Ολοκαυτώματα του Ρεθύμνου: μια διαγραμμένη μνήμη

Του Θεόδωρου Ι. Ρηγινιώτη *

Ο Αύγουστος για το νομό Ρεθύμνης είναι μήνας σημαδεμένος με τραγικές επετείους. Δεν είναι μόνο ο μήνας της Παναγίας, ούτε μόνο ο μήνας της αύξησης των τουριστών ή ο μήνας που έρχονται στα χωριά μας οι «Σταφυλάδες», οι Κρητικοί των μεγαλουπόλεων (χωριανοί μας) που παραθερίζουν στα χωριά τους. Είναι όλα αυτά, μα και κάτι ακόμη: ο μήνας που, το 1944, τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής έκαψαν τα Ανώγεια στον Ψηλορείτη και τα χωριά Γερακάρι, Καρδάκι, Γουργούθοι, Σμιλές, Βρύσες, Δρυγιές, Άνω Μέρος (Αμαρίου) και Κρύα Βρύση (Αγίου Βασιλείου) στο βουνό που υψώνεται στο κέντρο του Ρεθέμνους και ονομάζεται Κέντρος.

Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες (άξια και δίκαια) οι κάτοικοι των μαρτυρικών χωριών και της γύρω περιοχής, με τους αντίστοιχους Δήμους και την παρουσία επισήμων, διοργανώνουν τιμητικές εκδηλώσεις στη μνήμη των τραγικών γεγονότων. Γεγονότων, που προκλήθηκαν από το αδούλωτο φρόνημα του κρητικού λαού, που πάντα προτίμησε να πεθάνει παρά να υποταχτεί σε καταπιεστές και κατακτητές. Τις φωτιές εκείνες (όπως και των Ολοκαυτωμάτων της Καντάνου, της Βιάννου και ολόκληρης της Ελλάδας) τις άναψε το αδίστακτο χέρι του ναζισμού, μα το Φως τους έλαμψε από την ηρωική Φλόγα του Αρκαδίου, που φωτίζει διαχρονικά τον κόσμο και λευτερώνει τις ψυχές μας.

Φέτος, το 2024, κλείνουν από τότε 80 χρόνια! Όταν γεννήθηκα, το 1971, είχαν περάσει μόλις 30 χρόνια από τη Μάχη της Κρήτης και το 1976, που ήμουν 5 χρονών, 32 χρόνια από τα Ολοκαυτώματα των χωριών μας. Η αείμνηστη γιαγιά μου Γαρεφαλλίτσα Φωτάκη, στο Αποδούλου Αμαρίου, με ρίζες από το καμένο Άνω Μέρος και οικογενειακή ενεργό συμμετοχή στην Αντίσταση κατά των Ναζί (όπως πάμπολλοι Κρητικοί), αντί για παραμύθια, μου έλεγε ιστορίες από την Κατοχή, με αντάρτες, Γερμανούς και Εγγλέζους!  Ιστορίες όχι ξένες, ούτε από βιβλία, αλλά από την οικογένειά μας, με πρωταγωνιστές τον παππού μου, τους θείους μου, τους ευρύτερους συγγενείς μας…

Σήμερα, οι μαθητές μας, εδώ στην Κρήτη, δε γνωρίζουν τι είναι η Μάχη της Κρήτης (το έχω ελέγξει αρκετές φορές στις σχολικές τάξεις). Τα ρεθεμνιώτικα Ολοκαυτώματα του ’44 δεν τα έχουν ούτε ακουστά. Ίσως όχι ότι δεν τους λέει ποτέ κανείς  τίποτα – αλλά δεν τους το διδάσκουμε με τρόπο που θ’ ανάψει φωτιά στην καρδιά τους και θα συνεπάρει το νου τους, φυτεύοντας μέσα τους τούς ευλογημένους σπόρους της φιλοπατρίας, της αυτοθυσίας και του αγώνα για την ελευθερία!

Μήπως είμαι «φασίστας» που τα γράφω αυτά; Μήπως είμαι «φασίστας» που λυπάμαι διότι το ελληνικό κράτος δεν ανάβει στις ψυχές των ανθρώπων, από τη μαθητική τους ηλικία, τη φλόγα της μνήμης των αγώνων κατά του φασισμού και του ναζισμού; Εσείς θα το κρίνετε.

Γενικότητες εναντίον του φασισμού από πολιτικά χείλη ξεστομίζονται συχνά, με ύφος πομπώδες και συνήθως παραπλανητικό: ότι φασισμός δήθεν είναι η φιλοπατρία και η πίστη στις αξίες του ορθόδοξου πολιτισμού μας, έστω κι αν καθόλου δεν συνδέονται με βία και τυραννία (μάλιστα, ελευθερώνουν από τη βία και την τυραννία!). Δήθεν αντιφασιστικές δράσεις πραγματοποιούνται, αλλά με στόχο την επιβολή της βίας και της τυραννίας από πλευράς των υποτιθέμενων «αντιφασιστών» και «αντιεξουσιαστών»…

Όμως τις ελληνικές κυβερνήσεις (το «ελληνικές», με θλίψη, μάλλον εντός εισαγωγικών) δεν τις ενδιαφέρει η τόνωση της ιστορικής μνήμης, που μπορεί να διδάξει τους λαούς «πώς οι δούλοι γίνονται ελεύθεροι» (*). Τις ενδιαφέρει η λήθη, η λησμονιά του ιστορικού παρελθόντος, ώστε ο λαός, που κυβερνούν με εντολές ξένων, να κρατάει σκυφτό το κεφάλι, να ντρέπεται για τον εαυτό του και να φοβάται να πεθάνει για τα ιδανικά του – έχουμε «νέα ιδανικά» και «νέα φιλοπατρία», όπως είπε χωρίς ντροπή η τ. υφυπουργός Παιδείας Δόμνα Μιχαηλίδου σε ερώτηση του προέδρου της ΝΙΚΗΣ Δ. Νατσιού, αν προτίθεται το υπουργείο να επαναφέρει την έπαρση της ελληνικής σημαίας και τον εθνικό ύμνο στα σχολεία.

Μόνιμο αίτημα εκείνων που ενδιαφέρονται για τον τόπο τους η εισαγωγή του μαθήματος της τοπικής ιστορίας σε κάθε νομό και γεωγραφικό διαμέρισμα της πατρίδας μας! Το είχαν γράψει οι Τοπικές Κοινότητες της ΝΙΚΗΣ στην Κρήτη με αφορμή την επέτειο της Μάχης της Κρήτης τον περασμένο Μάιο  Το επαναλαμβάνουμε τώρα. Δυστυχώς δεν πρόκειται να συμβεί. Ο μόνος τρόπος να συμβεί (αυτό και όλα τ’ άλλα που χρειάζεται η ζωή μας για ν’ αναντρανίσει), ε, ξέρετε ποιος είναι, δε χρειάζεται να το ξαναγράψω! Θάρρος χρειάζεται, το θάρρος των εθνομαρτύρων του 1944, του 1974 (Κύπρος) και όλων των ηρωικών στιγμών της ιστορίας μας.

(*) Η φράση «πώς οι δούλοι γίνονται ελεύθεροι» είναι στίχος από το επίγραμμα στη βάση του ανδριάντα του Θ. Κολοκοτρώνη στην οδό Σταδίου, στην Αθήνα.

 

* Θεολόγος

Υπεύθυνος της Θεματικής Ομάδας Πολιτισμού της ΝΙΚΗΣ

Πολιτευτής της ΝΙΚΗΣ στο Ρέθυμνο