Η παγκόσμια αισθητική και επιρροή του Νίκου Καζαντζάκη διαφαίνεται μέσα από τα πανανθρώπινα νοήματα που αγγίζει, την αναζήτηση του Θεού μέσα στον άνθρωπο, την ύπαρξη και τη ψυχή, τη ζωή και τον θάνατο.
Οι εκδόσεις Διόπτρα ανέλαβαν ένα πολύ δύσκολο έργο. Να επαναστατήσουν τον σπουδαίο κρητικό λογοτέχνη στο ελληνικό κοινό, σεβόμενες το ήδη υπάρχον έργο του.
Σε μια εκδήλωση που έλαβε χώρα στο Μουσείο Μπενάκη το βράδυ της Δευτέρας, εγκαινιάστηκε η νέα σελίδα της “Οδύσσειας” του Νίκου Καζαντζάκη, του πλέον μεταφρασμένου Έλληνα λογοτέχνη, 65 χρόνια μετά τον θάνατό του. Το NEWS 24/7, ήταν εκεί.
Οι εκδόσεις Διόπτρα παρουσίασαν, χωρίς υπερβολή, ένα εκδοτικό γεγονός για τα ελληνικά γράμματα: Το ακυκλοφόρητο έργο του σπουδαίου συγγραφέα, “ο Ανήφορος”, ένα έργο βαθύτατα πνευματικό που καταπιάνεται με την εσωτερική μας επανάσταση, την ανάγκη να συνεχίσουμε, να προχωρήσουμε με αγάπη στις ρίζες μας, που μπορούν να μετατραπούν σε ψυχικά φτερά.
“Ο Ανήφορος είναι η επόμενη μέρα του Καζαντζάκη”, όπως είπε εύστοχα ο εκδότης Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος.
Από τη δική της μεριά η Νίκη Σταύρου, πνευματική δικαιούχος των έργων του Καζαντζάκη, ανέφερε πως “ο σπουδαίος συγγραφέας είναι μια αχτίδα φωτός”. Ανέτρεξε στην ιστορία της γυναίκας του που βίωσε τον θάνατο του συγγραφέα την 26η Οκτωβρίου του 1957, και αποφάσισε αυτόν τον θάνατο να τον κάνει μια νέα “αρχή”. Εκείνη ήταν που τον σύστησε στις περισσότερες χώρες στο εξωτερικό.
Η Ελένη Καζαντζάκη ήταν η νονά της Νίκης Σταύρου, ο άνθρωπος που την έσωσε στην εισβολή του Αττίλα στη Κύπρο, όπως είπε η ίδια.”Ήταν η γυναίκα που θα μπορούσε να σταθεί στο πλευρό του”, είπε η Νίκη Σταύρου. “Όλα τα βιβλία του, τα έδινε η νονά μου στα προσφυγοπούλα της εισβολής, ο πατέρας μου εξέδωσε τα βιβλία του, όλα, όχι μόνο τα γνωστά του, ψηφιοποιήσαμε στη συνέχεια το έργο, έγιναν νέες μεταφράσεις”, πρόσθεσε.
“Η Διόπτρα θα πάει πλέον τον Καζαντζάκη στον εικοστό πρώτο αιώνα”, συμπλήρωσε η ίδια, αναδεικνύοντας τις νέες προοπτικές για την επιμέλεια του έργου.
Και πράγματι η έκδοση του Ανήφορου, σέβεται αισθητικά την πνευματική κληρονομιά, κάτι που άλλωστε πέρασε στο κοινό και στην εκδήλωση που στήθηκε στο Μπενάκη. Είναι χαρακτηριστικό πως στα βιβλία που εκδίδονται, χρησιμοποιείται πρωτότυπη γραμματοσειρά που εμπνέεται από τα χειρόγραφα του δημιουργού, ενώ υπάρχει γλωσσάρι για τους άγνωστους όρους.
Τα εξώφυλλα βασίζονται στη κόκκινη γραμμή, αυτή για την οποία μιλούσε ο ίδιος ο Καζαντζάκης και τα επιμελήθηκε ο Γιάννης Καρλόπουλος.
“Ο Ανήφορος είναι ένα τεράστιο λογοτεχνικό έργο που στέκει επάξια δίπλα στα άλλα του αριστουργήματα. Ο Ανήφορος είναι ένα έντονα αντιπολεμικό έργο, κοιτάει διαρκώς τον άνθρωπο και θέλει να τον σώσει. Είναι γεμάτο με τις αγωνίες του ανθρώπου από τη σύγκρουσή του με τη μοίρα. Συμπίπτει με τον οριστική αναχώρηση του Καζαντζάκη για την Αγγλία”, δήλωσε στη συνέχεια ο εκδότης Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος.
Ο Φιλήμων Πατσάκης, υπεύθυνος σχεδιασμού του εκδοτικού πλάνου της Διόπτρας, εμφανώς συγκινημένος τόνισε “πως υπάρχουν έργα που σε κατακλύζουν με συναισθήματα και σκέψεις, που ξυπνούν από τον λήθαργο την ύπαρξή μας. Τέτοιο βιβλίο είναι ο Ανήφορος. Στεκόμαστε με δέος μπροστά στη προτροπή του Καζαντζάκη να φτάσουμε εκεί που δεν μπορούμε”. “Ο άνθρωπος που βγαίνει από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο δεν μπορεί να σκεφτεί το αύριο. Αυτόν τον άνθρωπο εξετάζει ο Καζαντζάκης”, πρόσθεσε.
“Ο Καζαντζάκης μίλησε για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, για τον εμφύλιο, αναμετρήθηκε με την εποχή του, στοχάστηκε πάνω στα ερείπια του κόσμου. Δε με νοιάζει ο θάνατος, με νοιάζει η φθορά, γράφει στον Ανήφορο, σε αυτό το σπουδαίο λογοτεχνικό γεγονός”, κατέληξε ο κ. Πατσάκης.
Στην ίδια εκδήλωση αποσπάσματα διάβασαν οι ηθοποιοί Τάσος Νούσιας και η Κατερίνα Λέχου, ενώ τη σκηνοθεσία της εκδήλωσης ανέλαβε ο Θοδωρής Παπαδουλάκης.
Αξίζει να σημειωθεί πως αυτή τη στιγμή ετοιμάζεται παρουσίαση έργων του Καζαντζάκη για παιδιά, τα ταξιδιωτικά του, καθώς και δύο graphic novels από τον Αντώνη Νικολόπουλο, γνωστό ως Soloup που δουλεύει πάνω στον Ζορμπά και τον Παναγιώτη Πανταζή ή αλλιώς Pan Pan που επεξεργάζεται τον Καπετάν Μιχάλη.
Ο Ανήφορος – Το ακυκλοφόρητο αριστούργημα
“Σκλάβοι γεννηθήκαμε και πολεμούμε όλη μας τη ζωή να γίνουμε ελεύτεροι”.
Παρακάτω σας παρουσιάζουμε το ιστορικό background της έκδοσης:
“Ο Ανήφορος“ είναι το μοναδικό αδημοσίευτο, μέχρι και σήμερα, μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη, το οποίο γράφτηκε το 1946 στην Αγγλία (ακριβώς μετά τη συγγραφή και έκδοση του έργου Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά), την οποία είχε επισκεφθεί μετά την τιμητική πρόσκληση του Βρετανικού Συμβουλίου, αλλά και με την ενδιαφέρουσα πρόταση να μιλήσει σε μια σειρά ραδιοφωνικών εκπομπών στο BBC.
Στις 2 Ιουνίου του 1946 ο Νίκος Καζαντζάκης αναχωρεί με καράβι για την Αγγλία. Κύριος σκοπός του ταξιδιού είναι να επισκεφθεί τις πιο σημαίνουσες προσωπικότητες των Γραμμάτων και της Τέχνης, προκειμένου να συζητήσει μαζί τους τα μεταπολεμικά προβλήματα του πολιτισμού.
Στις 30 Ιουλίου του ίδιου χρόνου εγκαθίσταται στο Κέιμπριτζ, σ’ ένα δωμάτιο που του ενοικίασε το Βρετανικό Συμβούλιο (Castle Bray, Chesterton Lane), και αρχίζει να γράφει ένα μυθιστόρημα. Στην αγγλική επαρχία μένει μέχρι και τις 19 Σεπτεμβρίου. Στο μυθιστόρημα που έγραψε εκεί θα δώσει το όνομα “Ο Ανήφορος”, χωρίζοντάς το σε τρία μέρη: Κρήτη – Αγγλία – Μοναξιά.
Όπως σημειώνει και ο Παντελής Πρεβελάκης, ένα κεφάλαιο του καζαντζακικού πεζογραφήματος δημοσιεύεται από τον ίδιο τον συγγραφέα στη Νέα Εστία στις 15 Μαρτίου 1947, ωστόσο το σύνολο του μυθιστορήματος μένει αδημοσίευτο, πιθανότατα γιατί αρκετές σελίδες του πέρασαν στον κατοπινό Καπετάν Μιχάλη.
Κατά το χρονικό διάστημα αυτό ο Νίκος Καζαντζάκης καταβάλλει έντονες προσπάθειες, προκειμένου να προσελκύσει την προσοχή της Σουηδικής Ακαδημίας στην υποψηφιότητά του για το Νόμπελ Λογοτεχνίας, υποστηρίζοντας όμως επιτακτικά τη συνυποψηφιότητά του με τον στενό του φίλο Άγγελο Σικελιανό.
Τον Σεπτέμβριο του 1946, από τις σελίδες του περιοδικού Life and Letters, απευθύνει έκκληση στους διανοούμενους ολόκληρου του κόσμου να ιδρύσουν μια “Διεθνή του Πνεύματος”, δημοσιεύοντας ένα σύντομο ερωτηματολόγιο με επτά ερωτήσεις σχετικά με τις ανησυχίες που τον απασχολούσαν για τον κόσμο και την κρίσιμη ιστορική στιγμή που βρισκόταν, σε σχέση με την Τέχνη και τα Γράμματα, με κορωνίδα την ανίχνευση του πρωταρχικού χρέους των διανοουμένων και των καλλιτεχνών προς την ειρηνική συνεργασία των λαών. Το κείμενο που κυκλοφόρησε στο αγγλικό λογοτεχνικό περιοδικό αποτελεί ουσιαστικά την κατακλείδα των συζητήσεων που είχε με τους Άγγλους διανοούμενους. Σημειωτέον πως ο Νίκος Καζαντζάκης στην έκκλησή του προς τους ανθρώπους της Τέχνης και των Γραμμάτων προβάλλει την αγωνία του για τις συνέπειες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και τον φόβο του για την τύχη του πολιτισμού ύστερα από την κόλαση στη Χιροσίμα. Οι ανησυχίες, οι αγωνίες και οι φόβοι του αποτέλεσαν τη μαγιά της συγγραφής του μυθιστορήματος “Ο Ανήφορος”, που έμελλε να μείνει στο συρτάρι περίπου για εβδομήντα πέντε χρόνια.
Το νεοεκδοθέν έργο είναι ένα μυθοπλαστικό πεζογράφημα με πολλά πραγματικά γεγονότα και (αυτο-)βιογραφικές εμπειρίες, που αποτελεί ένα πρωτοποριακό για την εποχή του μυθιστόρημα, εκθέτοντας με αμεσότητα –ανεπιτήδευτη γλώσσα και δυναμικό ρυθμό– τα δεινά και τις συνέπειες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και τις κοινωνικοπολιτικές ιδέες του Καζαντζάκη για το μέλλον της ανθρωπότητας.
Πού βρισκόταν το χειρόγραφο του Καζαντζάκη μέχρι σήμερα;
Το χειρόγραφο από το μυθιστόρημα “Ο Ανήφορος” φυλασσόταν στο Μουσείο Καζαντζάκη, στην ιδιαίτερη πατρίδα τους συγγραφέα, τους Βαρβάρους (σημερινή Μυρτιά).
Πότε τοποθετείται χρονολογικά η συγγραφή του βιβλίου;
Γράφτηκε το 1946. Πρόκειται για ένα έργο που συμπίπτει με την αναχώρηση του συγγραφέα από την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Ελλάδα, για την Αγγλία – μία πατρίδα στην οποία δε γύρισε ποτέ ξανά παρά μόνο για να θαφτεί.
Τι κομμάτι συμπληρώνει το έργο Ο ανήφορος στο λογοτεχνικό παζλ του συγγραφέα;
“Ο Ανήφορος” διακρίνεται από καζαντζακική αύρα, γλαφυρή γλώσσα, δυναμικό ρυθμό, και εύθραυστο ψυχισμό όπως όλα τα έργα του. Πιο συγκεκριμένα όμως, στον Ανήφορο ο Καζαντζάκης με άφθονες αυτοβιογραφικές αναφορές, αναστοχάζεται τη θλιβερή εμπειρία του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, όπως την έζησε από πρώτο χέρι.
Επιπλέον το βιβλίο είναι μέρος μιας ωρίμανσης, αλλά ταυτόχρονα είναι και η απόδειξη ότι ο Καζαντζάκης εντάσσει οριστικά τους προβληματισμούς του, τα διλήμματα, τις ανησυχίες του, τις υπαρξιακές του αναζητήσεις στην λογοτεχνική γραφή καθώς εκεί εκφράζεται πλέον καλύτερα (είναι γνωστό ότι ως τα τέλη της δεκαετίας του ’40 ο Καζαντζάκης εθεωρείτο ποιητής και μάλιστα από τους κορυφαίους του καιρού του). Ο Καζαντζάκης καταλαβαίνει πλέον ότι η λογοτεχνία δίνει χώρο στον αναστοχασμό και ξέρει ότι η μεγάλη του αναζήτηση, ο μεγάλος του ανήφορος σε αυτή θα βρουν την έκφραση τους. Για αυτό άλλωστε και τα πιο γνωστά μυθιστορήματα του τα ολοκλήρωσε στα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Τι διαφορές παρουσιάζει ο Ανήφορος σε σύγκριση με ένα από τα πιο γνωστά μυθιστορήματα του, το Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά;
Ο Ζορμπάς είναι μια ελεγεία στην ζωή που αντιπαραβάλλεται στον πόνο και τον θάνατο. Είναι ένα βιβλίο που διαπνέεται από μια αίσθηση αισιοδοξίας ισχυρή λαμβάνοντας ως σημείο εκκίνησης την κατάφαση στη ζωή που αντιπροσωπεύει ο Ζορμπάς ο οποίος κοιτάζει μόνο στο παρόν και στο μέλλον, πηγαίνει μόνο μπροστά και ζει κάθε στιγμή του σαν να είναι η τελευταία.
Από την άλλη στον “Ανήφορο”, ο Καζαντζάκης δίνει την απάντηση με τον δικό του τρόπο σε όσους επέκριναν το γεγονός ότι στο Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά απουσιάζει ο πόνος και η καταστροφή που βίωσε η Ελλάδα στη Γερμανική Κατοχή. Το έργο διακρίνεται για τον αντιπολεμικό του χαρακτήρα ενώ δίνει και ένα πολιτικό μήνυμα στο διεθνές και όχι μόνο στο ελληνικό κοινό. Για αυτό μάλιστα όπως είχε αναφέρει ο Καζαντζάκης στο τέλος του συγκεκριμένου έργου του, ήθελε να προσθέσει την “Ασκητική” ως συνέχεια.
Λίγα λόγια για το βιβλίο
Έχουμε τους χαρακτήρες του Κοσμά και της Νοεμή, ένα αντρόγυνο που καθορίζει την πλοκή και τον στοχασμό του έργου. Το έργο χωρίζεται σε τρία διακριτά μέρη, Την Κρήτη, την Αγγλία και την μοναξιά.
“Ο Ανήφορος” είναι ένα έργο εσωτερικό που διακρίνεται από μια μελαγχολία βαθιά και λυτρωτική. Ο άνθρωπος που βγαίνει από τον Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο είναι ένας άνθρωπος χωρίς έρμα, ένας άνθρωπος που δεν μπορεί στοχαστεί το αύριο καθώς το σκιάζουν η βία και ο πόνος.
Στον “Ανήφορο” ο Καζαντζάκης είναι ανήσυχος, νιώθει την πίεση των γεγονότων να βαραίνει πάνω του, ξέρει ότι ήρθε η ώρα οι ιδέες του να βρουν εφαρμογή. Όμως δεν φτιάχνει ένα έργο-δοκίμιο, αλλά μια λογοτεχνία γεμάτη αισθήματα. Εκτός των άλλων ο Καζαντζάκης εκθέτει και περιγράφει όψεις της μεταπολεμικής κοινωνίας που έχουν τρομερό ενδιαφέρον όπως για παράδειγμα οι περιγραφές του για το πως συντελείται η ανοικοδόμηση της Αγγλίας μέσα από τον πόλεμο.
Έννοιες που διαπερνούν το συγκεκριμένο έργο;
Ο Καζαντζάκης συναντά εδώ την έννοια που στοιχειώνει τους υπαρξιστές, την αγωνία ενώ αναμετριέται επίσης με βαθιές φιλοσοφικές συζητήσεις που έχουν λάβει χώρα για μεγάλο διάστημα στην Ευρώπη από τους Χάιντεγκερ, Μπερξόν, Μπένγιαμιν, Σαρτρ, Καμύ, Βιτγκενστάιν και Καντ, προσπαθώντας να βρει απάντηση στο ερώτημα Τι είναι ο άνθρωπος; και τελικά πάνω πως ζει κανείς γνωρίζοντας το πεπερασμένο της ύπαρξης του;
Tι νόημα έχει να διαβάσει κανείς Καζαντζάκη σήμερα και με ποιον τρόπο παραμένει τόσο επίκαιρος;
Ο Καζαντζάκης στοχάζεται πάνω σε όλες τις ανθρώπινες αντινομίες και στην εποχή μας δίνει διέξοδο ίσως περισσότερο από ποτέ σε μια σκέψη που αναμετριέται με το χάος του σύγχρονου κόσμου, ο οποίος μεταβάλλεται ταχύτατα. Πρόκειται για σκέψεις που προβληματίζουν τον αναγνώστη σε κάθε σελίδα και τον προσκαλούν να ψάξει βαθιά μέσα του. Ο Καζαντζάκης γράφει με ένταση και αγωνία υπαρξιακή, αναλογιζόμενος όλα τα μεγάλα ερωτήματα, που ταλανίζουν τους ανθρώπους μέχρι και σήμερα· οι ήρωές του βιώνουν αυτή την αναζήτηση ως διαρκή ανάγκη για εύρεση νοήματος.
Αυτή η ανάβαση, αυτός ο ανήφορος, εγγυάται μια διαχρονικότητα που μόνο οι σπουδαίοι συγγραφείς μπορούν να προσφέρουν.
Κυκλοφορεί στις 26 Οκτωβρίου, ανήμερα του θανάτου του Νίκου Καζαντζάκη, από τις εκδόσεις Διόπτρα.