Του Θέμη Τζήμα
Η 3η Σεπτέμβρη φέτος ήταν πιο ζωντανή από ποτέ. Η διεκδίκησή της από δύο φορείς της έδωσε μια άλλη, μάχιμη και συγκρουσιακή διάσταση. Δεν υπάρχει σημαντικότερη δικαίωση για ένα κείμενο και μια ημερομηνία, για ένα πολιτικό γεγονός εν γένει, από το να γεννά συγκρούσεις δεκαετίες αφότου έλαβε χώρα. Αποδεικνύει ότι δεν ανήκει στα μουσεία αλλά στην ενεργό πολιτική διαδικασία.
Φέτος όμως η 3η Σεπτέμβρη έδειξε και τα αδιέξοδα που σωρρεύονται στην πολιτική σφαίρα και δη στο χώρο της αριστεράς και κεντροαριστεράς. Το φερόμενο ωςΠΑΣΟΚ– κόμμα Βενιζέλου- είναι εμφανές πια ότι οδεύει σε μιαατιμωτική εξαφάνιση. Θα προσπαθήσει ως κόμμα- σφραγίδα να διατηρηθεί προκειμένου να αποτελέσει “τσόντα” σε όποιον συστημικό κυβερνητικό συνασπισμό κληθεί να αναλάβει. Μέσα από μια τέτοια του συμμετοχή η ηγετική ομάδα Βενιζέλου ελπίζει αφενός σε μια έστω βραχύβια προωθυπουργοποίηση του ιδίου, αφετέρου σε διατήρηση των προσβάσεών της στον κρατικό μηχανισμό.
Είναι σαφές ότι δε διαθέτει πλέον οργανωμένες κοινωνικές ομάδες υποστήριξης, ότι η κομματική γραφειοκρατία έχει παρακμάσει ακόμα και ως προς βασικούς οργανωτικούς ρόλους, ότι τα στελέχη φυλλορούν δεξιά κι αριστερά και ότι στο επίπεδο της -πραξικοπηματικά τοποθετημένης- ηγεσίας δεν υπάρχει καμιά συγκροτημένη στρατηγική για τη χώρα.
Η παρακμή του ΠΑΣΟΚ αφήνει πίσω του ενα τεράστιο κενό. Το ΠΑΣΟΚ αν φύγουμε από την επιφανειακή ανάλυση της πολιτικής γεωγραφίας θα δούμε ότι κάλυπτε και εξέφραζε ένα μπλοκ δυνάμεων που συμπεριελάμβανε εργατικά, μικροαστικά και μεσοαστικά στρώματα και ομάδες όπως μικρομεσαίους ελευθεροεπαγγελματίες και επιχειρηματίες, νεολαίους, συνταξιούχους, αγρότες, μισθωτούς του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα. Η 3η του Σεπτέμβρη συμπύκνωσε, συνέθεσε και μετουσίωσε διαφορετικά ιστορικά, πολιτικά ρεύματα, από την εαμογενή αριστερά έως το προδικτατορικό κέντρο και από τη γενιά του 114 έως αυτή του αντιδικτατορικού αγώνα.
Αυτή η σύνθεση όμως, τόσο του κοινωνικού μπλοκ δυνάμεων, όσο και των διαφορετικών πολιτικών ρευμάτων δεν επετεύχθη ως απλή άθροιση ή ως αποτέλεσμα συμφωνιών κορυφής και μεταγραφών. Δομήθηκε στη βάση κοινών αγώνων βάσης, ενός αφετηριακού πολιτικού σημείου εξαιρετικής πυκνότητας, διεισδυτικότητας και διάρκειας, μιας σφιχτής κομματικής δομής και βεβαίως της χαρισματικής προσωπικότητας του Ανδρέα. Επιπλέον όμως και στη βάση μιας ρήξης με την προδικτατορική παράδοση του κέντρου. Το ΠΑΣΟΚ δε μιμήθηκε την Ένωση Κέντρου για την κληρονομήσει. Δεν έτρεξε πίσω από το ’65 για να μαζέψει ψήφους. Ήλθε σε ρήξη μαζί της και γι’ αυτό την κέρδισε αρχικά και την αφομοίωσε κατόπιν.
Σήμερα το κενό που αφήνει πίσω του το ΠΑΣΟΚ πρέπει να καλυφθεί για λόγους ευστάθειας της ήδη εν κινδύνω, δημοκρατικής διαδικασίας στη χώρα και εξόδου από την κρίση. Δηλαδή, η ίδια η φύση της κρίσης ως καπιταλιστικής απαιτεί την εκπόνηση ενός εναλλακτικού σχεδίου εξόδου σε αντίθεση με τη μνημονιακή πολιτική. Επιπλέον η δημιουργία μιας νέας γενιάς αποκλεισμένων σε οικονομικό- κοινωνικό επίπεδο, λόγω της νέας φτώχειας και της ανεργίας υψώνει εκ νέου τείχος περιθωριοποίησης συνολικά και ως προς την πολιτική ζωή. Άρα η ένταξη του συνόλου της ελληνικής κοινωνίας στην οικονομία, στην κοινωνία και στη δημοκρατική πολιτική διαδικασία γίνεται επίκαιρο με νέους όροτς.
Η εξέλιξη της κρίσης, το βάθος της και οι επιπτώσεις της θέτουν επί τάπητος την αναγκαιότητα όχι ενός νέου ΠΑΣΟΚ, υπό την έννοια της επανάληψης του ΠΑΣΟΚ του ’74 ή του ’81. Μια τέτοια προσπάθεια θα ήταν αποτυχημένη, ανιστόρητη και θα κατέληγε σε φιάσκο. Το κενό του ΠΑΣΟΚ θα καλυφθεί από μια εξίσουριζοσπαστική, διεισδυτική, στέρεα οργανωμένη στη βάση τομή, όσο ήταν η 3η Σεπτέμβρη σε σχέση με το προδικτατορικό κέντρο.
Ποιος θα υλοποιήσει αυτό το βήμα λοιπόν από τις υπάρχουσες δυνάμεις; Ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν και ίσως παραμένει η πρώτη απάντηση. Ωστόσο τα ερωτήματα που εγείρονται είναι πολλά. Έχει αποφασίσει ο ΣΥΡΙΖΑ τι θέλει να γίνει; σε τι επιδιώκει να μετεξελιχθεί, από μια χαλαρή συμμαχία της εν γένει αριστεράς, χωρίς ιδιαίτερη ιδεολογική και κομματική συνοχή που ήταν προ της 6ης Μάη; θέλει να είναι ένα σοσιαλιστικό ή κομμουνιστικό ή ευρωκομμουνιστικό ή σοσιαλδημοκρατικό κόμμα; ποια θα είναι η δομή του; ενός κόμματος ή ενός μετώπου; ή θα αποπειραθεί να συνδυάσει και τα δύο; ποια είναι η κοινωνική συμμαχία που επιδιώκει να εκφράσει, όχι διακηρυκτικά αλλά ουσιαστικά, στη βάση;
Και επιπλέον πώς θα διαχειριστεί τη νέα φάση εξέλιξης της κρίσης που θα υπερβεί το δίλημμα μνημόνιο- αντιμνημόνιο, μέσα από την πλήρη αποτυχία του μνημονίου; πως θα δομήσει δίκτυα αλληλεγγύης μέσα στην κρίση, πώς θα αντιμετωπίσει την εσωτερική στάση πληρωμών, τη σκλήρυνση της στάσης του ξένου παράγοντα, τη στρατηγική εκτροπής της Χρυσής Αυγής; πώς θα σταθεί μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον γενικευμένης κρίσης;
Τα ερωτήματα είναι πολλά και αναπάντητα. Αν μάλιστα δεν τεθούν και δεν απαντηθούν εγκαίρως θα κατατάξουν το ΣΥΡΙΖΑ στα μέρη του προβλήματος και της κρίσης. Η τυχόν αποτυχία του ΣΥΡΙΖΑ να θέσει τα ερωτήματα και να απαντήσει σε αυτά θα οδηγήσει στις εξής πιθανές εξελίξεις: είτε σε μια μακρόχρονη δεξιά κυριαρχία μέσα από εσωτερικές αναδιαρθρώσεις του μπλοκ δυνάμεων του κατεστημένου, είτε σε μια κυβερνητική παρένθεση της αριστεράς, που θα κλείσει με οδυνηρό τρόπο.
Ο ΣΥΡΙΖΑ πιθανότατα αν κυβερνήσει δε θα κληθεί να απαντήσει στο δίλημμα μνημόνιο- αντιμνημόνιο αλλά να διαχειριστεί ερείπια και μετά από μια καταστροφή να πετύχει άμεσα τη σταθεροποίηση της χώρας και τη θέση των βάσεων της ανασυγκρότησής της. Αλλά και το σενάριο μιας μακρόχρονης δεξιάς κυριαρχίας δε θα είναι ανέφελο: θα περνάει μέσα από έντονη αυταρχικοποίηση, με ηγεμονία της ακροδεξιάς.
Το πολιτικό αδιέξοδο έτσι εντός του κοινοβουλευτισμού θα ενταθεί: οι δυνάμεις του κατεστημένου θα αποδειχτούν λόγω της πολιτικής που ασκούν ανίκανες να επιβληθούν και οι αντισυστημικές δυνάμεις ανεπαρκείς στο να υλοποιήσουν την εναλλακτική, βιώσιμη στρατηγική εξόδου από την κρίση και οικοδόμησης της μετά την κρίση Ελλάδας.
Η τυχόν ανεπάρκεια του ΣΥΡΙΖΑ επιπλέον θα ενισχύσει δύο παράπλευρες τάσεις: πρώτον και βραχυπρόθεσμα την ενίσχυση του ΚΚΕ εφόσον αποφασίσει η ηγετική του ομάδα να τροποποιήσει την απομονωτική, αυτοκαταστροφική του γραμμή. Δεύτερον, θα γεννήσει κινήσεις ανασύνταξης του σοσιαλιστικού χώρου αυτόνομα προς το ΣΥΡΙΖΑ, ζυμώσεις που προοπτικά μπορούν να αποδειχθούν αποτελεσματικότερες από όσο φαντάζουν σήμερα.
Για όλους τους παραπάνω λόγους ο ΣΥΡΙΖΑ έχει πολύ λιγότερο χρόνο από όσο νομίζει: οφείλει να πείσει για την ωριμότητά του και την επάρκειά του μέσα στον ερχόμενο χειμώνα. Δεν παίζει μόνος του ούτε εν γένει, ούτε στο χώρο της αριστεράς. Ο χρόνος δεν κυλάει μόνο ή κυρίως υπέρ του. Ήρθε η ώρα να λάβει αποφάσεις και να δει το αδιέξοδο που χτίζεται εμπρός του και μπροστά σε όλη τη χώρα.