Ο φόβος τυφλώνει

Γράφει ο Χρήστος Τσαντής*

Στην Ελλάδα και αλλού, στα χρόνια μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ονομάζαμε πρόσφυγες τους ανθρώπους που ζητούσαν πολιτικό άσυλο, καθώς βρίσκονταν στη χώρα υποδοχής, διωκόμενοι από τις κυβερνήσεις στις πατρίδες τους, για λόγους που αφορούσαν τις ριζοσπαστικές πολιτικές τους πεποιθήσεις. Σήμερα το περιεχόμενο του όρου έχει αλλάξει, αφού οι περισσότεροι πρόσφυγες βρίσκονται εδώ ακριβώς για τον αντίθετο λόγο. Γιατί δεν είχαν καμία ριζοσπαστική πολιτική πεποίθηση και δράση. Γιατί, απλά, δεν έγιναν στρατιώτες του πολέμου.

Οι σημερινοί πρόσφυγες μοιάζουν περισσότερο με τους κατατρεγμένους του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, με τους κυνηγημένους της Κυπριακής τραγωδίας ή της Μικρασιατικής καταστροφής. Άνθρωποι που φεύγουν μακριά από τη χώρα τους, αφού η ζωή εκεί και οι υποδομές που την υποστηρίζουν έχουν, σχεδόν, ολοσχερώς καταστραφεί.

Με μόνο εφόδιο ένα κινητό τηλέφωνο, χωρίς οικονομικούς πόρους, εξαρτημένοι απόλυτα από τις κρατικές δομές φιλοξενίας και τις επιτροπές αλληλεγγύης, όπου υπάρχουν. Η απόγνωση, μα και η θέληση να περισώσουν τη ζωή των οικογενειών τους είναι η δύναμη που τους ωθεί να διαβούν το Αιγαίο και τους φράκτες, με όποιο ρίσκο εγκυμονεί αυτή τους η πράξη.

Οι σύγχρονοι πρόσφυγες έχουν χάσει τα πάντα. Γι’ αυτό και η μόνη ελπίδα τους είναι η προσφυγιά. Τα σπίτια τους έχουν καταστραφεί, οι πόλεις και οι γειτονιές όπου ζούσαν έχουν ερειπωθεί. Πολλές από τις χώρες στις οποίες κατευθύνονται, όπως η Γερμανία για παράδειγμα, έχουν συμβάλλει στο δράμα που ζουν, καθώς χρηματοδότησαν, εξόπλισαν και ενίσχυσαν τους φονταμενταλιστές, με σκοπό να πετύχουν την ανατροπή κυβερνήσεων που δεν ήταν πρόθυμες να κάνουν τα θελήματά τους.

Οι πρόσφυγες ζουν χωρίς σπίτι, χωρίς εργασία, μέσα στις λάσπες. Δεκάδες χιλιάδες παιδιά και απεγνωσμένες μανάδες, σε έναν κόσμο που πουλάει ακριβά το νερό και χρεώνει τον ύπνο. Η σωτηρία και η επιβίωση είναι καθημερινή υπόθεση. Ο αγώνας για τη ζωή – μια μάχη με το χρόνο, με τα κύματα, με το κρύο, με την πείνα.

Στην ενωμένη Ευρώπη ο φασισμός, ο ρατσισμός, η ξενοφοβία, προελαύνουν. Στις Δυτικές δημοκρατίες που κάποτε ενστερνίζονταν το τρίπτυχο «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη», έχουν υιοθετήσει τώρα νέες αξίες: Η ασφάλεια, για να κρυφτεί η διαρκής ανασφάλεια, η ανισότητα και η ζωή με τα ψίχουλα των προγραμμάτων ελεημοσύνης, και πάνω απ’ όλα ο σύγχρονος κοινωνικός κανιβαλισμός… «Ζήσε κι άσε τους άλλους να πεθάνουν».

Στις πρώην «σοσιαλιστικές» χώρες, ο φασισμός γιγαντώνεται και απορεί κανείς για το είδος του «σοσιαλισμού» που κυριάρχησε και για την περίφημη «κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση» που δήθεν έπλαθε το Νέο Άνθρωπο!

Στις ΗΠΑ, η «Κου Κλουξ Κλαν» διεκδικεί την προεδρία της χώρας και νέες συμφορές κάνουν την εμφάνισή τους στο διεθνές στερέωμα.

Κι όμως… κάθε περιοχή του πλανήτη έχει γνωρίσει το σκληρό, απάνθρωπο πρόσωπο της προσφυγιάς, τον πόνο του ξεριζωμού. Οι ΗΠΑ συγκροτήθηκαν ως κράτος προσφύγων και μεταναστών, η Δυτική Ευρώπη βίωσε τη φρίκη της προσφυγιάς στο ανθρωποσφαγείο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ στις πρώην «σοσιαλιστικές» χώρες ο εγκλεισμός και οι τόποι εξορίας επιβίωσαν και μετά το τέλος του, ακόμα και για συντρόφους από τα αδελφά κόμματα.

Μαζική τύφλωση μοιάζει να κατακλύζει τους λαούς, σαν σύγχρονη πανούκλα. Οι χθεσινοί πρόσφυγες βρίζουν και χλευάζουν τους σημερινούς.

«Διηγηθήκατε όλοι την τελευταία σας ιστορία από την εποχή που βλέπατε… Θα πω κι εγώ τη δικιά μου, είπε η άγνωστη φωνή… Το τελευταίο πράγμα που είδα ήταν ένας πίνακας… Είχα πάει σ’ ένα μουσείο, έδειχνε ένα θερισμό με κοράκι και κυπαρίσσια κι έναν ήλιο που έδινε την εντύπωση ότι ήταν φτιαγμένος από κομματάκια άλλων ήλιων. Αυτό μοιάζει να ήταν ενός Ολλανδού. Έτσι νομίζω, αλλά είχε κι ένα σκύλο που πνιγόταν… Α, τούτο δεν μπορεί παρά να είναι ενός Ισπανού… κι είχε και μια καρότσα φορτωμένη με άχυρο που την έσερναν άλογα και διέσχιζε ένα ρυάκι, είχε κι ένα σπίτι στ’ αριστερά… Ναι, τότε είναι ενός Άγγλου. Θα μπορούσε αλλά δε νομίζω, γιατί είχε και μια γυναίκα μ’ ένα παιδί στην αγκαλιά. Από μητέρες με παιδιά στην αγκαλιά άλλο τίποτα στη ζωγραφική. Πράγματι, το έχω παρατηρήσει κι εγώ… Αυτό που δεν καταλαβαίνω είναι το πως βρέθηκαν σ’ έναν μόνο πίνακα, ζωγραφικές τόσο διαφορετικές μεταξύ τους κι από τόσο διαφορετικούς ζωγράφους. Είχε και κάτι άντρες που έτρωγαν… Είχε και μια γυναίκα γυμνή, με ξανθά μαλλιά, μέσα σ’ ένα κοχύλι που έπλεε στη θάλασσα, και πολλά λουλούδια τριγύρω της… Ιταλός σίγουρα… και μια μάχη. Με νεκρούς και τραυματίες. Φυσικό είναι, αργά ή γρήγορα τα παιδιά πεθαίνουν κι οι στρατιώτες το ίδιο… κι ένα άλογο φοβισμένο, με τα μάτια να θέλουν να πεταχτούν από τις κόγχες… Και ποιοι άλλοι πίνακες υπήρχαν μέσα σ’ αυτόν τον πίνακα δεν πρόλαβα να μάθω… τυφλώθηκα ακριβώς τη στιγμή που κοιτούσα το άλογο. Ο φόβος τυφλώνει, είπε η κοπέλα με τα σκούρα γυαλιά. Αυτή είναι η σωστή κουβέντα. Ήμασταν ήδη τυφλοί τη στιγμή που τυφλωθήκαμε, ο φόβος μας τύφλωσε, ο φόβος θα μας κρατήσει τυφλούς… Πόσοι τυφλοί χρειάζονται για μια τυφλότητα; Κανείς δεν ήξερε να του απαντήσει . Η κοπέλα με τα σκούρα γυαλιά τού ζήτησε να ανοίξει το ραδιόφωνο… ίσως να έλεγαν τις ειδήσεις…» Ζοζέ Σαραμάγκου – Περί Τυφλότητος.

Άνθρωποι στις χωματερές απορριμμάτων

Ο σύγχρονος κόσμος δεν μπορεί καν να ανεχθεί μια συζήτηση για ενσωμάτωση των προσφύγων. Δεν θέλει να ακούσει ούτε για φιλοξενία. Μόνο προσωρινά. Για λίγο! Ο «πολιτισμένος» κόσμος αντιμετωπίζει τους ανθρώπους, περίπου, σαν τις χωματερές απορριμμάτων, που όλοι δέχονται ότι είναι απαραίτητες αλλά μακριά από τον τόπο τους.

Η λύση που προτείνει ο «πολιτισμένος» κόσμος είναι τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η ναζιστική ιδέα του εγκλεισμού είναι ήδη παρούσα, ενώ αρκετές χώρες υιοθετούν πιο ολοκληρωμένα το «πακέτο» των ναζί, διεκδικώντας τα τιμαλφή των προσφύγων και ό,τι έχει απομείνει στην κατοχή τους έπειτα από τη δική τους Οδύσσεια.

«Προφανώς, κανείς δεν θέλει να ξέρει ότι η σύγχρονη ιστορία έχει δημιουργήσει ένα καινούργιο είδος ανθρώπινων όντων – αυτό το είδος που κλείνεται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης από τους εχθρούς του και στα στρατόπεδα εγκλεισμού από τους φίλους του», έγραφε το 1943 η Χάνα Άρεντ.

*Ο Χρήστος Τσαντής είναι συγγραφέας

"google ad"