Παγκόσμιος παίκτης η Κίνα με δικό της «Σχέδιο Μάρσαλ» αξίας 8 τρις δολαρίων!

Με δυο πλανητικής εμβέλειας πρότζεκτ έως 8 τρισ. δολ. απλώνει πλοκάμια σε τρεις ηπείρους

Ο Πρόεδρος της Κίνας το αποκαλεί «πρότζεκτ του αιώνα». Τα ΜΜΕ της χώρας του το διαφημίζουν σαν το «δώρο της κινεζικής σοφίας στην παγκόσμια ανάπτυξη». Το ίδιο το Belt and Road Initiative ή «Δρόμος του Μεταξιού», όπως αποκαλείται στην Ελλάδα, εμπνέει μεγάλες ανησυχίες αλλά και ενθουσιασμό ταυτόχρονα.

● Οι χώρες που διψούν για την κινεζική χρηματοδότηση το καλοδέχονται ως πηγή εσόδων και ως επένδυση σε έργα υποδομών μεταξύ Κίνας κι Ευρώπης, μέσω Μ. Ανατολής και Αφρικής.

● Αυτές που φοβούνται την Κίνα το θεωρούν ένα σχέδιο για τη δημιουργία μιας νέας παγκόσμιας τάξης πραγμάτων, στην οποία η Κίνα θα είναι η κυρίαρχη δύναμη.

Το ίδιο το πρότζεκτ είναι χαοτικό. Οι Κινέζοι το σχεδιάζουν ως γραμμές που χαράσσονται πάνω (και) στις παλιές οδούς του Μεταξιού, σε αυτό που κάποτε λεγόταν Ευρασία, και στις θάλασσες ανάμεσα στην Κίνα και την Αφρική.

● Ο «Θαλάσσιος Δρόμος του Μεταξιού του 21ου αιώνα» θα συνδέει την Κίνα με αγορές και ενεργειακά αποθέματα από τον Αρκτικό έως τον Ινδικό, τον Ειρηνικό και τον Ατλαντικό ωκεανό.

● Η οικονομική «Ζώνη του Δρόμου του Μεταξιού» θα συνδέει διά ξηράς την Κίνα με την Ευρώπη, την Αφρική και τη Μ. Ανατολή μέσω σιδηροδρόμων, αυτοκινητοδρόμων και δικτύων οπτικών ινών.

Αυτά τα δυο μεγκαπρότζεκτ ενώθηκαν σε ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο, το οποίο πρωτοπαρουσιάστηκε, σε αρχικό στάδιο, από τον Σι Τζιν Πινγκ, τον Πρόεδρο της Κίνας, το 2013.

Σήμερα η Κίνα αναφέρεται πλέον στον Δρόμο του Μεταξιού ως το παγκόσμιο πρότζεκτ του αιώνα. Η ρητορική τώρα περιλαμβάνει και έναν Δρόμο του Μεταξιού στον Πάγο, που θα διασχίζει τον Αρκτικό ωκεανό, αλλά και έναν Ψηφιακό Δρόμο του Μεταξιού μέσω του κυβερνοχώρου.

Το σχέδιο είναι ιδιαίτερα περίπλοκο και, αν ανατρέξει κάποιος στο επίσημο website του, δεν θα βρει λεπτομερές προσχέδιο που να περιλαμβάνει μια επακριβή επεξήγηση των στόχων, πόσα ακριβώς δισεκατομμύρια δολάρια πρόκειται να επενδυθούν, ποιες οι ημερομηνίες αναφοράς κ.λπ. Ουσιαστικά το δαιδαλώδες πρότζεκτ ταυτίζεται με την κινεζική χρηματοδότηση και τις επενδύσεις των κινεζικών κρατικών εταιρειών στο εξωτερικό.

Στον βαθμό που όλα αυτά αφορούν τη δημιουργία υποδομών οι περισσότερες χώρες το καλοδέχονται. Σε Ευρώπη, Ασία και Αφρική χρειάζονται δρόμοι, σιδηρόδρομοι, λιμάνια και ηλεκτροπαραγωγικοί σταθμοί αξίας τρισεκατομμυρίων δολαρίων.

Τα κίνητρα του Πεκίνου

Όμως ποια είναι τα κίνητρα της πανάκριβης φιλοδοξίας του Πεκίνου να ενώσει τον κόσμο; Ένα από αυτά είναι να ενισχύσει την ασφάλεια στα δυτικά σύνορά της με το να βοηθήσει τις χώρες της Κεντρικής Ασίας να αναπτυχθούν. Υπολογίζει ότι μέσω της ευημερίας θα τις αποτρέψει από το να αποτελέσουν πρόσφορο έδαφος για την ισλαμική τρομοκρατία (Ουιγούροι κ.ά.).

Κάποιες χώρες, όμως, ανησυχούν και βλέπουν τον Δρόμο του Μεταξιού ως ένα σχέδιο με σκοπό να μετατρέψει χώρες της Ευρασίας σε κράτη – υποτελείς, που θα εξαρτώνται από τα κινεζικά κεφάλαια και το έδαφός τους θα διασχίζεται από σιδηροδρόμους, αγωγούς και αυτοκινητοδρόμους κινεζικής ιδιοκτησίας. Με αποτέλεσμα να βρεθούν εν τέλει δέσμιες στους κανόνες της Κίνας, που θα διέπουν τα πάντα, από το εμπόριο μέχρι την κυβερνοασφάλεια.

● Τον Οκτώβριο 2017 ο υπ. Άμυνας των ΗΠΑ Τζέιμς Μάτις αμφισβήτησε την ιδέα για εμπορικούς δρόμους σχεδιασμένους από μία δύναμη: «Σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο υπάρχουν πολλές Ζώνες και πολλοί Δρόμοι» είπε.

● Ο Πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν, στην επίσκεψή του στην Κίνα τον Ιανουάριο, προειδοποίησε ότι ο Δρόμος του Μεταξιού (BRI) «δεν μπορεί να γίνει ο δρόμος μιας νέας ηγεμονίας που θα μετατρέψει τις χώρες που διασχίζει σε χώρες – υποτελείς… Οι αρχαίοι Δρόμοι του Μεταξιού δεν ήταν ποτέ αμιγώς κινεζικοί. Αυτοί οι δρόμοι πρέπει να διαμοιραστούν, δεν μπορεί να είναι μονόδρομοι».

Βαριά συμβόλαια

Το βέβαιο είναι ότι ο Δρόμος του Μεταξιού έχει διασφαλίσει βαριά συμβόλαια για κινεζικές εταιρείες. Οι πιο κυνικοί θεωρούν ότι το πρότζεκτ είναι απλώς μια άσκηση μάρκετινγκ, μέσω της οποίας επαναπροωθούνται όλα όσα κάνει η Κίνα εκτός συνόρων μέσα από μεγαλεπήβολα σλόγκαν που εξυπηρετούν τις επικοινωνιακές φιλοδοξίες του Προέδρου της.

Άλλοι δεν το βλέπουν ως κάτι τόσο απλό. Τον Ιανουάριο ο πρώην επικεφαλής του σταθμού της CIA στην Κίνα Ράνταλ Φίλιπς ενημέρωσε την USCC (Επιτροπή Οικονομίας και Ασφαλείας ΗΠΑ – Κίνας) για συζητήσεις Κινέζων αξιωματούχων, όπου συνέκριναν τον Δρόμο του Μεταξιού με το Σχέδιο Μάρσαλ, με το οποίο η Αμερική χρηματοδότησε την ανοικοδόμηση της Ευρώπης μετά τον πόλεμο.

Οι ΗΠΑ βρίσκουν ανησυχητικό και το γεγονός ότι ο Δρόμος του Μεταξιού έχει εξαπλωθεί πολύ πιο πέρα από τον αρχικό του σχεδιασμό της Ευρασίας και της Μ. Ανατολής και τώρα φτάνει από τη Ν. Ζηλανδία μέχρι την Αρκτική. Θεωρούν ιδιαίτερα ασαφείς τους υπολογισμούς για το συνολικό ποσό των επενδύσεων που οι Κινέζοι αναμένεται να δαπανήσουν για το πρότζεκτ, αφού κυμαίνονται από 1 έως 8 τρισ. δολάρια.

Σινοκεντρική τάξη πραγμάτων

Ακόμη, βλέπουν εντυπωσιακές ομοιότητες στον Θαλάσσιο Δρόμο του Μεταξιού με ένα έγγραφο που απέκτησε η CIA πριν από 13 χρόνια, όπου, σύμφωνα με τις ΗΠΑ, αποκαλύπτονταν οι βλέψεις του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού να κατασκευάσει, σε κομβικά σημεία υψηλής γεωστρατηγικής σημασίας, μια σειρά στρατιωτικές βάσεις πολύ μακριά από τις ακτές του. Εν ολίγοις, βλέπουν ένα σχέδιο για μια ανατέλλουσα Κίνα που θα βρίσκεται στο επίκεντρο μιας σινοκεντρικής περιφερειακής τάξης πραγμάτων.

Το German Marshal Fund (Γερμανικό Ταμείο Μάρσαλ των ΗΠΑ) πιστεύει ότι η Κίνα έχει την τάση να κάνει «επιθέσεις φιλίας» πλευρίζοντας όσους βρεθούν σε ανάγκη επιλογών χρηματοδότησης διεθνών συνεργασιών. Κάποιες φορές αυτό μπορεί να σημαίνει κράτη – παρίες, απομονωμένα για λόγους διαφθοράς ή καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Το ίδιο συμβαίνει και με άλλα κράτη, τα οποία αντιμετωπίζουν πιστωτικούς κινδύνους και έχουν μειωμένες πηγές άντλησης κεφαλαίων ή χώρες που ψάχνουν για στρατηγικές και γεωστρατηγικές εναλλακτικές. Κάπως έτσι η Κίνα κατάφερε, σύμφωνα με το German Marshal Fund, να δελεάσει νοτιοασιατικές χώρες που θέλουν να κρατήσουν μακριά τη Ρωσία, όπως και νότια και ανατολικά κράτη της Ε.Ε. που ήταν δυσαρεστημένα με τις Βρυξέλλες.

Το Πανεπιστήμιο της Σιαμέν στην Κίνα διαθέτει το νεοσυσταθέν Maritime Silk Road Institute (Ινστιτούτο Θαλάσσιου Δρόμου του Μεταξιού), το οποίο πραγματεύεται τον ρόλο της Κίνας στην παγκοσμιοποίηση. Ο αντιπρόεδρος του ινστιτούτου Χου Πεϊγουάν έχει μιλήσει για κάποιες ιδεολογικές επιλογές που ελπίζει να κάνουν οι χώρες που θα δέχονται κινεζικές επενδύσεις στον Δρόμο του Μεταξιού, συμπεριλαμβανομένων της μεταχείρισης όλων των πολιτικών συστημάτων ως ίσων, αλλά και την αποφυγή των λεγόμενων «έγχρωμων επαναστάσεων» (τύποι μη βίαιων εξεγέρσεων πολιτών, κυρίως κατά της διαφθοράς, π.χ. Ουκρανία, Ιράν).

Χρήμα δίχως ενοχλητικές ερωτήσεις

Το χρήμα από την Κίνα δεν συνοδεύεται από «ενοχλητικές» ερωτήσεις και προϋποθέσεις σχετικά με διαφθορά ή ανθρώπινα δικαιώματα. Οι όροι συχνά καλύπτονται από μυστικότητα και δημιουργούν φόβους ότι διάφοροι πολιτικοί σε μια χώρα μπορεί εν τέλει να ωφεληθούν πολύ περισσότερο από τον λαό. Τα κινεζικά πρότζεκτ προβλέπουν τη χρήση κινεζικών εταιρειών ως εργολάβων καθώς και πάμπολλους Κινέζους εργάτες, τους οποίους θα πληρώνει η χώρα που φιλοξενεί το έργο.

Το Ινστιτούτο CSIS εξέτασε όλα τα συγκοινωνιακά έργα κινεζικής χρηματοδότησης σε 69 ευρασιατικές χώρες. Βρήκε δραματικές διαφορές μεταξύ αυτών που χρηματοδοτήθηκαν από κινεζικές τράπεζες και funds και αυτών που χρηματοδοτήθηκαν από πολυεθνικές αναπτυξιακές τράπεζες. Όταν τα έργα ήταν αποκλειστικά κινεζικής χρηματοδότησης, το 89% των εργολάβων ήταν κινεζικές εταιρείες. Αντίθετα, όταν χρηματοδοτούνταν από πολυμερείς οργανισμούς, οι τέσσερις στους δέκα εργολάβους ήταν ντόπιοι, λιγότερες από το ένα τρίτο ήταν κινεζικές εταιρείες και οι υπόλοιποι προέρχονταν από τρίτες χώρες.

Δημιουργώντας δημόσιο χρέος

Κάποιες χώρες που μετέχουν στο BRI κινδυνεύουν να βρεθούν με επικίνδυνα υψηλό χρέος, το οποίο, όπως φοβούνται κάποιοι αναλυτές, είναι σχεδιασμένο ώστε να δώσει στην Κίνα τον στρατηγικό έλεγχο πάνω σε αυτές. Το αμερικανικό think tank Centre for Global Development υπολόγισε ότι ήδη οκτώ χώρες βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο χρεοκοπίας λόγω δανεισμού σχετιζόμενου με τον Δρόμο του Μεταξιού. Για παράδειγμα, ένας σιδηρόδρομος που θα συνδέει την Κίνα με το Λάος, που άρχισε να κατασκευάζεται το 2016, μπορεί να κοστίσει σχεδόν το μισό ΑΕΠ του Λάος. Ένας αυτοκινητόδρομος στο Μαυροβούνιο αντιστοιχεί στο 25% του ετήσιου ΑΕΠ του.

Η Κριστίν Λαγκάρντ του ΔΝΤ σε ομιλία της στο Πεκίνο τον Απρίλιο εξέφρασε ανησυχίες για τα προβληματικά χρέη και ζήτησε από την Κίνα να διαβεβαιώσει ότι «ο Δρόμος του Μεταξιού θα περάσει μόνο από όπου χρειάζεται». Αυτά τα δάνεια δεν αποτελούν ελεημοσύνη. Το Πανεπιστήμιο Ουίλιαμ και Μαίρη στη Βιρτζίνια εξέτασε 354 δισ. δολάρια κινεζικού δανεισμού την περίοδο 2000-2014. Τα τρία τέταρτα αυτών των δανείων ήταν σε εμπορικά επιτόκια.

Διμερή μνημόνια με 70 χώρες

Οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες στο Πεκίνο τονίζουν ότι μέσω του Δρόμου του Μεταξιού η Κίνα επέβαλε διμερή μνημόνια σε 60 με 70 χώρες. Πρόσφατα η Κίνα έπαψε να πιέζει κι άλλες κυβερνήσεις να υπογράφουν τέτοιες συμφωνίες μετά την άρνηση αρκετών χωρών της Δυτικής Ευρώπης. Η Ευρώπη έχει ζητήσει από την Κίνα να βάλει κανόνες στο πρότζεκτ της όσον αφορά τη διαφάνεια, τη βιωσιμότητα των χρεών, τις συνθήκες εργασίας και το περιβάλλον. Θεωρεί ότι στον Δρόμο του Μεταξιού δεν υπάρχει ιδρυτικός χάρτης ούτε διακηρύξεις αρχών και ότι όλα καθορίζονται στο Πεκίνο.

Κάποιοι Ευρωπαίοι ηγέτες, σύμφωνα με τον «Economist», πίσω από τις δελεαστικές προτάσεις του Πεκίνου προς επιλεγμένες χώρες για έργα υποδομών και επικερδείς ναυτιλιακές ροές σε λιμάνια τους βλέπουν μια κινεζική απόπειρα να στρέψει την Ε.Ε. προς τις επιθυμίες της Κίνας.

Οι στρατιωτικοί αναλυτές, από την πλευρά τους, ανησυχούν για τους πιθανούς στρατηγικούς κινδύνους ασφαλείας. Όπως το παράδειγμα του λιμανιού Hambantota στη Σρι Λάνκα. Όταν η κυβέρνηση της Σρι Λάνκα δεν κατάφερε να αποπληρώσει τα χρέη που είχε δημιουργήσει για να το χτίσει, το λιμάνι ανακτήθηκε από μια κινεζική κρατική εταιρεία. Οι αναλυτές φοβούνται ότι η Κίνα θα μπορούσε να αναπτύξει μια σειρά τέτοια λιμάνια, μέσω των οποίων τα πλοία της θα επεκτείνουν την εμβέλειά τους πολύ μακριά από τις κινεζικές ακτές.

Ο υπόλοιπος κόσμος δεν έχει ακόμα καταλήξει στο πώς να αντιδράσει στον Δρόμο του Μεταξιού. Ακόμα και αν η Κίνα πράγματι σκοπεύει να τον χρησιμοποιήσει ως πολιτικό εργαλείο για να αποκρούσει τη δυτική επιρροή, η ιστορία μάς δείχνει ότι απλώς το να μοιράζει λεφτά δεν οδηγεί από μόνο του σε μια Pax Sinica. Το Πεκίνο, παρά τα δισεκατομμύριά του, δεν μπορεί να χρηματοδοτήσει όλα όσα σχεδιάζονται να γίνουν μελλοντικά.

Η Δύση θεωρεί ότι χρήματα μπορεί να εισρεύσουν και από την Ε.Ε. ή από την Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ, τα οποία θα δανειοδοτούν σύμφωνα με τα διεθνή στάνταρ διαφάνειας και βιωσιμότητας χρεών.

Όσον αφορά το «αγκάθι» της ασφάλειας, η Ουάσιγκτον πιστεύει ότι θα είναι λάθος αν ο Τραμπ ξεκινήσει ολομέτωπο εμπορικό πόλεμο με την Κίνα ή αν αποσύρει την αμερικανική στρατιωτική παρουσία από την Ασία. Αντίθετα εκτιμούν ότι ο Δρόμος του Μεταξιού είναι άλλο ένα επιχείρημα για να διατηρήσει η Αμερική την παρουσία της στην Ασία. Αν η Δύση φοβάται μια κινεζική παγκόσμια τάξη πραγμάτων, οι κυβερνήσεις της έχουν επιλογές: Να εμπλακούν χρηματοδοτικά, διότι αργά ή γρήγορα το BRI θα χρειαστεί κι άλλα λεφτά εκτός από τα κινεζικά, αλλά και να φροντίσουν οι χώρες – αποδέκτες των έργων να εμμένουν στη διαφάνεια…