάσεων και εμφάσεων! Τίποτε περισσότερο, τίποτε λιγότερο!
Μια αριστερά που έδρασε/δρα υπό όρους-Συμπληγάδες και τελούσε/τελεί υπό παραζάλη, παραδέρνοντας στον κυκεώνα των Σειρήνων των αμοιβαίων ετεροπροσδιορισμών.
Μια αριστερά η διανόηση της οποίας (ενταγμένη σε κόμματα και οργανώσεις, πανεπιστημιακή και ανέντακτη) -εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων- ουδέποτε έθεσε -ως όφειλε- ως στρατηγικής σημασίας θεμελιώδες πεδίο αγώνα την διαλεκτική επιστήμη, την επαναστατική θεωρία και μεθοδολογία, στη βάση της οποίας και μόνο μπορεί να θεμελιωθεί το επαναστατικό πρόγραμμα, η οργανωμένη πρακτική επαναστατική δράση με προοπτική νίκης.
Για αυτό, κατά κανόνα, δεν μπορεί να δει το πεδίο δράσης της, την κοινωνία ως οργανική ολότητα, διαγνώσιμη και μετασχηματίσιμη μέσω συστήματος διαλεκτικών νόμων και κατηγοριών, μέσω καθολικών μορφών/δομών προσοικείωσης της, αλλά κατ’ εξοχήν αποσπασματικά, κατακερματισμένα, σπασμωδικά και ανιστορικά.
Για αυτό και η εν λόγω διανόηση έχει την τάση να αποσπά από αυτή την ολότητα κάθε κατηγορία από το οργανικό της δίπολο, υπερθεματίζοντας επιλεκτικά και κατά περίπτωση/συγκυρία υπέρ του ενός πόλου, υποτιμώντας ή/και «απαλείφοντας» τον άλλο. Έτσι τείνει να ταλανίζεται σε ανεπίλυτες για τον μεταφυσικό νου αντιφάσεις, ενώ παραδέρνει σπασμωδικά σε αδιέξοδες μονομέρειες, αδύναμη να αρθρώσει ελκτικό για την νεολαία λόγο με προοπτική, υποκαθιστώντας τον τελευταίο με ρητορικά σχήματα/συνθήματα και παλινωδίες. Π.χ.:
- στο όνομα της «στρατηγικής καθαρότητας» απαλείφει την τακτική (πέφτοντας νομοτελώς σε άκρατο τακτικισμό) και τανάπαλιν,
- στο όνομα της «ταξικής πάλης» απαλείφει την μετωπική δράση και τανάπαλιν,
- στο όνομα του μεταφυσικά εννοούμενου «στρατηγικού σκοπού του κομμουνισμού» απαλείφει την νομοτελή αναπτυξιακή διαδικασία που οδηγεί σε αυτόν, τα συγκεκριμένα ιστορικά μέσα και τους τρόπους/δρόμους επίτευξής του, τα αναγκαία ποιοτικώς και ουσιωδώς προσδιορισμένα στάδια αναγκαίων επαναστατικών μετασχηματισμών, σκιαμαχώντας με κάποια «θεωρία των σταδίων», στο όνομα του «καθαρού σοσιαλισμού» (που πρακτικά τον ταυτίζει με τον κομμουνισμό), μεταθέτοντας την προοπτική στο διηνεκές, με την προσδοκία της αυτόματης «ωρίμανσης των συνθηκών» (γραμμή της χρεοκοπίας της Β’ Διεθνούς),
- απορρίπτει την νομοτελή αντιφατικότητα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, την διερεύνηση της σχέσης μεταξύ σχεδιοτέλειας της παραγωγής και σχεδιοποίησης, της σχέσης μεταξύ τυπικής και πραγματικής/ουσιαστικής κοινωνικοποίησης, ταυτίζοντας συλλήβδην π.χ. και τις ενταγμένες στη σοσιαλιστική σχεδιοποίηση ιστορικά αναγκαίες εμπορευματικές & χρηματικές σχέσεις με τον καπιταλισμό (καθαρά αστική θέση),
- απορρίπτει πρακτικά την ανισομέρεια του νυν παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού/καπιταλιστικού συστήματος και την νομοτελή εκδήλωση της επαναστατικής κατάστασης στους «ασθενείς κρίκους», προσδοκώντας μεταφυσικά «την επόμενη Ανατολή στη Δύση»…
- αγνοεί την επιστημονική διερεύνηση με όρους μαρξιστικής πολιτικής οικονομίας των ιμπεριαλιστικών ολοκληρώσεων, του περιφερειακού & παγκόσμιου μηχανισμού υπερεκμετάλλευσης μέσω άντλησης μονοπωλιακών υπερκερδών κ.λπ…
- στη βάση των παραπάνω, συγχέει την επαναστατική και συγκεκριμένη ιστορική-διαλεκτική προσέγγιση του εθνικού ζητήματος (π.χ. εθνικοαπελευθερωτικό αντιιμπεριαλιστικό αγώνα με επαναστατική προοπτική, διεθνιστικό πατριωτισμό σε αυτή τη βάση για χώρες με μέσο και κατώτερο επίπεδο ανάπτυξης), παραδέρνοντας ανάμεσα σε εκδοχές αστικού/μικροαστικού εθνικισμού και κοσμοπολιτισμού, καταπίνοντας αμάσητα και τα αγοραία μεταμοντέρνα νεοφιλελεύθερα ιδεολογήματα περί «κατασκευής» εθνικών κ.λπ. ταυτοτήτων…
- αγνοεί την ανάγκη επαναθεμελίωσης του θετικού προσδιορισμού των νομοτελειών της Ενοποιημένης Ανθρωπότητας, της κομμουνιστικής κοινωνίας, βάσει της επιστημονικής διερεύνησης ΟΛΩΝ των ιστορικών εγχειρημάτων δρομολόγησης της μετάβασης σε αυτήν, βάσει ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΠΡΩΙΜΩΝ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ, βάσει της ιστορικής εμπειρίας της νίκης και της ήττας[1],
- σαν να μην υπάρχει τέτοια ιστορική εμπειρία και θεωρία, αντί να αυτοπροσδιορίζεται θετικά, εξακολουθεί να προσδιορίζεται αρνητικά έναντι της κεφαλαιοκρατίας, ερίζοντας περί του «αντικαπιταλισμού» της κάθε συνιστώσας…
- εξακολουθεί κατά βάση να αγνοεί τα κεκτημενα της σύγχρονης επαναστατικής θεωρίας και μεθοδολογίας της Λογικής της Ιστορίας.
Για αυτό δυσκολεύεται να συλλάβει το εύρος και το βάθος της ιστορικής νομοτέλειας, της εποχής, της εκάστοτε συγκυρίας, της θέσης και του ρόλου του επαναστατικού κοινωνικού και πολιτικού υποκειμένου…
Φοβούμαι ότι η νυν αριστερή διανόηση -ως αποτέλεσμα της ήττας του πρώιμου σοσιαλισμού στην Ευρώπη και της ιδεολογικής κατίσχυσης/διείσδυσης των αστικών, αντιδραστικών, ανορθολογικών, νεοφιλελεύθερων, αντικομμουνιστικών, «μεταμοντέρνων» κ.λπ. ιδεολογημάτων- στην πλειονότητά της, συχνά καλείται να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της εποχής διαθέτοντας συγκρότηση, στάση ζωής, θεωρητική & μεθοδολογική σκευή πολύ υποδεέστερες από αυτές του Μίκη και της εποχής του.
Ωστόσο, υπάρχουν και πολύ ελπιδοφόρα μηνύματα. Συνδέονται προπαντός με τη στάση ζωής και την δράση, με το αύξον ενδιαφέρον της νεολαίας για την επαναστατική θεωρία και μεθοδολογία, με έρευνες που έχουν δρομολογηθεί, με συγγραφική, εκπαιδευτική και εκδοτική δραστηριότητα σε αυτή την κατεύθυνση.
Μήπως ήλθε ο καιρός να αναστοχαστούμε σοβαρά τα θεμέλια της κομμουνιστικής θεωρίας και πράξης της εποχής μας με όρους επαναστατικούς, δηλαδή επιστημονικούς;
Ρητορικό το ερώτημα. Όπως είχε δηλώσει στα στερνά του ένας μεγάλος μπολσεβίκος: «Χωρίς επαναστατική θεωρία είμαστε νεκροί. Θάνατος!».
Δεν είναι θέμα σχολαστικής περιέργειας, γοήτρου ή/και υστεροφημίας διανοουμενίσκων. Είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου του κινήματος, της κοινωνίας!
[1] Βλ. και ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΣ ΤΟΜΟΟΣ: Η Οκτωβριανή Επανάσταση και ο Πρώιμος σοσιαλισμός στη Λογική της Ιστορίας. Ζητήματα επαναστατικής θεωρίας, μεθοδολογίας και πρακτικής. ΚΨΜ, 2017.
* Αν. καθ. Φιλοσοφίας Πολυτεχνείου Κρήτης, μέλος της Διεθνούς Ερευνητικής Ομάδας «Η Λογική της Ιστορίας», του «Ομίλου Επαναστατικής Θεωρίας» και του Γ.Σ. του Συλλόγου «Εμείς που σπουδάσαμε στο σοσιαλισμό»