H Παναγιώτα Ποϊράζη είναι διευθύντρια ερευνών στο Ινστιτούτο Mοριακής Bιολογίας και Bιοτεχνολογίας (ΙΜΒΒ) στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) Κρήτης.
Η ομάδα της, μέσω της έρευνας στον τομέα των υπολογιστικών νευροεπιστημών, απέδειξε ότι οι δενδρίτες των εγκεφαλικών κυττάρων είναι ικανοί να επεξεργάζονται αυτόνομα πληροφορίες, όπως και το αντίστοιχο κυτταρικό σώμα, γεγονός που σημαίνει ότι έχει πολύ μεγαλύτερη ικανότητα επεξεργασίας και αποθήκευσης πληροφοριών, από όση μέχρι σήμερα γνωρίζαμε.
Στο βίντεο εξηγεί η ίδια ποιο είναι το αντικείμενο της έρευνάς της, που της έχει αποφέρει σημαντικά διεθνή βραβεία:
Η Παναγιώτα Ποϊράζη γεννήθηκε στην Κύπρο, στο κατεχόμενο χωριό Βατυλή: «Γεννήθηκα το 1974 εν μέσω της τουρκικής εισβολής και ήμουν έξι ημερών όταν οι γονείς μου με πήραν και έφυγαν προς την ελεύθερη Κύπρο» διηγείται στο CNN Greece με το συναίσθημα πολύ έντονο στη φωνή της. Οι απόψεις του πατέρα της τη σταμάτησαν αρχικά από το να ακολουθήσει την Ιατρική κι έτσι σπούδασε μαθηματικός στο Πανεπιστήμιο Κύπρου – κάτι που δεν μετάνιωσε ποτέ, όπως πολύ χαρακτηριστικά τονίζει στις συζητήσεις της. Ακολούθησαν σπουδές στο εξωτερικό: «Πήγα στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες και σπούδασα Βιοϊατρική Μηχανική. Η Βιοϊατρική Μηχανική είναι μία ιδιότητα στην οποία χρησιμοποιούμε την τεχνολογία για να αντιμετωπίσουμε διάφορα ιατρικά ή βιολογικά προβλήματα». Με την ολοκλήρωση των σπουδών της, το 2000 επέλεξε να επιστρέψει στην Ελλάδα και αντιμετώπισε αρχικά πολλές κλειστές πόρτες. «Το αντικείμενο δεν υπήρχε το 2000 στην Ελλάδα, και ακόμα και σήμερα είναι πολύ περιορισμένες οι θέσεις», εξηγεί.
Δεν το έβαλε όμως κάτω, αντίθετα στράφηκε ξανά στο πρώτο της πτυχίο, αυτό των μαθηματικών και τελικά βρήκε δουλειά στο Ίδρυμα Αλεξάντερ Φλέμινγκ στην Αθήνα στον τομέα της Βιοπληροφορικής. «Ανέπτυξα μεθόδους βασισμένες σε τεχνητά νευρωνικά δίκτυα, που είναι εμπνευσμένα από τον εγκέφαλο και χρησιμοποίησα αυτά τα εργαλεία για να επεξεργαστώ πληροφορίες που έχουν να κάνουν με την έκφραση γονιδίων σε ρευματοειδή αρθρίτιδα, σε έρευνα που γινόταν στο εργαστήριο του Γιώργου Κόλια σε ποντίκια», θυμάται από την περίοδο εκείνη. Ακόμα μια προσωπική επιλογή την έκανε να στραφεί προς την Κρήτη και, όπως λέει η ίδια, στάθηκε τυχερή και προσελήφθη στο ΙΤΕ, το 2002.
Η έρευνα στο ΙΤΕ Κρήτης
Η έρευνά της στο ΙΤΕ Κρήτης για περίπου 10 χρόνια ασχολήθηκε με τη Βιοπληροφορική, όμως η μεγάλη χρηματοδότηση, ύψους 1,5 εκατομμυρίου ευρώ, που ήρθε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας, την βοήθησε να ακολουθήσει το προσωπικό της όνειρο, τις υπολογιστικές νευροεπιστήμες. Η Παναγιώτα Ποϊράζη είναι έκτοτε η διευθύντρια ερευνών του ΙΤΕ που ασχολείται με τις νευροεπιστήμες και την ανάπτυξη υπολογιστικών μοντέλων των λειτουργιών του εγκεφάλου: «Οι λειτουργίες αυτές μπορεί να είναι για παράδειγμα η μνήμη και η μάθηση, που είναι το ενδιαφέρον του δικού μου εργαστηρίου, ή μπορεί να είναι η λήψη αποφάσεων, η κατάθλιψη, το Αλτσχάιμερ, διαφορετικών ειδών προβλήματα που υπάρχουν στον ανθρώπινο εγκέφαλο», μας εξηγεί η ίδια.
Η ανακάλυψη για τους δενδρίτες
Το εργαστήριο του οποίου προΐσταται η Παναγιώτα Ποϊράζη στο ΙΤΕ Κρήτης έχει ασχοληθεί επιμελώς με τους δενδρίτες του εγκεφάλου και έχει επιτύχει θαυμαστά αποτελέσματα διεθνώς: «Οι δενδρίτες ουσιαστικά είναι λεπτές παραφυάδες, οι οποίες εκφύονται από το κυτταρικό σώμα των νευρικών κυττάρων. Είναι πανέμορφες δομές, οι οποίες αρχικά θεωρούσαμε ότι είχαν έναν πολύ απλό λόγο ύπαρξης, να προσφέρουν τροφή στο κυτταρικό σώμα. Αλλά την τελευταία περίπου εικοσαετία ξέρουμε ότι αυτές οι δομές είναι πάρα πολύ σημαντικές σε μία πληθώρα διαδικασιών που γίνονται στον εγκέφαλο. Το εργαστήριό μας συγκεκριμένα, έχει δείξει με διάφορα υπολογιστικά μοντέλα ότι ακριβώς αυτές οι δομές είναι ικανές να επεξεργάζονται αυτόνομα πληροφορίες, όπως και το αντίστοιχο κυτταρικό σώμα. Επειδή ακριβώς κάθε σώμα έχει πολλούς τέτοιους δενδρίτες, αυτό σημαίνει ότι έχει πολύ μεγαλύτερη ικανότητα επεξεργασίας και αποθήκευσης πληροφοριών, από ό,τι θεωρούσαμε πριν από μερικές δεκαετίες».
Η βράβευση από το Einstein Foundation και τα πειράματα
Οι διεθνείς βραβεύσεις για την Παναγιώτα Ποϊράζη και το εργαστήριό της δεν σταμάτησαν το 2012, αντίθετα γίνονται σε ετήσιο ρυθμό. Το 2019 η βράβευση ήρθε από το Einstein Foundation, ένα ίδρυμα που βρίσκεται στο Βερολίνο της Γερμανίας και χρηματοδοτεί ξένους ερευνητές, άριστους στον τομέα τους. Σκοπός του βραβείου είναι οι ερευνητές αυτοί να εργαστούν σε εργαστήρια του Βερολίνου για μερικά χρόνια και να φέρουν στη Γερμανία καινούρια τεχνογνωσία, ενισχύοντας παράλληλα το επίπεδο της έρευνας.
«Η δική μου έρευνα είναι σε αυτή την περίπτωση πειραματική. Δηλαδή εκτός από τα υπολογιστικά μοντέλα που αναπτύσσουμε στο εργαστήριό μας, θα αρχίσουμε τώρα να κάνουμε έρευνα και με ζώα, με ποντίκια. Στο εργαστήριο του Μάθιου Λάρκουμ στο Βερολίνο στήσαμε ήδη ένα ερευνητικό έργο σκοπός του οποίου είναι να καταλάβουμε πώς ο εγκέφαλός μας έχει ευελιξία, πώς προσαρμόζεται σε αλλαγές στο περιβάλλον και πώς είναι εύκολο να μάθουμε συγκεκριμένους κανόνες όταν αυτοί δημιουργούνται αλλά και όταν αυτοί αλλάζουν. Τα πειράματα αυτά θα γίνουν σε ποντικάκια, και θα γίνουν από μέλη της δικιάς μου ομάδας που θα πάνε στο Βερολίνο και από μέλη της ομάδας του καθηγητή Λάρκουμ που θα βρίσκονται εκεί» μας λέει η ερευνήτρια, συμπληρώνοντας πως στόχος των πειραμάτων για είναι «να μας δείξουν καινούριους μηχανισμούς για την ευελιξία, η οποία είναι ένα χαρακτηριστικό που σε πολλές ασθένειες είναι ιδιαίτερα προβληματικό.
Για παράδειγμα σε αυτισμό, τα παιδιά που έχουν αυτισμό έχουν πολύ μεγάλη δυσκολία να προσαρμοστούν σε αλλαγές είτε αυτές είναι στο περιβάλλον τους είτε αυτές είναι σε κάτι που μαθαίνουν. Οπότε θεωρούμε ότι αν καταλάβουμε τους μηχανισμούς που επιτρέπουν στον εγκέφαλο να προσαρμόζεται στο περιβάλλον, θα έχουμε και κάποιες επιπλέον πληροφορίες για το τι συμβαίνει όταν αυτή η ικανότητα αλλοιώνεται».
Στα μελλοντικά σχέδια της Παναγιώτας Ποϊράζη δεν είναι σε καμία περίπτωση η φυγή από την Κρήτη προς κάποιο άλλο ερευνητικό κέντρο:
«Θεωρώ ότι βρίσκομαι σε ένα ιδανικό περιβάλλον που με στηρίζει πάρα πολύ και στις επιθυμίες μου, όσον αφορά στο με τι θέλω να ασχοληθώ, είχα πολύ μεγάλη ελευθερία να επιλέξω το αντικείμενο, αλλά και σε επίπεδο συνεργατών και φοιτητών. Το ΙΤΕ θεωρείται το “διαμάντι” της έρευνας στην Ελλάδα και νομίζω ότι αυτό είναι όντως πραγματικότητα», λέει με θέρμη και εστιάζει στα σχέδιά της ως διευθύντρια ερευνών εκεί: «Τα μελλοντικά μας σχέδια στο εργαστήριο είναι σιγά σιγά να επεκταθούμε στο κομμάτι των πειραματικών νευροεπιστημών, να μπορούμε και οι ίδιοι να κάνουμε τα δικά μας πειράματα σε ζώα και έχουμε ήδη αρχίσει προς αυτή την κατεύθυνση.
Ένα μέλος του εργαστηρίου που έχει βιολογικό υπόβαθρο, έχει εξασφαλίσει χρηματοδότηση και έχουμε ήδη αρχίσει να στήνουμε το πειραματικό εργαστήριο στο ΙΤΕ, στην Κρήτη. Οπότε αισιοδοξούμε στα επόμενα το πολύ ένα χρόνο, να είμαστε λειτουργικοί και σε αυτόν τον τομέα. Και, μας ενδιαφέρει να μπορούμε να συνδυάζουμε τις προβλέψεις που παράγονται από τα υπολογιστικά μας μοντέλα με πειράματα στα ζώα, όπου θα κοιτάμε κατά πόσο αυτές οι προβλέψεις όντως επιβεβαιώνονται σε συγκεκριμένες συμπεριφορές, μία από αυτές είναι η ευελιξία και η άλλη είναι η μνήμη και η μάθηση».
«Να κάνουν αυτό που τους παθιάζει»
Μέσα από διάφορες περιπέτειες στη ζωή της, που μάλιστα ξεκίνησαν από τις πρώτες ημέρες της ύπαρξής της, η Παναγιώτα Ποϊράζη κατόρθωσε να κυνηγήσει όσα αγάπησε και να τα επιτύχει. Σήμερα είναι μητέρα τριών παιδιών και αυτό που τονίζει προς τα παιδιά της είναι και το μήνυμά της προς όλους τους νέους: «Αν υπάρχει ένα μήνυμα που θα ήθελα να στείλω στους νέους είναι να κάνουν αυτό που αγαπάνε, αυτό που τους παθιάζει. Να μην πτοούνται από τις δυσκολίες, να επιμένουν, να βρίσκουν τρόπους να ελίσσονται και στο τέλος θα τα καταφέρουν. Είναι πολύ σημαντικό να κάνουμε αυτό που αγαπάμε».
*Ευχαριστούμε θερμά το Ευγενίδειο Ίδρυμα για τη φιλοξενία της συνέντευξης.
Credits για το video:
Σκηνοθετική Επιμέλεια: Σεραφείμ Ντούσιας
Κάμερα: Λευτέρης Παρτσάλης
Nicholas Cornford
Γιώργος Αποστολόπουλος
Σπύρος Μελισσάρης
Μοντάζ: Νίκη Μαλλιωτάκη
Λευτέρης Παρτσάλης
Nicholas Cornford
Γιώργος Αποστολόπουλος
Σπύρος Μελισσάρης