Ο άνθρωπος που μισούσε τον λαό του

«Μαύρο πρόβατο» του παπανδρεϊκού σοσιαλισμού και όψιμος ήρωας του ελιτίστικου νεοφιλελευθερισμού, ο Κώστας Σημίτης διήνυσε την πολιτική του σταδιοδρομία επιθυμώντας διακαώς να βρίσκεται κάπου αλλού.

Το 1979 ήταν η πρώτη φόρα που ο Κώστας Σημίτης καθαιρέθηκε από όργανο του ΠΑΣΟΚ, του Κινήματος του οποίου είχε υπάρξει ιδρυτικό μέλος. Η αφίσα που κυκλοφόρησε ο Θεόδωρος Πάγκαλος, με τη λεζάντα «Όχι στην Ευρώπη των μονοπωλίων, Ναι στην Ευρώπη των λαών», παρά τη μετριοπάθειά της, υπονόμευε το «σκληρό» αφήγημα του Ανδρέα Παπανδρέου κατά της τότε ΕΟΚ, στο πλαίσιο της αποκοπής όλων των εξαρτήσεων και της εθνικής ανόρθωσης που πλησίαζε. Ο Κώστας Σημίτης, που την ενέκρινε στο Εκτελεστικό Γραφείο του κόμματος, κλήθηκε να πληρώσει τη νύφη.

Η παραβίαση της γραμμής την εποχή των εύθραυστων ισορροπιών ισοδυναμούσε με έγκλημα καθοσιώσεως – ασχέτως αν το δραστήριο στέλεχος της παράταξης δεν είχε καμία πρόθεση για ανταρσία όταν προέβη στη μοιραία πράξη και μάλιστα πλήρωνε αμαρτίες άλλου. Παρότι ευτύχησε να κρατήσει την κομματική του ταυτότητα, ο Κώστας Σημίτης στερήθηκε τότε δύο σημαντικά πράγματα: τη θέση του στο Εκτελεστικό Γραφείο του κόμματος και μια βουλευτική υποψηφιότητα, συνοδευόμενη από αντίστοιχο στάτους και απολαβές.

Όταν, ωστόσο, ήρθε η νίκη του 1981, όταν το όνομά του είχε σταματήσει να αποτελεί κίνδυνο για τα προεκλογικά δεδομένα, ο Σημίτης επανήλθε ως υπουργός Γεωργίας, ξεκινώντας επίσημα την πολιτική του σταδιοδρομία. Αυτή η διττή ιδιότητά του, υψηλόβαθμο στέλεχος του ΠΑΣΟΚικού εγχειρήματος και αποδιοπομπαίος τράγος για τα «δεξιά» του παραστρατήματα, χαρακτήρισε όλη τη σχέση του με το κόμμα.

Ακόμα και κατά τη διαγραφή του από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ το 2008, ο πρώην –πλέον– πρωθυπουργός υπερασπιζόταν τη γραμμή που θα υιοθετούσε το οριστικά μεταλλαγμένο κεντροαριστερό κόμμα λίγα χρόνια μετά, η συρρίκνωση του οποίου χάρισε στη διεθνή βιβλιογραφία τον όρο «ΠΑΣΟΚοποίηση» (pasokification), για να περιγράφεται η συντριβή των πρώην σοσιαλδημοκρατικών παρατάξεων σε κλονισμένες συνθήκες.

Η έξοδός του ήρθε όταν «άδειασε» τον διάδοχό του, Γιώργο Παπανδρέου, ο οποίος, αντιπολιτευόμενος την κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή με την πλατφόρμα που λίγο μετά θα γινόταν το περιβόητο «Λεφτά υπάρχουν», είχε υποστηρίξει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την αποδοχή ή μη της Συνθήκης της Λισαβόνας. Τελικά, ο Γιώργος Παπανδρέου όχι απλώς δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει κανένα από τα δημοψηφίσματα που κατά καιρούς οραματίστηκε, αλλά αντ’ αυτού γράφτηκε και στα κατάστιχα της Ιστορίας ως ο άνθρωπος που ενέτεινε τον «ευρωπαϊκό προσανατολισμό» που ευαγγελιζόταν ο αυτονομημένος προκάτοχός του, μέχρι του σημείου που έγινε ασφυκτική θηλιά.

ΙΕΚ ΠΑΣΌΚ

Στην αυτοβιογραφία του, που κυκλοφόρησε το 2015, με τίτλο «Δρόμοι ζωής», ο Κώστας Σημίτης περιγράφει με τα μελανότερα των χρωμάτων την κατάσταση στο υπουργείο Γεωργίας, η οποία επιδεινώθηκε από το πολιτικό μοντέλο που εισήγαγε το ΠΑΣΟΚ και την έλλειψη ουσιαστικής προετοιμασίας των στελεχών του. Παρ’ όλα αυτά, από την πρώτη υπουργική του θέση επόπτευσε την προσχώρηση της Ελλάδας στην Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), η οποία μετάλλαξε για πάντα την αγροτική παραγωγή της χώρας, ακόμα κι αν η μεταφορά του στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας με τις εκλογές του 1985 αναχαίτισε τον εκσυγχρονισμό που επιθυμούσε να πραγματοποιήσει.

Στην πρώτη υπουργική του θητεία, ο Κώστας Σημίτης εντάχθηκε στα πρόσωπα που αναδιαμόρφωσαν το πολιτικό σύστημα της χώρας, «διδασκόμενος» το έργο της κυβερνητικής διαχείρισης, και αποκόμισε την εμπειρία της πολιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο μέσα από τις συναντήσεις για την εφαρμογή της ΚΑΠ. Ωστόσο, η πρώτη τετραετία της «Αλλαγής» δεν φάνηκε να ταιριάζει ιδιαίτερα στον υπουργό Γεωργίας.

Από το 1985, όταν θα επιχειρηθεί μια στροφή προς τη λιτότητα, το άστρο του Κώστα Σημίτη έλαμψε πραγματικά λόγω της θέσης, της ιδεολογίας και της ιδιοσυγκρασίας του. H θατσερικής έμπνευσης πολιτική που ακολουθεί στο πλαίσιο του «προγράμματος σταθεροποίησης» συνδυάστηκε με τα πρώτα βήματα μιας στροφής που παγίωσε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας.

Ο δανεισμός από την ΕΟΚ λειτούργησε ως άλλοθι για μια σειρά επώδυνων μέτρων, όπως ήταν η αύξηση των τιμολογίων στους Οργανισμούς Κοινής Ωφέλειας και η μείωση των μισθών κατά 10%, δημιουργώντας το προηγούμενο της λογικής που θα βλέπαμε χρόνια μετά επαυξημένο στο Μνημόνιο. Ηταν η στιγμή γέννησης του ελληνικού νεοφιλελευθερισμού• και στη γέννηση αυτή προΐστατο ο Κώστας Σημίτης, παρέα με τους δύο αφανείς ήρωες του επιτελείου του: τον Γιάννη Σπράο και τον Νίκο Γκαργκάνα, οι οποίοι θα γίνονταν πραγματικά διάσημοι πολύ αργότερα, όταν ο πρώτος με την έκθεσή του θα έδινε τις κατευθυντήριες γραμμές για τη μεταρρύθμιση που επιχείρησε ο –πρωθυπουργός πια– Κώστας Σημίτης με το Ασφαλιστικό και ο δεύτερος θα γινόταν ο πρώτος επικεφαλής της Τράπεζας της Ελλάδος με την είσοδο στο ευρώ.

Παρότι το λεξιλόγιο των ιθυνόντων της στροφής ήταν πολύ πιο ήπιο από αυτό που θα ακολουθούσε τις επόμενες δεκαετίες, οι αντοχές της «Αλλαγής» στις νεοφιλελεύθερες στροφές αποδείχθηκαν εύθραυστες. Η προθυμία του υπουργού και η βούληση του πρωθυπουργού υπέρ του προγράμματος δεν αποδείχθηκαν αρκετές και οι πολιτικές ισορροπίες ανάγκασαν το ΠΑΣΟΚ να υποχωρήσει. Η έξοδος Σημίτη ήταν η δεύτερη φορά που το κόμμα του τον θυσίασε τελετουργικά ως υπαίτιο μιας δεξιάς στροφής. Την ημέρα που ο Σημίτης ανακοίνωσε τον Προϋπολογισμό του 1988, ο Ανδρέας Παπανδρέου προέβη σε δημόσιες δηλώσεις, οι οποίες αναιρούσαν την πρωινή ανακοίνωση, και ο υπουργός κατέθεσε την παραίτησή του την επόμενη ημέρα.

Μέρες κρασιού και ρόδων

Δεκαετίες μετά και μιλώντας στο έκτακτο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το 2004, τη στιγμή που εγκατέλειπε την πρωθυπουργία της χώρας και παρέδιδε τα κλειδιά του κόμματος στον Γιώργο Παπανδρέου, ο Κώστας Σημίτης φρόντισε, απερχόμενος, να παγιώσει τον εκσυγχρονισμό ως στρατηγικό ορίζοντα της παράταξής του. Οκτώ χρόνια και δύο μήνες πριν απ’ αυτό είχε μεταλλάξει καθολικά την ελληνική πολιτική, κοινωνία και οικονομία, εγκαινιάζοντας μια εποχή που κατέρρευσε επώδυνα το 2010.

Δεν είναι σαφές αν ο ίδιος επιδίωξε να ηγηθεί της δικής του «φράξιας» εντός του ΠΑΣΟΚ. Το σίγουρο είναι ότι από την κυβερνητική του έξοδο, το 1987, μέχρι την επάνοδο του Ανδρέα Παπανδρέου, ο Σημίτης καλλιεργούσε μια ιδιαίτερη αντιπολίτευση εντός του κόμματος, η οποία συναντάτο σε σημεία με τις κριτικές που δεχόταν εξ αριστερών.

Το 1992, στο βιβλίο του «Εθνικιστικός λαϊκισμός ή εθνική στρατηγική», γραμμένο και εκδοθέν στην κορύφωση του Μακεδονικού, ως αντίδοτο στην εθνική ρητορική και την πελατειακή πολιτική (που σιωπηλά εξυπακούεται ότι προέκρινε ο Ανδρέας Παπανδρέου), προτείνεται ένα «κοκτέιλ» στροφής στην Ευρώπη, κατάφασης στις τάσεις της παγκοσμιοποίησης και διάλυσης των οπισθοδρομικών «προκαταλήψεων», που έτεμναν οριζόντια την κοινωνία.

Όταν η κούρσα διαδοχής του ασθενούς ηγέτη του ΠΑΣΟΚ ξεκίνησε με τους φρενιτικούς της ρυθμούς, το ανανεωτικό ρεύμα που εδραζόταν στις παραπάνω πεποιθήσεις και μια σειρά συμμαχιών στους κόλπους του κόμματος του χάρισαν την ηγεσία και την πρωθυπουργία.

Η οκταετία που ακολούθησε ήταν μία από τις πυκνότερες πολιτικά περιόδους της Μεταπολίτευσης: πέρα από την κούρσα διαδοχής, που επικύρωσε μια δεξιά στροφή, αντίστοιχη των ευρωπαϊκών κεντροαριστερών παρατάξεων της εποχής, η νίκη του άρχισε ήδη μια ατέρμονη αλυσίδα ταραχών, κρίσεων και ανακατατάξεων, στις οποίες δεν τηρούσε πάντα αμυντική στάση.

Η κρίση των Ιμίων λίγες μόλις ημέρες αφότου κάθισε στον «θρόνο» έδωσε νέα πνοή στις εθνικιστικές εξάρσεις και επανακαθόρισε την έννοια του διπλωματικού επεισοδίου. Η υπόθεση Οτσαλάν παρέμεινε μέχρι σήμερα «αγκάθι» στο πλευρό της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.

Η «φούσκα» του χρηματιστηρίου αποτέλεσε το πρώτο επεισόδιο της πραγματικής ανευθυνότητας στο πεδίο της οικονομίας. Τα Ολυμπιακά έργα, πλαισιωμένα από τα πάμπολλα εργατικά ατυχήματα που σημειώθηκαν σε αυτά, αποτέλεσαν ένα από τα πιο φημισμένα περιστατικά κακοδιαχείρισης. Ο μαθηματικός τύπος ανανέωσε τη δυνατότητα διασπάθισης δημοσίου χρήματος, ενώ έφτιαξε δίκτυα συμφερόντων που ακόμα και σήμερα αδυνατούν να ξηλωθούν. Οι ταυτότητες και το τζαμί κατέληξαν να επιβεβαιώνουν, αν όχι να ενισχύουν, το γόητρο και την πολιτική δύναμη της Εκκλησίας.

Η έλευση των ευρωπαϊκών χρημάτων προς τα «προοδευτικά» προγράμματα και η επιλογή Σημίτη να στελεχώσει το κράτος με την ευρύτερη πανεπιστημιακή Αριστερά έφτιαξαν κάποιες τερατώδεις ιδεολογικές, πολιτικές και προσωπικές συγγένειες.

Η απόπειρα μεταρρύθμισης του Ασφαλιστικού από τον Τάσο Γιαννίτση προς ένα κεφαλαιοποιητικό σύστημα εγκαινίασε τον πόλεμο στο κοινωνικό κράτος.

Στο φόντο όλων αυτών, η κακοδαιμονία του ευρώ, η πυκνότητα των σκανδάλων, που μέχρι σήμερα ακόμα αποκαλύπτονται, και η επώαση ενός στελεχιακού δυναμικού που θα έπαιρνε στα χέρια του τις τύχες της οικονομίας για τις επόμενες δεκαετίες αποτέλεσαν το προοίμιο μιας τραγωδίας που εκτυλίσσεται μέχρι σήμερα.

Ωστόσο, εκεί που η διακυβέρνηση 1996-2004 έκανε τη βαθύτερη ζημιά ήταν στο πεδίο της κουλτούρας. Ο άνθρωπος που διακήρυττε ότι η ευτυχία της νέας εποχής ανάγεται στα «καφενεία που θα γίνουν καφετέριες» διέβρωσε πιθανώς όσο κανένας άλλος πολιτικός ηγέτης την καθημερινότητα.

Διαβάζοντας την αυτοβιογραφία του, μπορεί εύκολα να καταλάβει κανείς γιατί: πάμπολλα είναι τα σημεία που, ξεφεύγοντας στο εξωτερικό ως σπουδαστής, ως καταζητούμενος κι ως πολιτικός δηλώνει τη συμπάθειά του στις ευρωπαϊκές κοινωνίες έναντι της «οπισθοδρομικής» χώρας καταγωγής του. Μόνο ως ειρωνεία της τύχης μπορεί να ιδωθεί το ότι η τελευταία πράξη της κυβερνητικής του σταδιοδρομίας ήταν ο φημισμένος διάλογος με τον Τόνι Μπλερ, όπου ζητούσε την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα επειδή έρχονταν εκλογές.

Στην έξοδο, ο υπερόπτης κοσμοπολίτης εκσυγχρονιστής κυνηγούσε ένα εθνικιστικό αίτημα για λαϊκιστική χρήση με ίδιον όφελος• και όπως ήταν αναμενόμενο, εισέπραξε το γέλιο του Βρετανού τότε πρωθυπουργού.

ipropaganda.gr

"google ad"