Ο Τζούλιαν μου τηλεφώνησε στις 14.22 ώρα Λονδίνου. Από τις φυλακές ύψιστης ασφάλειας Belsmarsh, βεβαίως. Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που μιλάμε, όπως μπορείτε να φαντασθείτε, όμως κάθε φορά που ακούω τη φωνή του αισθάνομαι συγκινημένος ότι επιλέγει να καλέσει το τηλέφωνό μου όταν έχει τόσες λίγες ευκαιρίες για να κάνει το οποιοδήποτε τηλεφώνημα.
“Θέλει την προοπτική σου για τις παγκόσμιες εξελίξεις – εδώ μέσα δε μαθαίνουμε τίποτα”, είπε. Αυτό βεβαίως τοποθέτησε ένα μεγάλο φορτίο στις πλάτες μου να του εξηγήσω σκέψεις για τη μοίρα του καπιταλισμού κατά τη διάρκεια αυτής της πανδημίας και τις συνέπειες που έχει στην πολιτική, στη γεωπολιτική κλπ. Η γνώση ότι οι αρχές της φυλακής θα μπορούσαν να διακόψουν τη συνομιλία μας την οποιαδήποτε στιγμή, έκανε το έργο μου ακόμη πιο δύσκολο.
Σε μία προσπάθειά μου να του ζωγραφίσω την εικόνα όσο πιο με ακρίβεια γίνεται, μοιράστηκα με τον Τζούλιαν τον πυρήνα της σκέψης μου που προκύπτει από τις εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων:
Ποτέ ξανά στην ιστορία του χρήματος (οι αγορές χρήματος που συμπεριλαμβάνουν της αγορές μετοχών) δεν έχουν απομακρυνθεί τόσο πολύ από τον κόσμο των πραγματικών ανθρώπων, των πραγματικών πραγμάτων, της πραγματικής οικονομίας.
Παρακολουθούμε με δέος καθώς το ΑΕΠ, τα προσωπικά εισοδήματα, μισθοί, έσοδα επιχειρήσεων, μικρών και μεγάλων, καταρρέουν, ενώ τα χρηματιστήρια παραμένουν σχετικά ανέγγιχτα. Την άλλη μέρα, η Hertz κήρυξε πτώχευση. Όταν μία εταιρεία πτωχεύει, το λογικό είναι η τιμή της μετοχής της να πέσει στο μηδέν. Αυτό δε συνέβη τώρα. Στην πραγματικότητα, η Hertz σκοπεύει μάλιστα να εκδώσει επιπλέον μετοχές αξίας 1 δισεκατομμυρίου δολλαρίων. Γιατί όμως να θέλει ο οποιοσδήποτε να αγοράσει μετοχές από μία εταιρεία που έχει και επισήμως χρεωκοπήσει; Η απάντηση είναι απλή: Γιατί οι κεντρικές τράπεζες τυπώνουν βουνά από χρήματα και τα δίνουν τσάμπα στους χρηματιστές για να αγοράσουν ότι σκουπίδι αιωρείται στα χρηματιστήρια.
“Οι εταιρείες είναι νεκροζώνταντες”, είπα στον Τζούλιαν.
Ο Τζούλιαν σχολίασε ότι αυτό αποδεικνύει ότι οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες μπορούν να κρατούν στην επιφάνεια τις εταιρείες ακόμη και όταν δεν πωλούν τίποτα στις αγορές. Συμφώνησα. Όμως πρόσθεσα ότι ο καπιταλισμός αντιμετωπίζει ένα σπουδαίο αίνιγμα για πρώτη φορά στην ιστορία.
Το αίνιγμα είναι αυτό:
Οι κεντρικές τράπεζες τυπώνουν χρήματα που κρατά τις τιμές των περουσιακών στοιχείων πολύ υψηλά καθώς οι τιμές των “πραγμάτων” και των μισθών καταρρέουν. Το χάσμα που προκύπτει από την αποσύνδεση μπορεί να συνεχίσει να μεγαλώνει. Αλλά όταν η Hertz, British Airways και άλλες εταιρείες μπορούν να επιβιώνουν με αυτό τον τρόπο, δεν έχουν κανέναν απολύτως λόγο να μην απολύσουν το μισό εργατικό δυναμικό και να μην προχωρήσουν σε περικοπές στους μισθούς στο άλλο μισό προσωπικό. Αυτό δημιουργεί επιπλέον αντιπληθωρισμό και ύφεση στην πραγματική οικονομία. Που σημαίνει ότι οι Κεντρικές Τράπεζες θα πρέπει να τυπώνουν παραπάνω και παραπάνω χρήματα για να κρατούν τις τιμές των περιουσιακών στοιχείων και των μετοχών ψηλά.
Κάποια στιγμή όμως, οι μάζες εκεί κάτω θα εξεγερθούν και οι κυβερνήσεις θα βρεθούν υπό πίεση να επιστρέψουν κάποιο από το εισόδημα σε αυτές. Αλλά αυτό θα αποπληθωρίσει τις τιμές των περιουσιακών στοιχείων. Σε αυτό το σημείο, επειδή αυτά τα περιουσιακά στοιχεία χρησιμοποιούνται από μεγάλες εταιρείες ως εγγυήσεις για όλα τα δάνεια που λαμβάνουν για να μείνουν στην επιφάνεια, θα χάσουν την πρόσβαση στην ρευστότητα που τόσο έχουν ανάγκη. Μία σειρά από εταιρικές αποτυχίες θα ξεκινήσουν υπό συνθήκες στασιμότητας.
“Δεν πιστεύω ότι ο καπιταλισμός μπορεί να επιβιώσει εύκολα απ’ αυτό το δύσκολο αίνιγμα, τουλάχιστον όχι με τεράστιες κοινωνικές και γεωπολιτικές συγκρούσεις”, ήταν το συμπέρασμά μου.
Ο Τζούλιαν σκέφτηκε για μια στιγμή όσα του είπα και με ρώτησε:
“Πόσο σημαντική είναι η κατανάλωση για τον καπιταλισμό; Τι ποσοστό του ΑΕΠ κινδυνεύει αν η κατανάλωση δεν επανέλθει στα πρότερα επίπεδα; Χρειάζονται οι πολυεθνικές εργάτες ή καταναλωτές;”
Του απάντησα ότι το ποσοστό ήταν αρκετά μεγάλο για να κάνει το αίνιγμα πραγματικό. Ναι, οι κεντρικές τράπεζες και τα ρομπότ μπορούν να επιτρέψουν στις εταιρείες να συνεχίσουν να λειτουργούν χωρίς πελάτες ή εργάτες. Αλλά τα ρομπότ δε μπορούν να αγοράσουν πράγματα που παράγουν. Οπότε, αυτό δεν είναι μία σταθερή ισορροπία. Οι απώλειες στο εισόδημα των ανθρώπων θα επιταχυνθούν, δημιουργώντας τεράστια λαϊκή δυσαρέσκεια.
Ο Τζούλιαν μετά είπε περίπου κάτι σαν αυτό, ότι αυτό θα ευνοήσει τον Τραμπ που ξέρει πώς να χρησιμοποιεί τον θυμό των πολλών ενάντια σε αυτούς που έχουν καλή μόρφωση και που ανήκουν στις ελίτ. Συμφώνησα, λέγοντάς του ότι το ΜέΡΑ25 προειδοποιούσε από το 2016 ότι ο σοσιαλισμός για την ολιγαρχία και η λιτότητα για τους πολλούς, στο τέλος, θρέφει τη ρατσιστική ακροδεξιά. Βιώνουμε ξανά όσα συνέβησαν το 1920 στην Ιταλία με την άνοδο του Μουσολίνι.
Ο Τζούλιαν συμφώνησε απολύτως και είπε: Ναι, όπως τότε, υπάρχει μία συμμαχία που σχηματίζεται μεταξύ των πλούσιων και της αποξενωμένης εργατικής τάξης. Μετά είπε ότι η πλειοψηφία των φυλακισμένων και των αστυνομικών στη φυλακή υποστηρίζουν Τραμπ. Σε αυτό το σημείο η τηλεφωνική μας συνομιλία διακόπηκε…
Η συνομιλία μας διάρκησε 9 λεπτά και 47 δευτερόλεπτα. Είναι από τις πιο ουσιαστικές και βεβαίως από τις πιο συγκινητικές συνομιλίες που έχω κάνει εδώ και καιρό.