Ο «Δαβίδ – Απόλλωνας» του Μιχαήλ Άγγελου

Εθνική πινακοθήκη της Ουάσινγκτον /13 Δεκεμβρίου 2012 – 3 Μαρτίου 2013 | Η έννοια του πολυτάλαντου αναγεννησιακού ανθρώπου εύκολα ενσαρκώνεται στο πρόσωπο του Μιχαήλ Άγγελου Μπουοναρότι (Michelangelo Buonarroti, 1475–1564). Τα επιτεύγματα του στη γλυπτική, στη ζωγραφική, στην αρχιτεκτονική και στην ποίηση είναι από κάθε άποψη μνημειώδη. Το θέμα του γλυπτού, όπως και η μορφή του, είναι ακόμα αδιευκρίνιστα.

Στα 1550, ο Τζορτζο Βαζάρι (Giorgio Vasari, 1511 –1574) στην πρώτη έκδοση του βιβλίου του, Οι βίοι των πλέον εξαίρετων ζωγράφων, γλυπτών και αρχιτεκτόνων, περιέγραψε το άγαλμα αυτό ως « έναν Δαβίδ που παίρνει ένα τόξο από τη φαρέτρα του », αναφερόμενος στον έλληνα Απόλλωνα θεό, εκτός των άλλων, της μουσικής και του φωτός, του οποίου τα βέλη προορίζονταν για άγρια θηρία και ασεβής ανθρώπους.  Στα 1553, ένα κατάστιχο από τη συλλογή του Δούκα Κόζιμο Α΄ των Μεδίκων (Cosimo I de’Medici, « il granduca di Toscana », 1519 – 1574) περιγράφει έναν « ατέλειωτο Δαβίδ του Μπουοναρότι». Το άγαλμα τότε βρισκόταν ήδη στο Palazzo Vecchio (το διοικητικό κέντρο της Φλωρεντίας) μαζί με άλλα προπλάσματα του κολοσσιαίου αγάλματος του Δαβίδ, του ίδιου – ένα σύγχρονο τότε φλωρεντινό σύμβολο υπεροχής και αντίστασης κατά της «τυραννίας των Μεδίκων».

Σε αυτό το άγαλμα – Δαβίδ ή Απόλλων – η αδιαμόρφωτη φόρμα στο κάτω μέρος του αριστερού ποδιού κρατάει το κλειδί για την όποια ερμηνεία. Το άγαλμα σηκώνει το πόδι με τέτοιο τρόπο ώστε να λυγίζει το γόνατο, αλλά και οι γοφοί και οι ώμοι μετέχουν σε μια περιστρεφόμενη κίνηση, με το δεξί μπράτσο να αγγίζει το στήθος και το πρόσωπο να στρέφεται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η σπειροειδής αυτή πόζα (figura serpentinata) προκαλεί και προσκαλεί τους επισκέπτες – θεατές να κινηθούν γύρω από το άγαλμα και να το θαυμάσουν από την κάθε πλευρά του. Επιπλέον, λιγότερο δουλεμένες επιφάνειες είναι ακόμα ο κορμός του δέντρου, που στερεώνει το άγαλμα, όπως και τα στοιχεία εκείνα που θα μας επέτρεπαν ένα ασφαλές συμπέρασμα για το ακριβές θέμα του αγάλματος: το ορθογώνιο στο πίσω πάνω μέρος του σώματος που θα μπορούσε να γίνει φαρέτρα (Απόλλωνας) ή σφεντόνα (Δαβίδ), όπως και η επιφάνεια  πάνω στην οποία στηρίζεται το δεξί του πόδι που θα μπορούσε να αποκαλύψει μία πέτρα ή το ίδιο το κεφάλι του Γολιάθ.

Ο Μιχαήλ Άγγελος λάξευε, στα 1530, τον Δαβίδ –Απόλλωνα για τον  Μπάτσο Βαλόρι (Baccio Valori, 1477-1537), ο οποίος είχε τοποθετηθεί ως προσωρινός κυβερνήτης της Φλωρεντίας από τον πάπα Κλήμεντα Ζ΄ (της οικογένειας των Μεδίκων, με κοσμικό όνομα Giulio di Giuliano de’Medici) μετά από τις αναταραχές και τις εξεγέρσεις των «δημοκρατικών» κατά των Μεδίκων.  Έχοντας λάβει μέρος και αυτός κατά των Μέδικων, ο Μπουοναρότι ήθελε να συμφιλιωθεί πάλι μαζί τους. Ένας τρόπος να το πετύχει αυτό ήταν να ευχαριστήσει τον απεσταλμένο τους Βαλόρι, προσφέροντας του αυτό το άγαλμα. Στα 1534, όμως, πέθανε ο προστάτης και πάτρωνας του καλλιτέχνη, ο ίδιος ο πάπας Κλήμεντας Ζ΄, και ο Μιχαήλ Άγγελος αναγκάστηκε να φύγει από τη Φλωρεντία, στην οποία δεν επέστρεψε ποτέ, αφήνοντας έτσι το άγαλμα στην τωρινή του κατάσταση. Επίσης, αργότερα, ο Βαλόρι συσπειρώθηκε μαζί με τους πολιτικούς αντιπάλους των Μεδίκων με αποτέλεσμα τον απαγχονισμό του στα 1537. Με αυτό τον τρόπο το άγαλμα πέρασε στην κατοχή του Δούκα Κόζιμο Α΄ των Μεδίκων.

Το 2013 είναι μια χρονιά αφιερωμένη στον ιταλικό πολιτισμό στις Ηνωμένες Πολιτείες (2013 – The Year of Italian Culture in the United States). Η έκθεση αυτή, Michelangelo’s David-Apollo, αποτελεί στην ουσία την εναρκτήρια εκδήλωση του εορταστικού έτους, υπό την οργάνωση και εποπτεία του Υπουργείο Εξωτερικών της Ιταλία και της Ιταλικής πρεσβείας στην Ουάσινγκτον, σε επιστημονική συνεργασία με το Ιταλικό Υπουργείο Τεχνών και Καλλιτεχνικών Δραστηριοτήτων  (Ministero per i Beni e le Attività Culturali), με την  Εθνική πινακοθήκη της Ουάσινγκτον (National Gallery of Art, Washington) και φυσικά με το Εθνικό μουσείο Μπαργκελό, στη Φλωρεντία (Museo Nazionale del Bargello, Florence). Στο τελευταίο μουσείο βρίσκεται μόνιμα το άγαλμα Δαβίδ –Απόλλων του Μιχαήλ Άγγελου, ενώ είναι η δεύτερη φορά που το ίδιο άγαλμα ταξιδεύει στις Ηνωμένες Πολιτείες – η πρώτη φορά ήταν στα 1946 στην ίδια πάλι πινακοθήκη.

 Ιωακείμ Τσιβαράς