Toυ Ράσελ Σόρτο*
O Μπέρνι Σάντερς περιοδεύει στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά το μυαλό του είναι στην πραγματικότητα καρφωμένο στη βόρεια Ευρώπη. Στην προσπάθειά του να κάνει την αμερικανική κοινωνία δικαιότερη, εξετάζει χώρες που το κοινωνικό τους κράτος έχει δημιουργηθεί από τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Ευρώπης. Υπάρχει όμως ένα παράδοξο: Ενώ οι εκκλήσεις του Σάντερς για ανακατανομή του πλούτου και παρέμβαση του Κράτους στην υγεία, την παιδεία και το χρηματοπιστωτικό σύστημα απηχούν τις θέσεις που είχαν οι σοσιαλδημοκράτες στην Ευρώπη τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, βρίσκονται σε αντίθεση με τις σημερινές θέσεις αυτών των κομμάτων. «Αυτά που λέει ο Σάντερς έχουν πάψει να τα λένε στην Ευρώπη εδώ και δεκαετίες» τονίζει ο Κας Μούντε, ένας Ολλανδός πολιτικός επιστήμονας που παρακολουθεί στενά τα ευρωπαϊκά πολιτικά κινήματα
Στην Ολλανδία, για παράδειγμα, όπου έζησα για επτά χρόνια, επικρατεί ένας σκληρός πραγματισμός. Οι σοσιαλδημοκράτες, που διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό το σημερινό σύστημα, συμμετέχουν από το 2012 στον κυβερνητικό συνασπισμό μαζί με το συντηρητικό Κόμμα Ελευθερίας και Δημοκρατίας και υποστηρίζουν θέσεις πολύ διαφορετικές από εκείνες των προκατόχων τους. «Εφαρμόζουν μια πολιτική λιτότητας και ελέγχου του προϋπολογισμού» λέει ο Ολλανδός δημοσιογράφος Κρις Κίζνε. «Η ηγεσία του κόμματος ενέκρινε επίσης τα πακέτα διάσωσης των τραπεζών».
Σε όλη την Ευρώπη, οι σοσιαλδημοκράτες έχουν εγκαταλείψει εδώ και χρόνια την πολιτική που υποστηρίζει σήμερα ο Σάντερς και έχουν στραφεί προς αυτό που οι Γερμανοί αποκαλούν Neue Mitte (Νέο Κέντρο) και άλλες χώρες ονόμασαν Τρίτο Δρόμο. Ορισμένοι στην Αριστερά χαρακτηρίζουν αυτήν τη στροφή ξεπούλημα. Άλλοι υποστηρίζουν ότι οι διαδοχικές εκλογές ήττες έκαναν τους σοσιαλδημοκράτες να καταλάβουν ότι η δωρεάν παιδεία και δωρεάν υγεία έχουν ένα κόστος που θα πρέπει κάπως να πληρωθεί. Αυτό που με εντυπωσίασε όταν ζούσα στην Ολλανδία ήταν ο μικτός χαρακτήρας του κοινωνικού της κράτους. Ενώ οι Αμερικανοί νομίζουν ότι τα ευρωπαϊκά συστήματα είναι σε μεγάλο βαθμό κρατικά, η υγειονομική περίθαλψη βρίσκεται από το 2006 στην Ολλανδία στα χέρια ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών. Η κυβέρνηση έχει βέβαια κυρίαρχο ρόλο, καθώς εποπτεύει τόσο τους ασφαλιστές όσο και τους ασφαλιζόμενους. Όπως λέει ο Κίζνε, «το σύστημα ιδιωτικοποιήθηκε με τη σιωπηρή έγκριση των σοσιαλδημοκρατών».
Πριν από μερικά χρόνια είχα μια συζήτηση με την Καρολίεν Γκέρελς, ένα μέλος του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος που ήταν τότε αντιδήμαρχος του Άμστερνταμ. Είχε μόλις επιστρέψει στην Ολλανδία από μια περιοδεία σε μια σειρά αμερικανικών πόλεων και είχε εκπλαγεί από το πόσο αδύναμες ήταν στις ΗΠΑ οι δημοτικές αρχές.
Το επιχείρημά της δεν ήταν πως οι δήμαρχοι πρέπει να ελέγχουν τις περισσότερες πλευρές της δημοτικής ζωής, αλλά πως πρέπει να αποτελούν έναν αποτελεσματικό διαμεσολαβητή ανάμεσα σε μη κυβερνητικές οντότητες, όπως είναι οι εργολάβοι και οι ιδιοκτήτες γης. Αλλιώς, οι πόλεις θα είναι στο έλεος των πολυεθνικών.
Ο πραγματισμός των Ευρωπαίων σοσιαλδημοκρατών φέρνει πολλούς από αυτούς πιο κοντά με τη Χίλαρι Κλίντον παρά με τον Σάντερς. Ένας Ολλανδός πολιτικός μού είπε ότι ο Σάντερς του θυμίζει τον Μάικλ Φουτ, επικεφαλής των Εργατικών στις αρχές της δεκαετίας του ’80, ένθερμο σοσιαλιστή και υπέρμαχο του ελέγχου της βιομηχανίας από το κράτος. Η Κάριν Πέτερσον πάλι, αρχισυντάκτρια της σουηδικής εφημερίδας «Aftonbladet», μου είπε ότι οι σοσιαλδημοκράτες της χώρας της είναι διχασμένοι ανάμεσα στην Χίλαρι και τον Σάντερς.
Σε όλη την Ευρώπη, τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα έχουν χάσει έδαφος τα τελευταία χρόνια. Ορισμένοι λένε πως αυτό οφείλεται ακριβώς στο ότι εγκατέλειψαν τα ιδανικά που υπερασπίζεται ο Σάντερς. Από την άλλη πλευρά, τα κόμματα αυτά διαμορφώθηκαν σε μια διαφορετική εποχή, όταν η μετανάστευση και το ελεύθερο εμπόριο δεν ήταν τόσο πιεστικά προβλήματα. Ενώ ο Σάντερς αντιτίθεται στην εμπορική συμφωνία συνεργασίας που διαπραγματεύονται οι ΗΠΑ με την Ευρώπη, θεωρώντας ότι βλάπτει τους Αμερικανούς εργαζόμενους, οι Ευρωπαίοι σοσιαλδημοκράτες την υπερασπίζονται, με το επιχείρημα ότι οι χώρες τους πρέπει να γίνουν ανταγωνιστικές. Και ενώ ο Σάντερς έχει δεσμευτεί ότι αν αναλάβει την προεδρία θα προσφέρει στους παράτυπους μετανάστες τη δυνατότητα απόκτησης της αμερικανικής ιθαγένειας, οι Ευρωπαίοι σοσιαλδημοκράτες είναι διχασμένοι στο θέμα της μετανάστευσης.
Ο Σάντερς αναφέρεται μερικές φορές ονομαστικά στα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, συνήθως όμως χαρακτηρίζει τον εαυτό του «δημοκρατικό σοσιαλιστή», που είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Ως παλιός αριστερός, είναι σίγουρο ότι ξέρει τη διαφορά. Η χρησιμοποίηση της αριστερής ορολογίας τού επιτρέπει να διαλέγει κάθε φορά τα στοιχεία που τον βολεύουν. Αυτό που απορρίπτει, πάντως, είναι η ανάληψη του ελέγχου των μέσων παραγωγής από το κράτος. Ο Σάντερς μοιάζει να νοσταλγεί τα νεανικά του χρόνια, όταν οι ιδέες του είχαν σημαδευτεί από τους Ευρωπαίους σοσιαλδημοκράτες. Το κακό είναι ότι αυτά τα χρόνια έχουν παρέλθει στην Ευρώπη προ πολλού. Όπως λέει κι ο Κας Μούντε, «η ειρωνεία είναι πως ο τελευταίος αληθινός σοσιαλδημοκράτης ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες».
*Ο Ράσελ Σόρτο (http://www.russellshorto.com/ ) είναι Αμερικανός συγγραφέας και ιστορικός, γνωστός από το βιβλίο του για τις ολλανδικές ρίζες της Νέας Υόρκης («The Island at the Center of the World» – Η νήσος στο κέντρο του κόσμου). Αρθογραφεί στο The New York Times Magazine, μεταξύ άλλων.
Αθηναϊκό Πρακτορείο