Ο Δήμος Σφακίων στο Νότιο Κρητικό Πέλαγος: Ο τόπος των επιβλητικών φαραγγιών και των γενναίων ανθρώπων

Γράφει:  Αναστασία Τωμαδάκη

Στιχουργός:  Μαρία Λαγουδάκη – Αγγελάκη

 Ο δήμος Σφακίων έχει έκταση 467.589 km² και 1.889 κατοίκους. Βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τμήμα του νομού Χανίων και συνορεύει, βόρεια με τους δήμους Χανίων και Αποκορώνου, δυτικά με τους δήμους Πλατανιά και Καντάνου-Σελίνου, ανατολικά με τους δήμους Ρεθύμνου και Αγίου Βασιλείου και νότια βρέχεται από το νότιο Κρητικό πέλαγος. Πρωτεύουσά του είναι η Χώρα Σφακίων και περιλαμβάνει εννέα δημοτικά διαμερίσματα

Το όνομα Σφακιά προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη σφαξ που σημαίνει χάσμα γης, φαράγγι. Στα Σφακιά βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος των Λευκών Ορέων, οι Σφακιανές Μαδάρες, με 110 κορυφές, (57 έχουν ύψος πάνω από 2.000 μέτρα, ψηλότερη η κορυφή Πάχνες 2.453 μ) και πάρα πολλά φαράγγια. Το σπουδαιότερο είναι το φαράγγι της Σαμαριάς (εθνικός δρυμός) και ακολουθούν της Αράδαινας, της Ίμπρου, της Ελυγιάς, του Κλάδου, της Τρυπητής, του Ίλιγγα, του Μανικά, του Κατρέ, του Παπά Λαγγός και της Κάπνης. Υπάρχουν επίσης τέσσερα μικρά οροπέδια, του Ασκύφου, της Ίμπρου, της Ανώπολης και του Καλλικράτη. Στο νότιο παραλιακό μέτωπο των Σφακίων το τοπίο αλλάζει εντελώς. Υπέροχες ακτές, άλλοτε απόκρημνες και βραχώδεις και άλλοτε φιλόξενες με ψιλή άμμο ή χρωματιστά βότσαλα, διαδέχονται η μία την άλλη. Η θάλασσα του νότιου Κρητικού πελάγους απέραντη, αμόλυντη, κρυστάλλινη, αγκαλιάζει τα νότια παράλια και σαγηνεύει.

Σ΄ αυτήν την περιοχή με το μοναδικό και πολύπλοκο φυσικό ανάγλυφο, φαράγγια, γκρεμνά, δασωμένα βουνά, πετρώδεις αλπικές κορυφές (ορεινή έρημος, μικροί παγετώνες), απόκρημνες βραχώδεις ακτές, ημιερημικές αμμώδεις παραλίες, αμόλυντες θάλασσες, ευνοήθηκε η ανάπτυξη σπάνιων οικοσυστημάτων με ενδημικά είδη ζώων και φυτών. Στο βοτανικό πλούτο του τόπου περιλαμβάνονται πολλά προστατευόμενα είδη, όπως το δέντρο Αμπελιτσιά, αρωματικά και φαρμακευτικά βότανα, ορχιδέες, χασμόφυτα (φυτά που μεγαλώνουν σε γκρεμνά) κ.α. Στη μοναδική βιοποικιλότητα του τόπου εντάσσονται και πολλά είδη προστατευόμενης άγριας πανίδας όπως είναι ο κρητικός αίγαγρος, ο χρυσαετός, ο γυπαετός, ο κρητικός αγριόγατος, το ρινοδέλφινο, η φάλαινα φυσητήρας, η μεσογειακή φώκια και η χελώνα Καρέτα-Καρέτα. Με όλα αυτά τα σπάνια ζώα και φυτά να επιβιώνουν στα βουνά και τις θάλασσες του, ο τόπος των Σφακίων αποτελεί ένα από τα τελευταία καταφύγια άγριας ζωής στην Ελλάδα.

Σ΄ αυτόν τον τόπο των επιβλητικών βουνών και των απόκρημνων ακτών, κατοικούν από τα πανάρχαια χρόνια οι Σφακιανοί, μια ιδιαίτερη <<ράτσα>> Κρητικών. Το άγριο φυσικό περιβάλλον και η εξαιτίας του γεωγραφική τους απομόνωση, έχουν επιδράσει  καταλυτικά στη διαμόρφωση, τόσο της σωματικής τους διάπλασης, όσο και του χαρακτήρα τους. Οι Σφακιανοί είναι λυγερόκορμοι, ρωμαλέοι, με ευγενικά μα ταυτόχρονα σκληρά χαρακτηριστικά και αετίσιο βλέμμα. Διαθέτουν ατίθασο χαρακτήρα, είναι ατρόμητοι, παρορμητικοί, πέραν του δέοντος ισχυρογνώμονες, μα ταυτόχρονα φιλόξενοι, φιλότιμοι και αξιοπρεπείς. Αγαπούν στο έπακρο να ζουν ελεύθεροι, τόσο που δεν διστάζουν να θυσιάσουν ακόμη και τη ζωή τους για να υπερασπιστούν την τιμή και την ελευθερία τους. Διατηρούν αναλλοίωτα πολλά από τα πανάρχαια ήθη και έθιμα τους και στη ντοπιολαλιά τους υπάρχουν ακόμη και σήμερα στοιχεία της αρχαίας Δωρικής διαλέκτου (π.χ. προφέρουν το λ ως ρ, γάρα αντί για γάλα ).

Η αρχή της ιστορίας αυτού του τόπου και των ανθρώπων του, χάνεται στα βάθη του χρόνου και των μύθων. Στο φαράγγι της Σαμαριάς λένε πως γεννήθηκε η Βριτόμαρτης Αρτέμιδα, η θεά του κυνηγιού και ότι τον Γκίγκιλο διάλεξε για να στήσει το θρόνο του ο Δίας πριν τον μεταφέρει στον Όλυμπο. Στις παραλίες των Σφακίων ερωτεύτηκε ο θεός Απόλλωνας  την νύμφη Ακκακαλλίδα  και στο οροπέδιο Ασκύφου είχε το βασίλειό του ο πρωτότοκος γιός του Μίνωα, ο Κατρέας (Λαγγός του Κατρέ). Οι παλαιότερες αποδείξεις ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή είναι βραχογραφίες με σκηνές κυνηγιού, που χαράχτηκαν πριν από τουλάχιστον 4.000 χρόνια σε σπήλαιο στο χωριό Ασφένδου.

Εντυπωσιακά αρχαιολογικά ευρήματα, μαρτυρούν την μεγάλη ακμή της περιοχής κατά την κλασική και Ρωμαϊκή εποχή. Πολλές αρχαίες πολιτείες όπως η Ανώπολις, ο Φοίνιξ, η Τάρρα, η Αραδήν, η Ποικιλασσός ευημερούσαν τότε στα Σφακιά. Ήταν ισχυρές, αυτόνομες, με δικά τους νομίσματα και διαφέντευαν με τα καράβια τους τις θάλασσες. Δημιούργησαν αποικίες στο Αιγαίο, στην νότιο Ιταλία και τον Εύξεινο Πόντο. Οι Σφακιανοί έλεγχαν τους δρόμους του εμπορίου, πότε ως πετυχημένοι έμποροι και πότε ως κουρσάροι. Στους Βυζαντινούς χρόνους στη θέση των αρχαίων ναών οικοδομήθηκαν χριστιανικές Βασιλικές με περίτεχνα ψηφιδωτά δάπεδα (πολλά διασώζονται μέχρι σήμερα) και καθώς περνούσαν οι αιώνες, έξοχα τοιχογραφημένες εκκλησίες και αμέτρητα μικρά ξωκλήσια γέμιζαν κάθε γωνιά των Σφακιών.

Κι ύστερα ήρθαν οχτακόσια συνεχόμενα χρόνια σκλαβιάς, πρώτα από τους Φράγκους κι ύστερα από τους Τούρκους. Ουδέποτε εγκαταστάθηκαν κατακτητές μόνιμα στα Σφακιά. Περνούσαν, έκαιγαν, έσφαζαν, ξεθεμελίωναν, μα πάντα αποχωρούσαν, επειδή γνώριζαν ότι, λόγω της ιδιαίτερης ιδιοσυγκρασίας τους, ήταν αδύνατον να καθυποτάξουν τους Σφακιανούς. Έτσι τα Σφακιά ήταν ο τόπος που πάντα έκαιγε η φλόγα της ελευθερίας και που ξεκινούσαν οι περισσότερες επαναστάσεις και απελευθερωτικοί αγώνες της Κρήτης. Υπολογίζεται ότι ξεσπούσε, κατά μέσο όρο, μία εξέγερσή κάθε 20 χρόνια. Μέσα απ΄ αυτούς τους αγώνες αναδείχτηκαν πολλές ηρωικές προσωπικότητες που επέδειξαν θαυμαστή ανδρεία και αυταπάρνηση. Εξέχουσα θέση ανάμεσά τους κατέχει ο Ανωπολίτης, Ιωάννης Βλάχος ή Δασκαλογιάννης.

Σήμερα τα Σφακιά απολαμβάνουν την ελευθερία τους και προοδεύουν. Οι Σφακιανοί ασχολούνται παραδοσιακά με την κτηνοτροφία και τη γεωργία παράγοντας εκλεκτά προϊόντα, ενώ παράλληλα έχουν στραφεί και προς τον τουρισμό, δημιουργώντας τις κατάλληλες υποδομές για την τουριστική ανάπτυξη του τόπου τους. Στην περιοχή υπάρχουν ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, ταβέρνες, φούρνοι, τυροκομεία, μίνι μάρκετ, ΑΤΜ, και βενζινάδικα. Έτσι, ο επισκέπτης έχοντας εξασφαλίσει μια άνετη διαμονή, έχει τη δυνατότητα να επιλέξει, ανάλογα με τη διάθεσή του, μικρές ή μεγάλες εξορμήσεις για να γνωρίσει την άγρια ομορφιά της περιοχής.

Μπορεί να επισκεφτεί τα χωριά και τους οικισμούς, να συναναστραφεί τους κατοίκους τους, να γευτεί την ντόπια κουζίνα, να γνωρίσει την τοπική αρχιτεκτονική, το Σφακιανό μονόσπιτο, έναν από τους πλέον αρχέγονους τύπους κατοικίας στην μεσόγειο. Μπορεί να περιηγηθεί στους αρχαιολογικούς χώρους των αρχαίων πόλεων, στα κάστρα και στις αμέτρητες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες. Πεζοπορώντας σε καλά σηματοδοτημένα μονοπάτια, μπορεί να ανέβει στις κορυφές της Μαδάρας ή να διασχίσει τα επιβλητικά φαράγγια .Μπορεί να  απολαύσει τις 24 πανέμορφες παραλίες και τη θάλασσα με τα υπέροχα γαλαζοπράσινα νερά είτε κολυμπώντας, είτε κάνοντας θαλάσσια σπορ και καταδύσεις (καταδυτικό κέντρο Σφακίων). Μπορεί να επιχειρήσει πτήση με αλεξίπτωτο πλαγιάς στον κάμπο του Φραγκοκάστελου ή να τολμήσει άλμα με ελαστικό σχοινί στο κενό από τη γέφυρα της Αράδαινας.

Ο τόπος των Σφακίων αποτελεί ιδανικό τουριστικό προορισμό αφού συνδυάζει την αναψυχή και την ξεκούραση, με την περιήγηση και τις δραστηριότητες στη φύση. Είναι ένας τόπος ξακουστός στα πέρατα του κόσμου για την ιστορία, τη λεβεντιά της γης και των ανθρώπων της και την ασύγκριτη, σπάνια ομορφιά του.

Δημοτικά διαμερίσματα Δήμου Σφακίων.

• Κοινότητα Χώρας Σφακίων, με τη Χώρα Σφακίων, τη Βριτομάρτις και τους Κομιτάδες. Το χωριό της Χώρας Σφακίων είναι χτισμένο αμφιθεατρικά γύρω από το λιμάνι απ’ όπου αποπλέουν καθημερινά καραβάκια για το Λουτρό, την Αγία Ρουμέλη, τη Σούγια, την Παλιόχωρα και τη Γαύδο. Στο λόφο Καστέλι υπάρχουν τα ερείπια ενετικού κάστρου. Δυτικά του χωριού υπάρχει η μικρή παραλία Βρύση, η ειδυλλιακή παραλία Ίλιγγας και το μονοπάτι που οδηγεί στην παραλία Γλυκά Νερά. Γύρω από το χωριό υπάρχουν 46 εκκλησίες, από τις 100 που υπήρχαν παλιότερα. Στο χωριό Κομητάδες σώζεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου με περίτεχνες τοιχογραφίες του Ιωάννη Παγωμένου (1314) και η ιστορική μονή της Παναγιάς της Θυμνιανής (1500), όπου κηρύχθηκε η επανάσταση στις 29 Μάη 1821.
• Κοινότητα Αγίας Ρουμέλης, με την Αγία Ρουμέλη και την παλαιά Αγία Ρουμέλη. Στο χωριό σώζονται τα ερείπια της αρχαίας Τάρρας. Επίσης ερείπια παλαιοχριστιανικής Βασιλικής, με θαυμάσιο ψηφιδωτό δάπεδο, χτισμένης πάνω σε αρχαίο ναό του Απόλλωνα. Τούρκικο κάστρο σε λόφο βόρεια του χωριού και στην παραλία Σελούδα ο ναός του Αγίου Παύλου του 11ου αιώνα. Το παλιό χωριό της Αγίας Ρουμέλης είναι χτισμένο στην έξοδο του Εθνικού Δρυμού της Σαμαριάς. Το φαράγγι της Σαμαριάς είναι το μεγαλύτερο, επιβλητικότερο και ομορφότερο φαράγγι της Ευρώπης, το οποίο από το 1962 έχει χαρακτηρισθεί Εθνικός δρυμός και από το 2001 ανήκει στο δίκτυο ΦΥΣΗ 2000. Το μήκος του φτάνει τα 15 χλμ. Η χλωρίδα και η πανίδα του προστατεύονται από διεθνείς συμβάσεις, με κορυφαίο τον περίφημο Κρητικό αίγαγρο ή αγρίμι ή ΚΡΙ-ΚΡΙ . Το τοπίο είναι θαυμάσιο με ιδιόμορφους γεωλογικούς σχηματισμούς. Στα μισά του φαραγγιού βρίσκεται το χωριό Σαμαριά, το οποίο εγκαταλείφθηκε το 1962. Εκεί βρίσκεται η βυζαντινή εκκλησία του 14ου αιώνα Οσία Μαρία η Αιγυπτία, η οποία έδωσε το όνομά της στο φαράγγι, αφού το Σαμαριά αποτελεί συναίρεση του “Οσία Μαρία”, ”Σια Μαρία”, ”Σαμαριά”. Ένα από τα ωραιότερα τμήματα της διαδρομής είναι οι Πόρτες, όπου οι δύο πλευρές του φαραγγιού απέχουν μόνο 3,5 μέτρα και έχουν ύψος 500 μέτρα. Η διαδρομή διαρκεί 4-6 ώρες, αναλόγως του ρυθμού. Είναι επισκέψιμο από Μάιο έως Οκτώβριο.
• Κοινότητα Αγίου Ιωάννου, με τον Άγιο Ιωάννη και την Αράδαινα. Στον Άγιο Ιωάννη που είναι χτισμένος μέσα σε ένα πανέμορφο πευκοδάσος σώζονται δύο τοιχογραφημένες εκκλησίες του 13ου αιώνα, ο Άγιος Ιωάννης και η Παναγία. Η Αράδαινα, είναι χτισμένη πάνω στα ερείπια της αρχαίας Αραδήν. Η πρόσβαση στο χωριό γίνεται με μία κρεμαστή σιδερένια γέφυρα (δωρεά της οικ. Βαρδινογιάννη) που συνδέει τις δύο πλευρές του ομώνυμου φαραγγιού. Υπάρχει ο τοιχογραφημένος ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου του 14ου αιώνα που είναι χτισμένος πάνω σε παλαιοχριστιανική Βασιλική, στην άκρη του γκρεμού. Το φαράγγι καταλήγει στην παραλία Μάρμαρα, με τα γαλαζοπράσινα νερά και τις θαλάσσιες μαρμάρινες σπηλιές.

• Κοινότητα Ανωπόλεως, με την Ανώπολη, τα Λιβανιανά και το Λουτρό, Στο κέντρο της Ανώπολης βρίσκεται το σπίτι του ήρωα Δασκαλογιάννη. Νοτιοδυτικά του χωριού εντοπίζονται κυκλώπεια τείχη και τα ερείπια της ομώνυμης αρχαίας πόλης. Από εδώ ξεκινά μονοπάτι για την ψηλότερη κορυφή των Λευκών Ορέων, τις Πάχνες (2453 μ). Στο παραθαλάσσιο Λουτρό βρίσκονται τα ερείπια του αρχαίου Φοίνικα .

• Κοινότητα Πατσιανού, με τον Πατσιανό, τον Καλλικράτη, το Καψοδάσος και το Φραγκοκάστελο. Στην αμμώδη παραλία με τα καταγάλανα ρηχά νερά, στέκει αγέρωχο το Φραγκοκάστελο, μεσαιωνικό κάστρο, το οποίο μετά από τα δραματικά ιστορικά γεγονότα του 1828, πέρασε στο χώρο των θρύλων με το φαινόμενο των Δροσουλιτών. Ανατολικά του κάστρου στη σημερινή θέση του Αγίου Νικήτα υπήρχε η αρχαία πόλη με το όνομα Νικήτα.. Διάσημος είναι ο ελικοειδής απότομος δρόμος που συνδέει τον Καλλικράτη με το Φραγγοκάστελο.

• Κοινότητα Σκαλωτής, με την Σκαλωτή και τον Αργουλέ. Από τη Σκαλωτή και τον Αργουλέ ξεκινά η ζώνη παρατήρησης των Γυπαετών barbatus-barbatus.
• Κοινότητα Ασκύφου, με το Αμμουδάρι, το Γωνί, τις Καρές και τον Πετρέ, Στην περιοχή λειτουργεί αγροτουριστική μονάδα όπου μπορεί κάποιος να κάνει ιππασία, σκοποβολή, κυνήγι και ποδήλατο βουνού. Στις Καρές, υπάρχει ιστορικό μουσείο του Β’΄ παγκοσμίου πολέμου. Μικρό φρούριο σώζεται στην κορυφή του λόφου στα βόρειο-ανατολικά του οροπεδίου.
• Κοινότητα Ασφένδου, με το Ασφένδου, τον Άγιο Νεκτάριο, τον Βουβά και τα Νομικιανά. Στο χωριό Ασφένδου βρίσκεται το γνωστό σπήλαιο στη θέση Σκορδουλάκια, με τις περίφημες βραχογραφίες οι οποίες χρονολογούνται στην νεολιθική εποχή 8.000 π. Χ. και είναι το παλαιότερο ίχνος κατοίκησης της Κρήτης. Στο χωριό Νομικιανά δεσπόζει το μοναστήρι της Αγίας ζώνης το οποίο είναι χτισμένο μέσα στον τεράστιο απότομο βράχο που βρίσκεται από πάνω της.
• Κοινότητα Ίμπρου, με την Ίμπρο και τον Βρασκά, Από εδώ ξεκινά το ομώνυμο πολύ όμορφο φαράγγι.

Δήμος Σφακίων: Μια άλλη άποψη

Δήμος Σφακίων όμορφος στο νότιο Κρητικό,

με  φυσικό ανάγλυφο, τοπίο μοναδικό.

Με τα όμορφά του τα βουνά, γκρεμνά, φαράγγια, δάση

και τσι πανέμορφες του ακτές το νου έχει ξελογιάσει.

Πρωτεύουσά του η όμορφη η Χώρα Σφακίων,

καμάρι για την Κρήτη μας και το νομό Χανίων.

Πάχνες, Μαδάρες Σφακιανές, φαράγγι Σαμαριάς,

κι ακτές πολλές, φιλόξενες, καθάριας ομορφιάς.

Χιλιάδες χρόνια πιο παλιά η  αρχή της ιστορίας,

μέσα στα βάθη χάνεται τσι αρχαίας μυθολογίας!

Άρτεμις η Βριτόμαρτης , θεά, στη Σαμαριά,

στο Γκίγκιλο θρόνο έστησε ο Δίας στα ψηλά.

Ευρήματα εντυπωσιακά, αρχαιολογικά,

αρχαίες πόλεις ισχυρές, νομίσματα πολλά.

Σπάνια ζώα και φυτά στολίζουν τα γκρεμνά,

αίγαγρος και γυπαετός επάνω στα βουνά!

Χωριά κι όμορφοι οικισμοί , κάστρα και εκκλησίες,

οι πιο πολλές βυζαντινές κι έχουν τοιχογραφίες.

Κοινότητα Αγίας Ρούμελης, Σφακιά, Άγιος Ιωάννης,

κοινότητα Ανωπόλεως, ήρωας Δασκαλογιάννης.

Φιλόξενοι, φιλότιμοι και παρορμητικοί,

επαναστάτες και ήρωες είναι οι Σφακιανοί.

Γεύση από Φραγκοκάστελο όμορφη  Αγία Ρουμέλη,

Λουτρό, Ασφένδου, Σκαλωτή, τσ’ Ανώπολης το μέλι.

Η αναψυχή, η ξεκούραση, η διαδρομή στη φύση,

την πιο γλυκιά ανάμνηση μες στην ψυχή θα αφήσει.

ΚΡΗΤΗ  1-2-2017

"google ad"