Του Κώστα Σπυριδάκη
Το σημερινό πλαίσιο ανταγωνισμού των πολιτικών δυνάμεων διαμορφώθηκε από τις απαντήσεις των κομμάτων (παλιών και νέων) σε ερωτήματα που ανέκυψαν λόγω της οικονομικής κρίσης για τις σχέσεις της Ελλάδας με την Ε.Ε. και του κράτους με την οικονομία και την κοινωνία γενικότερα. Σε σχέση με τις ευρωεκλογές και τις εκλογές για τις περιφέρειες, η πολιτική διάσταση των αυτών των δημοτικών εκλογών συχνά υποβαθμίζεται. Ωστόσο, οι δημοτικές εκλογές, είναι δυνατόν να έχουν, σε αρκετές περιοχές τις χώρας, αντίκτυπο στην κεντρική πολιτική σκηνή, παρότι ή επειδή υπάρχουν αντιλήψεις οι οποίες τείνουν να υποβαθμίζουν αυτή τη σχέση ή να την αντιλαμβάνονται με διαφορετικό τρόπο.
Από την πλευρά της κυβέρνησης, η ΝΔ, εκεί που δεν μπορεί να αρνηθεί εντελώς τη συμβολική σημασία του αποτελέσματος των δημοτικών εκλογών για την επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία της πολιτικής της, προσπαθεί να υποβαθμίσει τη σχέση τους για την κεντρική σκηνή, δίνοντάς τους τον χαρακτήρα μιας διαδικασίας επιλογής των ικανότερων προσώπων. Ικανότερων στην υλοποίηση έργων και προγραμμάτων και την διαχείριση δομών κοινωνικής πολιτικής και πρόνοιας, με μέσα που η ίδια επέλεξε να περιορίσει εφαρμόζοντας τα μνημόνια και τον Καλλικράτη και στις κατευθύνσεις που η ίδια προσπαθεί να επιβάλλει ως μονόδρομο, στα πλαίσια της ικανοποίησης των απαιτήσεων και των αναγκών ενός συγκεκριμένου τύπου ανάπτυξης.
Καλλιεργώντας αυτή την αντίληψη πριμοδοτεί ταυτόχρονα και τον κυβερνητικό της εταίρο, το ΠΑΣΟΚ, το οποίο βασίζεται σε πρόσωπα που αναδείχθηκαν στις δημοτικές αρχές ως προνομιακοί συνομιλητές και διαμεσολαβητές ανάμεσα στην τοπική κοινωνία και το κεντρικό κράτος στο οποίο κυριαρχούσε. Εδώ, δίπλα στο κριτήριο της ικανότητας, με την έννοια που περιγράφεται παραπάνω, προστίθεται το κριτήριο ενός είδους κοινωνικής και οικολογικής ευαισθησίας ως σημείο διάκρισης της πολιτικής προσωπικότητας του υποψηφίου, από τους υποψηφίους της ΝΔ. Την ίδια αντίληψη εκφράζει και η ΔΗΜΑΡ, στηρίζοντας από κοινού με το ΠΑΣΟΚ, υποψήφιους, ενισχύοντας το προφίλ του ανεξάρτητου αυτοδιοικητικού παράγοντα που καλλιεργούν.
Τα παραπάνω κόμματα μαζί με παλιούς και νέους πολιτικούς σχηματισμούς και κόμματα σε ένα φάσμα που περιλαμβάνει όλες τις διαφορετικές εκδοχές του φιλελευθερισμού στο ελληνικό πολιτικό σύστημα, αναπαράγουν ελιτίστικες αντιλήψεις για το ρόλο που έχουμε ως άτομα στην άσκηση πολιτικής εξουσίας. Μετράμε μόνο είτε ως ψηφοφόροι είτε ως χαρισματικές προσωπικότητες που λαμβάνουν τις σωστές αποφάσεις, που επιλέγουν τις κατάλληλες τεχνικές λύσεις, που παίρνουν πρωτοβουλίες με στόχο, γενικά και αφηρημένα, ένα κοινό συμφέρον. Όταν συμμετέχουμε σε φορείς συλλογικής δράσης, τους χαρακτηρίζουν συντεχνίες, κομματικούς σωλήνες, εστίες ανομίας, εφόσον τα αιτήματα και τα μέσα διεκδίκησης τους ξεφεύγουν από όσα οι ίδιοι ορίζουν ως ρεαλιστικά και νόμιμα. Στον λαό, τη μεγαλύτερη πλειοψηφία των πολιτών που δεν ανήκουν στη μειοψηφία των ξεχωριστών προσωπικοτήτων, βλέπουν την αμάθεια, την ιδιοτέλεια, την έλλειψη αυτοπειθαρχίας και μια σειρά από άλλες αρνητικές νοοτροπίες και συμπεριφορές ως αιώνια, απαράλλακτες φυσικές ιδιότητες του. Έτσι, θεωρούν δεδομένο ότι «ο έλληνας» μπορεί να διοικηθεί αποτελεσματικά μόνο την ποδηγέτηση, τη βία και τον καταναγκασμό.
Χαρακτηριστική αυτής της αντίληψης είναι η εικόνα των κατοίκων ενός χωρίου, όπως περιγράφεται από μια ραδιοφωνική διαφήμιση: παρουσιάζονται σε ρόλους τοπικής εξουσίας, ο κοινοτάρχης, ο γιατρός κλπ, να παριστάνουν τους αντίστοιχους φορείς εξουσίας σε εθνικό επίπεδο (πρωθυπουργός, ειδικοί κλπ) να παπαγαλίζουν όρους από την οικονομική και πολιτική επικαιρότητα (πρωτογενές πλεόνασμα, μεταρρυθμίσεις) και να δυσανασχετούν χαριτωμένα με τις περικοπές που αναγκάζονται να κάνουν σε μικρές πολυτέλειες που απολάμβαναν (οργανοπαίκτες και φωτορυθμικά για το πανηγύρι του χωριού). Επίσης, έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι δημιουργοί της, επενδύοντας με γραφικότητα και ιλαρότητα τη σχέση της πολιτικής εξουσίας με τον λαό ως προς την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, θεωρούν ότι απευθύνονται σε μια μερίδα καταναλωτών που μπορεί να δει αυτά τα γεγονότα από τέτοια απόσταση ώστε να διασκεδάσει. Δηλαδή, διαφήμιση στο κλίμα του success story, όπου υποτίθεται ότι έχουν περάσει οι δύσκολες στιγμές και ότι τώρα πια μπορούμε να τα θυμόμαστε και να γελάμε.
Παρόλο, που το κλίμα στο σύνολο της κοινωνία απέχει πολύ από την ατμόσφαιρα που περιγράφεται παραπάνω, η απώθηση ως μηχανισμός άμυνας απέναντι στις αρνητικές εμπειρίες, πολλές φορές, τίθεται σε λειτουργία χωρίς να το συνειδητοποιούμε. Πάνω σ’ αυτό στηρίζεται η επικοινωνιακή επίθεση της κυβέρνησης εν’ όψη των εκλογών και γι’ αυτό χρειάζεται να συγκροτηθεί μια αντίπαλη θετική ματιά για το ατομικό και συλλογικό παρόν και μέλλον. Οι παρατάξεις της αντιπολίτευσης που φιλοδοξεί να βρεθεί στην κυβέρνηση, δεν θα μπορέσουν να πετύχουν την απονομιμοποίηση της πολιτικής της κυβέρνησης μέσω της ψήφου των πολιτών στις δημοτικές εκλογές αν αρκεστούν σε μια αντιμνημονιακή ρητορεία, που θα καταγράφει τα αποτελέσματα των πολιτικών που έχουν εφαρμοστεί έως τώρα.
Την απονομιμοποίηση της κυβερνητικής πολιτικής θα πετύχουν μόνο όσες καταφέρουν πλήγματα στη λογική της πολιτικής του μονόδρομου και της αναπόδραστης αναγκαιότητας πάνω στην οποία στηρίζεται. Δηλαδή, όσες καταφέρουν να πείσουν τους πολίτες, πρώτα-πρώτα ότι μπορούν να διαχειριστούν αποτελεσματικά, με διαφάνεια και ισονομία τους περιορισμένους ανθρώπινους και υλικούς πόρους ώστε να καλύψουν τις βασικές ανάγκες των τοπικών κοινωνιών και οικονομιών σε υποδομές και υπηρεσίες. Εξάλλου, σε αυτά υπάρχει ευρεία συναίνεση γύρω από αξίες και κανόνες πολιτικού φιλελευθερισμού, οπότε το ζήτημα είναι πως θα μπορέσει κανείς να φανεί συνεπείς απέναντί τους Έπειτα, το ζήτημα είναι να μπορέσουν να δείξουν ότι μπορούν να πετύχουν τα παραπάνω ταυτόχρονα με τη διεύρυνση της συμμετοχικότητας, την ενίσχυση μοντέλων κοινωνικής- αλληλέγγυας οικονομίας και την ενδυνάμωση των λιγότερο προνομιούχων. Όμως, για να πείσουν, θα πρέπει να εκφράζουν ρεαλιστικές προσδοκίες ως προς τις διαθεσιμότητες των πολιτών, να δείχνουν γνώση των δυνατότητες των τοπικών παραγωγικών συστημάτων και να παρουσιάζουν επικαιροποιημένες αναλύσεις για τους παράγοντες και τους όρους των κοινωνικών ανισοτήτων.
Τα πρόσωπα, φυσικά και μετράνε. Όσο λάθος είναι να περιορίζονται οι δυνατότητας παρέμβασης τους ατόμου στο ρόλο ηγέτες, του άριστους και τις χαρισματικές προσωπικότητες άλλο τόσο είναι να περιορίζονται στο ρόλο του στρατιώτη, έτοιμου να θυσιαστεί στην υπηρεσία κάποιας αφηρημένης συλλογικής οντότητας. Άλλωστε οι συλλογικές οντότητες του παρελθόντος μόνο ως περιγραφικά σχήματα υπάρχουν πια, καθώς οι συνθήκες συγκρότησης τους σε υποκείμενα δράσης έχουν αλλάξει δραματικά και ανεπίστρεπτα. . Ίσως έχει δίκιο ο Α. Τουρέν όταν σε μια συνέντευξή του κατέληξε ότι: «..ο μόνος σημαντικός και ευγενής σκοπός της πολιτικής είναι να ευνοήσει τη γέννηση νέων κοινωνικά δρώντων υποκειμένων*. Και αυτό δεν είναι δυνατό χωρίς να περάσουμε μέσα από το υποκείμενο και τα δικαιώματά του. Μόνον έτσι αναδημιουργείται το κοινωνικό.» Σήμερα, αν οποιασδήποτε φορέας συλλογικής δράσης φιλοδοξεί να αποκτήσει μαζικότητα, θα πρέπει να απευθύνεται στον καθένα ξεχωριστά, να διεξάγει νοερά ένα διάλογο μαζί του για το πώς μπορούν οι ατομικές του βλέψεις και τα σχέδια ζωής να συνδεθούν με το συλλογικό σχέδιο, απευθυνόμενος τόσο στο συναίσθημα όσο και στη λογική του.
Όπως έχει αποδειχθεί πολλές φορές, οι οικονομικές και πολιτικές κρίσεις δεν οδηγούν εκείνους που πλήττονται περισσότερο μονό προς την ριζοσπαστικοποίηση αλλά και προς την αναδίπλωση στο συντηρητισμό και τις φαντασιακές κοινότητες αίματος. Το σύστημα πολιτικο-οικονομικής εξουσίας μπορεί να αποσταθεροποιείται ή να σταθεροποιείται ανάλογα με τις δυνατότητες που έχει να εκτρέφει προσδοκίες. Ευτυχώς κάποιοι επιλέγουν να μην αποδέχονται να προσαρμόσουν τις προσδοκίες τους στις συνθήκες ενός κοινωνικού κανιβαλισμού. Μόνο αν καταφέρουν παρουσιάσουν επιτυχημένα λειτουργικά παραδείγματα μπορούν να ανοίξουν μια σχισμή στον τοίχο που υψώνει η λογική του μονόδρομου, της ανυπαρξίας εφικτής εναλλακτικής, στην σκέψη της πλειοψηφίας.
*Εφημερίδα των Συντακτών 09/03/14 από Θ.Γιαλακέτση με τίτλο «η ηθική αντίσταση του υποκειμένου» σε αναδημοσίευση από «La Repubblica»
