Ο Ανδρέας Παπανδρέου, η Coca Cola και ο μίτος της Αριάδνης

Του Όμηρου Ταχμαζίδη *

“Δεν νομίζω ποτέ πουθενά στον κόσμο να έχει δοθεί άδεια σε οποιαδήποτε πολυεθνική να διαφημιστεί χρησιμοποιώντας οποιαδήποτε αρχαία κειμήλια … ΓΙΑΤΙ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ.ΓΙΑΤΙ;;;; […] Καταλήγω τελικά, ότι είμαστε άξιοι της μοίρας μας και δεν σεβόμαστε ούτε την καταγωγή μας, ούτε τον πολιτισμό μας αλλά και ούτε τους ιδίους τους εαυτούς μας”

Μάνος Ζερβάκης, Μια διαφημιστική καμπάνια… δυσφημίζει την Κρήτη

(άρθρο στην ιστοσελίδα cretalive, Παρασκευή 7 Ιουλίου 2017)

Ζούμε σε καιρούς συσσωρευμένης οργής. Η διαπίστωση δεν αφορά μόνο στη χώρα μας. “Οργή και χρόνος” είναι ο τίτλος ενός ογκώδους βιβλίου του σύγχρονου Γερμανού φιλοσόφου Peter Sloterdjik, στο οποίο ο διανοητής σταρ εκκινεί την αφήγησή του με την αναφορά στον πρώτο στίχο της Ιλιάδος του Ομήρου: “μήνιν άοιδε θεά…”. Ο Sloterdjik ομιλεί για το ρόλο του “θυμοτικού” στοιχείου στην σύγχρονη πολιτική και διακρίνει τη συγκρότηση ενός είδους “τραπεζών οργής” στις χώρες της καπιταλιστικής περιφέρειας, κυρίως στον ισλαμικό κόσμο. Αμφιλεγόμενος διανοητής ο Sloterdjik – προσωπικώς, όντας νεαρός φοιτητής στην Χαϊδελβέργη, ήλθα σε επαφή με τη σκέψη του από το πρώτο ήδη βιβλίο του, “Κριτική του κυνικού λόγου”, με το οποίο κατέστη μεμιάς γνωστός στους ακαδημαϊκούς κύκλους της Γερμανίας – αμφιλεγόμενο και τούτο το βιβλίο του, παρά τις πολλές πρωτότυπες εμπνεύσεις και ιδέες του.

Αυτή την οργή, την οποία περιγράφει εκτενώς ως ιστορικό, κοινωνικό και οντολογικό φαινόμενο ο Sloterdijk, ή, ακριβέστερα, πτυχές της, διέκρινα στο κείμενο του Μάνου Ζερβάκη, το οποίο αναρτήθηκε στο διαδίκτυο μία ημέρα, μετά την φιλοξενία στην on line έκδοση της εφημερίδας “Αγώνας της Κρήτης” ενός δικό μου άρθρου για τη διαφημιστική επίθεση της Coca Cola στην Κρήτη και στο πολιτιστικό απόθεμά της. [Βλ. το άρθρο στο διαδίκτυο: Όμηρος Ταχμαζίδης, Η  Coca Cola καπηλεύεται τις αρχαιότητες στοχεύοντας στην αγορά της Κρήτης] Οι περιγραφές από τον αρθογράφο αυτού του διαφημιστικού carpet bombing που κάνει η Coca Cola  στην κρητική κοινωνία είναι αυθόρμητες και παρά την έκδηλη συναισθηματική φόρτιση της αφήγησης, είναι πάρα πολύ χρήσιμες για όλους όσοι εμπλέκονται με τον έναν ή τον άλλο τρόπο σε αυτόν τον πόλεμο που διεξάγει κατά της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας, δαπανώντας εκατομμύρια, η αμερικανική εταιρία, μετά τα ισχυρά πλήγματα που δέχτηκε (και δέχεται), τα τελευταία χρόνια, από το Κίνημα “Ούτε γουλιά Coca Cola”. Είναι προφανές ότι η αμερικανική πολυεθνική θέλησε να προκαλέσει “σοκ και δέος” στην κρητική κοινωνία. Ακόμη και ο ίδιος ο Μάνος Ζερβάκης, παρόλη την οργή και αγανάκτησή του και τη φανερή θέληση του να αντιδράσει, φαίνεται αμήχανος και δεν ξέρει προς ποια κατεύθυνση να διοχετεύσει την οργή του, φτάνοντας, μάλιστα, στο όρια της μισαυτίας: “Είναι η πρώτη φορά που λυπάμαι για την καταγωγή μου, ντρέπομαι για λογαριασμό όλων των απανταχού Κρητών και απευθύνομαι στους συντοπίτες μου που επέλεξαν να στηρίξουν αυτήν την ανούσια, ντροπιαστική και άθλια καμπάνια”.

Το διαφημιστικό carpet bombing έχει φέρει ήδη και σε αυτόν τον ίδιο τα πρώτα αποτελέσματα: έχει προκαλέσει συναισθήματα απόγνωσης σε κάποιον που θεωρεί ότι πρέπει να αντισταθεί – η εξαγορά, ο εκφοβισμός και η πρόκληση συναισθημάτων ηττοπάθειας στον εν δυνάμει αντίπαλο συγκαταλέγεται στις σταθερές πρακτικές του συστήματος Coca Cola. Όπως επίσης η ώθηση στην αυτοταπείνωση και η συμβολή στη μείωση της αυτοεκτιμήσεως, οι οποίες αποτελούν σταθερές αναφορές κάθε αποικιοκρατικού συστήματος ελέγχου μιας επικράτειας και του πληθυσμού της: με τη θερινή διαφημιστική καμπάνια της στην Κρήτη η Coca Cola θέλει να στείλει το μήνυμα προς την κρητική κοινωνία και τα μέλη της πριν καν αυτά προφτάσουν να προχωρήσουν σε περαιτέρω σκέψεις και πριν προλάβουν να διυλίσουν τα αλλεπάλληλα διαφημιστικά μηνύματα ότι “εδώ ο αφέντης είμαι εγώ”. Και να “συμμαζευτούν” όλοι: πολιτικοί, τοπικά μέσα ενημέρωσης και δημοσιογράφοι, ελεγκτικοί μηχανισμοί του κράτους, εισαγγελείς, ντόπιοι βιομήχανοι, καταστηματάρχες και το κυριότερο να καθηλωθεί το καταναλωτικό κοινό της τοπικής κοινωνίας. Να μην τολμήσει να προχωρήσει παραπέρα τη φυσιολογική σκέψη που διατύπωσε και ο Μάνος Ζερβάκης: “Μπορεί οι πολυεθνικές να έχουν δύναμη αλλά την αντλούν από τον καθένα από εμάς που δίνουμε αξία στα προϊόντα τους…”.

Σε αυτή τη φράση ευρίσκεται το κλειδί για την αντιμετώπιση της Coca Cola και των πρακτικών της. Και από εδώ προκύπτει η ισχύς των καταναλωτών/τριών απέναντι της. Η επιλογή της Κρήτης ως φετινού θερινού διαφημιστικού στόχου δεν έγινε τυχαίως. Η αμερικανική πολυεθνική μετράει μεγάλες απώλειες και σε αυτήν την, πιο κρίσιμη, αγορά της χώρας, πιο κρίσιμη ακόμη και από την αγορά του Λεκανοπεδίου της Αττικής, εφόσον στη Μεγαλόνησο παρατηρείται η μεγαλύτερη κατανάλωση αναψυκτικών κατά κεφαλή στην Ελλάδα: η Κρήτη το χρυσορυχείο του κλάδου, που αποτελούσε, μέχρι τα πρόσφατα χρόνια, αδιαμφισβήτητο προπύργιο των πωλήσεων της Coca Cola απειλείται, τώρα, από την εμφάνιση στο προσκήνιο των ελληνικών επιχειρήσεων.

Και η αμερικανική πολυεθνική, σε μια φυγή προς τα εμπρός, επέλεξε να καπηλευτεί το πολιτιστικό απόθεμα του νησιού. Έτσι απλά και χωρίς καμία δικαιολογία: η Coca Cola συμπεριφέρεται, ούτως ή άλλως, απέναντι στη χώρα και στους θεσμούς της σα να ευρίσκεται σε “μπανανία”. Άλλωστε δεν είναι πρώτη φορά που συναντάμε μια τέτοια λαθροχειρία της εις βάρος των αρχαιολογικών θησαυρών της χώρας. Προηγήθηκε παλαιότερα η καπηλεία του Παρθενώνα, όταν στην ιταλική εφημερίδα Corriere della Serra παρουσιάστηκε φωτογραφία του μνημείου με τους κίονες του σε σχήμα φιάλης της Coca Cola. Η πρόθεση εμπορευματοποίησης των αρχαιολογικών θησαυρών της πατρίδας μας από την αμερικανική πολυεθνική δεν είναι κάτι κρυφό: διαρκώς ανώτατα στελέχη της δημοσιοποιούν expressis verbis το “ενδιαφέρον” τους για τις ελληνικές αρχαιότητες. “Ενδιαφέρον” επί του ζητήματος  εκδηλώνει και το “Ίδρυμα Α.Γ.Λεβέντη” – παρακλάδι “επιστημονικής νομιμοποίησης” της Coca Cola Τρία Έψιλον στην ελληνική και κυπριακή κοινωνία – με τους υποτρόφους του. Άλλη μια κρυφή πτυχή της ελληνικής νεοαποικιακής συνθήκης. Είναι φανερό, ότι αυτή την περίοδο η Coca Cola λειτουργεί ως αιχμή του δόρατος του ξένου κεφαλαίου στη χώρα μας και αντιστρατεύεται, όχι μόνο τα συμφέροντα του ντόπιου κεφαλαίου, στη συγκεκριμένη περίπτωση τις ελληνικές επιχειρήσεις χυμών και αναψυκτικών, αλλά και τα γενικότερα συμφέροντα της πατρίδας μας.

Η Coca Cola επικαλείται, σε ανακοινώσεις και δημοσιεύσεις, την συμβολή της στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, αλλά αποκρύπτει ότι αναφέρεται σε μια ανάπτυξη η οποία συμβάλλει στην μακρόχρονη καθήλωση και τη διαρκή εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας. Σε ένα σύντομο, αλλά πολύ περιεκτικό κείμενο του, με το ενδεικτικό τίτλο “Multinational Corporation and Empire” (“Πολυεθνικές εταιρίες και αυτοκρατορία”), ο Ανδρέας Παπανδρέου υπογραμμίζει για αυτού του είδους την ανάπτυξη που προκαλούν στις χώρες της περιφέρειας οι επενδυτικές δραστηριότητες των πολυεθνικών τα εξής διαφωτιστικά: “Ο κεντρικός πυρήνας του προβλήματος της εξάρτησης βρίσκεται στο γεγονός πως το αναπτυξιακό μοντέλο, η δομή της ανάπτυξης της περιφέρειας κατευθύνεται σε μονοπάτια παραγωγής που αντανακλούν τις απαιτήσεις της μητρόπολης παρά τις απαιτήσεις της ίδιας της περιφέρειας”. Στην περίπτωση της Coca Cola και της χώρας μας, πέρα από τη γνωστή συμμετοχή της πολυεθνικής – με το αζημίωτο – στους Ολυμπιακούς Αγώνες – εδώ και αν εξυπηρετήθηκαν οι απαιτήσεις των μητροπόλεων και των πολυεθνικών τους, εννοείται και των ντόπιων μεταπρατών συνεργατών τους – θα πρέπει να εξετάσουμε την καθήλωση των ελληνικών εταιριών στον κλάδο των αναψυκτικών, η ανάπτυξη των οποίων θα άνοιγε δρόμους και για άλλους τομείς της παραγωγικής δραστηριότητας (π.χ. ενίσχυση της παραγωγής μηχανημάτων εμφιάλωσης ή ψυγείων, αυτόματα μηχανήματα συσκευασίας και “παλετοποίησης”, κ.ο.κ.). Η Coca Cola θέτει διαρκώς εκ νέου σε κυκλοφορία μέσω του ελεγχόμενου από αυτήν τύπου τον  παραπλανητικό ισχυρισμό ότι υπάρχει χώρος ανάπτυξης για όλους και ότι αυτοί έχουν απλώς διαθέσιμα περισσότερα κεφάλαια για επενδύσεις: πρόκειται για προπαγανδιστική ρητορεία που σκοπό έχει να αμβλύνει τα κριτικά αντανακλαστικά των καταναλωτών και των επιχειρηματιών του κλάδου – τα τελευταία  χρόνια οι περίφημες επενδύσεις της στη χώρα μας, αφορούν, σχεδόν αποκλειστικώς, διαφημιστικές καμπάνιες και άλλα παρεμφερή για να περιοριστούν οι απώλειες στα μερίδια της αγοράς, που προκαλούνται εξ αιτίας του μποϊκοτάζ και του Κινήματος “Ούτε γουλιά Coca Cola”.

Ευρισκόμαστε σε μια κρίσιμη καμπή στην ιστορία της χώρας. Σήμερα χαράζονται δρόμοι που θα καθορίσουν το μέλλον γενιών και γενιών. Οι ευθύνες δεν ευρίσκονται μόνο στα χέρια των πολιτικών, αλλά και των πολιτών. Καθημερινώς όταν επιλέγουμε ένα συγκεκριμένο προϊόν από το ράφι ενός καταστήματος, επιλέγουμε και έναν τρόπο ζωής και μια μορφή μέλλοντος. Και δεν έχουμε πολλά περιθώρια για άλλες χαμένες ευκαιρίες. Και αυτό διότι οι προτεραιότητες του συστήματος Coca Cola  – αυτό πρέπει να γίνει κατανοητό και από τον τελευταίο πολίτη αυτής της χώρας – δε συμπίπτουν σε κανέναν σημείο με τις αναγκαίες προτεραιότητες που πρέπει να θέσει ο λαός μας για να ορθοποδήσει. Στο προαναφερθέν κείμενό του ο Ανδρέας Παπανδρέου, αναφέρει σε σχέση με την εξαρτημένη ανάπτυξη και το εξής σημαντικό: “Κάθε δικαίωμα εκλογής για μια ιδιαίτερη χρήση των πλουτοπαραγωγικών πηγών σε μια ειδική στιγμή, άπαξ και χάθηκε, μπορεί να μην ξαναδοθεί ποτέ”. Σήμερα ευρισκόμαστε στην ευχάριστη θέση να χαιρόμαστε που το νερό “Ζαρός” κέρδισε την πρώτη θέση σε σημαντικό παγκόσμιο διαγωνισμό στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, όπως και από το γεγονός ότι οι εξαγωγές και τα κέρδη της συγκεκριμένης επιχείρησης αυξάνονται μέσα σε συνθήκες κρίσης βοηθώντας την εθνική οικονομία, αλλά αυτό μπορεί να μετατραπεί σε χαμένη ευκαιρία, αν υποταχθούμε στις επιδιώξεις της Coca Cola και στους μακροπρόθεσμους προγραμματισμούς της. Δε θέλω να επεκταθώ και σε άλλα παραδείγματα γιατί είναι ξεκάθαρο το είδος της επιχειρηματολογίας μου. Αν χάσουμε παρόμοια συγκριτικά πλεονεκτήματα, χαθήκαμε…

Η ανάπτυξη στην οποία αναφέρεται η Coca Cola  είναι μια ανάπτυξη που ενισχύει την εξάρτηση της χώρας, αντιθέτως η ανάπτυξη των ντόπιων επιχειρήσεων (ιδιωτικών, δημοτικών, συνεταιριστικών, μικτών, συνεργατικών) ανοίγει και το δρόμο για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ανεξαρτησία της χώρας σε ένα κόσμο πολλαπλών δεσμεύσεων και εξαρτήσεων και ευρίσκεται πιο κοντά στις ανάγκες και τους πόθους της συντριπτικής πλειονότητας του λαού μας. Και εδώ διέγνωσε  ορθώς ο Ανδρέας Παπανδρέου τη σχέση εξάρτησης, πολυεθνικών εταιριών και ανάπτυξης, όταν υπογράμμιζε ότι πράγματι λαμβάνει χώρα “κάποιο είδος ανάπτυξης” στα έθνη της καπιταλιστικής περιφέρειας, “αλλά πρόκειται για μια ανάπτυξη που προωθεί και ενισχύει την εξάρτηση μέσω της διείσδυσης του μητροπολιτικού κεφαλαίου μέσα στην ίδια την υφή της εξαρτημένης οικονομίας και κοινωνίας. Η συγχώνευση της εξαρτημένης οικονομίας μέσα στη δομή της διεθνούς οικονομίας γίνεται με όρους και μορφές που ταιριάζουν στην ανάπτυξη της αυτοκρατορικής μητρόπολης και όχι στις ανάγκες και τις προσδοκίες των πολιτών των νεο-αποικιών”.

Ο εκμαυλισμός της ελληνικής κοινωνίας, που γίνεται τόσο απροκάλυπτα από την Coca Cola  τα τελευταία χρόνια, αποτελεί συστατικό στοιχείο της “υφής της εξαρτημένης οικονομίας και κοινωνίας”, στην οποία αναφέρεται ο Ανδρέας Παπανδρέου. Ακόμη, ωστόσο, έχουμε περιθώρια αντίστασης και αντιστροφής των πραγμάτων και η λύση ευρίσκεται στη μετατροπή της διαπίστωσης του Μάνου Ζερβάκη (“Μπορεί οι πολυεθνικές να έχουν δύναμη, αλλά την αντλούν από τον καθένα από εμάς που δίνουμε αξία στα προϊόντα τους…”)  σε πράξη αντίστασης και η πιο αποτελεσματική πράξη αντίστασης στην προκειμένη περίπτωση είναι το μποϊκοτάζ στα προϊόντα της Coca Cola.

Σε αυτή την περίπτωση δεν πρέπει να λησμονούμε ότι σε κάθε αποικία υπάρχει πάντοτε και ένα πλήθος ιθαγενών με διοικητικές και ιδεολογικές αρμοδιότητες που εξυπηρετούν τα συμφέροντα των αποικιοκρατών. Φθάνοντας προς το τέλος των συλλογισμών μου, να αναφέρω ότι η Coca Cola στην Αθήνα και στην Ατλάντα εμφανίζεται να ενδιαφέρεται “επιστημονικώς” και “ηθικώς” για δύο πράγματα στην χώρα μας: για το νερό και για τις αρχαιότητες. Αυτό σημαίνει ότι ενδιαφέρεται για δύο μελλοντικές πηγές μεγάλης κερδοφορίας. Και οι δύο σχετίζονται με την ανάπτυξη του τουρισμού, αλλά η μονοδιάστατη ανάπτυξη του τελευταίου ενισχύει την εξάρτηση και εξυπηρετεί τα συμφέροντα της μητρόπολης και των πολυεθνικών εταιριών που την εκπροσωπούν. [Η ανάπτυξη αυτής της συνάφειας δε μπορεί να γίνει εδώ, διότι θα “εκτροχιάσει” σε μεγάλο βαθμό το άρθρο από το κύριο θέμα του]

Μποϊκοτάζ, λοιπόν, τώρα για να μη μιλάμε στο μέλλον πάλι για άλλες χαμένες ευκαιρίες, γιατί, όπως υπογράμμιζε ο Ανδρέας Παπανδρέου, τον οποίο λησμονούν σήμερα όλοι εκείνοι που τους ανέσυρε από την κοινωνική αφάνεια, “η ιστορία των περιφερειών είναι … η ιστορία συσσωρευμένων χαμένων ευκαιριών”. [Για τον Ανδρέα Παπανδρέου, βλ. το άρθρο στο διαδίκτυο, Όμηρος Ταχμαζίδης, Η post mortem θυσία του Ανδρέα Παπανδρέου].

Βασική αρχή στην πολιτική είναι να μπορεί κανείς να κατονομάζει τον αντίμαχο. Όταν το κάνει αυτό έχει προβεί συγχρόνως στο πρώτο βήμα της επιτυχούς αντιμετώπισής του: στην  προκειμένη περίπτωση ο αντίμαχος ονομάζεται Coca Cola και όλοι γνωρίζουν που θα τον συναντήσουν – στα ράφια των σούπερ μάρκετ, στα καταστήματα εστίασης, στα ψιλικατζίδικα, στα περίπτερα…

Αγαπητέ συμπατριώτη, Μάνο Ζερβάκη εκεί μπορεί να κριθεί εμπράκτως και η απάντηση για την υπερηφάνεια ή όχι των Κρησσών και των Κρητών (εννοείται και όλων των Ελληνίδων και Ελλήνων) για την πολιτιστική κληρονομιά τους.

Κρατάμε τον μίτο της Αριάδνης κυριολεκτικώς στα χέρια μας…

Υ.Γ.: Συνιστώ στους αναγνώστες/στριες για περαιτέρω ενημέρωση και τα άρθρα: Όμηρος Ταχμαζίδης, Η καταναλωτική συνείδηση και το μποϊκοτάζ στην Coca Cola, Όμηρος Ταχμαζίδης, H Coca Cola  καπηλεύεται την αρχαιότητα στοχεύοντας στην αγορά της Κρήτης (είναι αναρτημένο και με τον τίτλο: Η Coca Cola καπηλεύεται τον Μινωικό πολιτισμό), Όμηρος Ταχμαζίδης, Έτσι ύπουλα φεύγει η Coca Cola για τη Βουλγαρία, Όμηρος Ταχμαζίδης, Η La Mia Stevia να γίνει ο εφιάλτης της Coca Cola, Όμηρος Ταχμαζίδης, Η Coca Cola και ο “οικονομικός δολοφόνος” της]

* O Όμηρος Ταχμαζίδης είναι μέλος του Ε.Γ. της “Σοσιαλιστικής Προοπτικής”

"google ad"