“Ο Πανάγος”: Ένας αυτοδίδακτος γιατρός και κτηνίατρος στις Κουρούτες Ρεθύμνου

Πάνε κάμποσα χρόνια από τότε που έφυγε για το ταξίδι που δεν έχει γυρισμό. Μα όσοι τον ζήσαμε, συχνά τον φέρνομε στη μνήμη μας, μιλάμε για όσα είδαμε ή ακούσαμε από κείνον σχετικά με τις πρακτικές «ιατρικές» επεμβάσεις που έκανε σε ζώα, μα και σε ανθρώπους όταν το ζητούσαν οι περιστάσεις.

Γεννήθηκε στις Κουρούτες στην πρώτη πενταετία του περασμένου αιώνα από φτωχή και πολυμελή οικογένεια. Στα 18 του χρόνια στρατεύτηκε κι έλαβε μέρος στη Μικρασιατική εκστρατεία. Κατά την οπισθοχώρηση, πέρασε, όπως και όλοι οι στρατιώτες, πολλά δεινά από τους τσέτες (τους παραστρατιωτικούς του τουρκικού στρατού).

Πείνα, δίψα, κακουχία… Έπιναν πολλές φορές νερό από λασπόνερα γιατί δεν άντεχαν τη δίψα και πολλά άλλα δεινά τα οποία έχει καταγράψει σε πολυσέλιδο ημερολόγιο προσιτό για μελέτη σε παιδιά και εγγόνια και δισέγγονα του. Ύστερα από τριάμισι χρόνια στρατιωτικής θητείας, γύρισε στο χωριό του, παντρεύτηκε κι απόχτησε εξαμελή οικογένεια. Ενδιαφερόταν και προβληματιζόταν για το κάθε τι. Πειραματιζόταν, έψαχνε με τη λογική και κατάφερνε πολλά.

Τον ευχαριστούσε να παίζει λύρα, μαντολίνο, του άρεσε ο χορός, το τραγούδι, να κάνει τον ψάλτη στην Εκκλησία, να φροντίζει για τα κοινά του χωριού. Σχεδόν όλα τα κατοχικά χρόνια ήταν πρόεδρος στην Κοινότητα του χωριού. Έκρυψε και προφύλαξε Άγγλους και Αυστραλούς συμμάχους για αρκετό χρονικό διάστημα από τους Γερμανούς, στα δύσκολα αυτά κατοχικά χρόνια. Όσο χρονικό διάστημα τους προστάτευε σε διάφορα κρησφύγετα (όπως το σπιτάκι στην Πλακούρα κοντά στο αλώνι του Αλεξαντρομανώλη).φρόντιζε να τους προσφέρει απλόχερα την Κρητική φιλοξενία.

Είχε προμηθευτεί κουρευτική μηχανή κι εξυπηρετούσε, χωρίς ποτέ να πάρει καμιά αμοιβή, τους συγχωριανούς του στο κούρεμα.
Βοηθούμενος από το ένστικτο, την παρατήρηση και τον πειραματισμό, κατάφερε αρκετά στο διάβα της ζωής του. Ασχολήθηκε πολύ με τις αρρώστιες. Παρατηρούσε τα συμπτώματα και τα σημεία. Με λογική έβρισκε και τη θεραπεία τους. Κυρίως των ζώων, μα και των ανθρώπων.

Με δεδομένο πως, τα χρόνια εκείνα δεν υπήρχαν ούτε γιατροί ούτε και φάρμακα στ΄ απόμακρα χωριά. Για τους νεώτερους αξίζει νομίζω ν ΄αναφερθεί πως το χωριό μας μπόρεσε να συνδεθεί με το Ρέθυμνο, με αμαξωτό δρόμο για να έρχεται φορτηγό αυτοκίνητο ,αφού λεωφορεία δεν υπήρχαν να κάνουν διαδρομές σε χωματόδρομους, όπως ήταν αυτός που έφτανε στο χωριό μας.

Σε ό,τι αφορούσε την αντιμετώπιση κάθε είδους τραυματισμού, σπασίματος, αιμορραγίας, πόνου, δυσπεψίας, κ.ά., στηριζόταν σε πραχτικά και μόνο σκευάσματα, αλοιφές, έμπλαστρα, χρήση βοτάνων, ακόμα και κονιορτοποιημένη πέτρα, από κείνη που χρησιμοποιούσαν στα ασβεστοκάμινα η οποία με το ψήσιμο στο καμίνι γινόταν ασβέστης και διάφορα άλλα που η μνήμη αδυνατεί να φέρει στην επιφάνεια.

Ο προβληματισμός και η πείρα του έμαθαν αρκετά για να αποκτήσει γνώσεις κι εμπειρίες γύρω από θέματα υγείας και να τον θεωρούν οι συγχωριανοί του, σαν πραχτικό γιατρό και να τον ζητούν¨ Για βγάλσιμο χαλασμένων δοντιών (είχε μια ειδική τανάλια, αδοντάγρα την έλεγε, με απότομο δυνατό τράβηγμα έβγαζε το χαλασμένο δόντι, έβρεχε μετά λίγο μπαμπάκι με ρακί και το πίεζε στην πληγή μέχρι να σταματήσει το αίμα.

Για τα σπασίματα ποδιών και χεριών τα περιτύλιγε πρώτα με άπλυτο μαλλί από πρόβατο γιατί ο μαλλιόρυπος του προβάτου έχει μικροβιοκτόνο δράση σε περίπτωση που υπήρχε έστω και μικρή πληγή στο δέρμα. Με προσεχτικές και κατάλληλες κινήσεις, έφερνε τα σπασμένα κόκαλα στη σωστή τους θέση και με κατάλληλα λεπτά και στενά σανιδάκια ή αρτίκους αν τύχαινε να έχει, έδενε το σπασμένο πόδι ή χέρι μέχρι να δέσει το κόκκαλο.

Πρακτικά ήξερα τι έπρεπε να κάνει σε πάρα πολλές περιπτώσεις όπως: εξαρθρώσεις, στραμπουλήγματα ποδιών ανθρώπων και ζώων. ευνουχισμό μικρών και μεγάλων αρσενικών ζώων άνοιγμα και καθαρισμό μαλαθράκων,(αποστημάτων) και αποθεραπείας των. Αξίζει να αναφερθούν δύο τέτοια περιστατικά ¨σε ανθρώπους κι άλλα δύο σε ζώα.

Η γυναίκα του η Γλυκερή, κατά τη γέννα του πέμπτου παιδιού τους, παρουσίασε απόστημα στο στήθος το οποίο πρήστηκε, μεγάλωσε απότομα με αφόρητους πόνους. Είχε ανάγκη από άμεση ιατρική αντιμετώπιση, πράγμα αδύνατο για τα χρόνια κείνα στα απόμακρα χωριά. Ύστερα από βασανιστική σκέψη, αποφάσισε. Πήρε ένα μικρό λεπτό μαχαιράκι που πάντα είχε μαζί του, νυστέρι το αποκαλούσε. Χάραξε μικρή τομή στο πρησμένο στήθος. Βγήκαν πολλές ακαθαρσίες.

Καθάρισε καλά την τομή με ρακή, έβαλε γάζα, κι ακολούθησαν πολυήμερες αλλαγές, ώσπου το πρόβλημα ξεπεράστηκε. Βέβαια το κοπέλι δεν έφαγε καθόλου μητρικό γάλα. Μια άσπρη αίγα το χόρταινε με το γάλα της απευθείας από τις ρώγες της όταν το κοπέλι το ζητούσε. Άλλο παρόμοιο περιστατικό ήταν τότε που μια χωριανή παρουσίασε παρόμοιο πρόβλημα στην εσωτερική άρθρωση του ισχίου, σε σημείο δύσκολο από κάθε πλευρά.

Ο πόνος και η δυσκολία στο περπάτημα την ώθησαν να αποταθεί στον Πανάγο και να του ζητήσει τη βοήθεια του, ο οποίος χρησιμοποίησε την ίδια όπως παραπάνω διαδικασία κι έγινε καλά η γυναίκα.

Σχετικά με τα ζώα, θα αναφερθούν δύο μόνο περιπτώσεις από τις πάρα πολλές που υπήρξαν και στις οποίες είχα παραβρεθεί: Ο πετεινός της γειτόνισσας Ευαγγελίας, (Χαριδημήνα την αποκαλούσαν), έφαγε πάρα πολλά κουκιά, πρήστηκε ο πρόλοβος του. Δεν ήτανε δυνατή η χώνεψη και άρχισε να καταρρέει. Τον έφερε στο φιλιότσο της το…»γιατρό». Τον παίρνει, τον τοποθετεί ανάσκελα στο ενδιάμεσο των γονάτων του, πήρε το «νυστέρι», κάνει μια τομή και βγάζει μια χούφτα κουκιά.

Με βελόνα και μεταξωτή κλωστή, ράβει πρώτα την τομή της κοιλιάς, την αλείφει με μπόλικη τσίπα (βούτυρο από το πρόβειο γάλα), μετά ράβει και την προβιά, κάνει το ίδιο και σ’ αυτήν για να μην αναπτυχθούν μικρόβια και της τον δίνει με την υπόδειξη, για μερικές μέρες να παραμείνει σε χώρο καθαρό. Σε καμιά βδομάδα ήρθε η γειτόνισσα, τον ευχαρίστησε και τον ενημέρωσε πως ο πετεινός έγινε τελείως καλά, άρχισε να κράζει και να βολεύει τις όρθες όπως και προτού φάει τα κουκιά.

Κάποιος χωριανός, λίγο αψίθυμος, σε κάποια στιγμή εκνευρισμού, χτύπησε το μουλάρι του στα καπούλια με το μαναράκι του χωρίς να προσέξει πως η κόψη κατάληγε με τόση δύναμη στο κακόμοιρο ζώο. .Αμέσως ζήτησε τη βοήθεια του Πανάγο ο οποίος έπλυνε την πληγή με κρασί, την καθάρισε, μετά ζούληξε κάμποσα φύλλα από βάρσαμο (δυόσμο του οποίου ο χυμός βοηθά σε άμεση επούλωση και τοποθέτησε αρκετές γάζες. Ακολούθησαν κάποιες αλλαγές ώσπου το ζώο έγινε καλά. Θα αναφερθεί και κάποιο άλλο περιστατικό στο οποίο παραβρέθηκε ένας γείτονας, (ο Αντρέας του γέρο-Γληγόρη, με σπάνιο σατυρικό χιούμορ) και έκανε την παρακάτω περιγραφή για την εξέταση που έκανε ο Πανάγος μέσα στο κατάμεστο από χωριανούς, καφενείο του Αναστάση:

«Πήγε λέει στο σπίτι του Πανάγο η συντέκνισσα του η Τεάρχαινα και του είπε πως η αηλέ (αγελάδα) της είναι άρρωστη και να ‘ρθει να ιδεί ήντα μπορεί να της κάμει. Πάει ο Πανάγος και τη βρήκε, κατσουφιασμένη να κείτεται στο στάβλο κι αμέσως άρχισε να την εξετάζει. Την κοιτάζει στα μάτια, ανοίγει το στόμα της μπας κι έχει το κοράκι (αρρώστια των ζώων κατά την οποία κουνούν τα δόντια και αδυνατούν να μασήσουν την τροφή )

Στη συνέχεια κουνάει τα αφτιά της, σκύβει κι ακουμπά το αφτί του στα πλευρά της να την …ακροαστεί λέει. Ύστερα ζήτησε να ακούσει και το ιστορικό από τη συντέκνισσα δηλ. από πότε παρουσιάστηκαν αυτά τα συμπτώματα, την ακροάστηκε πάλι προσεχτικά και στάθηκε όρθιος με τα χέρια στη μέση.

Σκέφτηκε λίγο και παίρνοντας το ανάλογο ύφος λέει¨ Κρυγιωμένη είναι συντέκνισσα. Μάλιστα τση βρίχνω και λίγο παλιό κρύο. Γι αυτό πρέπει να τση κάμομε μια καλή εντριβή και να μείνει στο στάβλο μια_δυο μέρες Φέρε μου λοιπόν ένα μπουκάλι ρακή, μια παλιά πατανία και το σιδερο που σιδερώνετε τα ρούχα γεμάτο αναμμένα κάρβουνα. Κατάβρεξε με τη ρακή την αηλέ ,την τύλιξε με την πατανία κι άρχισε να τη σιδερώνει. Τελειώνοντας,έδωσε οδηγίες να μείνει όλη τη νύχτα τυλιγμένη για να ιδρώσει ,να βγει το κρύο και να μείνει μια δυο μέρες μέσα για να μην ξανακρυώσει και την ανακυλήσει η αρρώστια.»

Όντως σε λίγες μέρες η αγελάδα έγινε καλά. Περιπτώσεις σαν τις προαναφερόμενες και άλλου είδους, υπήρξαν πάρα πολλές στη διαδρομή της ζωής του. Με προθυμία πάντα πρόσφερε ότι μπορούσε σε όποιον του το ζητούσε . Δεν ήθελε να πάρει ποτέ τίποτε . Το μόνο που ζητούσε κάθε φορά όταν τέλειωνε ήταν « Να πιούμε εδά ένα κρασί και να ευχηθούμε να πάνε όλα καλά»

Ας είναι τούτη η καταγραφή, ένα Μνημόσυνο για το πέρασμα του από τούτη τη ζωή…

Νίκος Π. Καπελώνης

Υ.γ. Στην δεύτερη φωτογραφία ο Πανάγος με την λύρα και δίπλα του ο Αλέκος Λίτινας.

Από τον λογαριασμό fb της Ελένης Σημανδήρη