Περί ρατσισμού και Τούρκων

Του Όμηρου Ταχμαζίδη *

Με αφορμή τη μετατροπή του μουσείου της Αγίας Σοφίας σε τέμενος και πάλι αναδύθηκαν πολλά και διάφορα στερεότυπα και ρατσιστικά κλισέ κατά “του Τούρκου”, “των Τούρκων”…

Αν υποθέσουμε ότι “οι Τούρκοι” και η Τουρκία είναι αντίμαχος ή ακόμη χειρότερα θανάσιμος εχθρός, σε μια μη-αναστρέψιμη διάταξη εχθρού-φίλου καρλσμιτιανού τύπου, δεν πρέπει να έχουμε επαρκή γνώση αυτού του αντιπάλου για να μπορούμε να τον αντιμετωπίσουμε;

Η γνώση του εχθρού αποτελεί πάντοτε μια από τις προϋποθέσεις για την αποτελεσματική αντιμετώπισή του. Πως συνάδει αυτή η αναγκαιότητα με τα ρατσιστικά στερεότυπα κατά των Τούρκων, όχι μόνο από διάφορους ημιγραμματισμένους χρήστες των κοινωνικών μέσων δικτύωσης ή διάφορους ανεγκέφαλους ακροδεξιούς, αλλά και από στελέχη της οργανικής διανόησης του υπαρκτού ελληνισμού;

Συγκεκριμενοποιώ τον προβληματισμό μου επικεντρώνοντας σε ένα κείμενο το οποίο δεν σχετίζεται άμεσα με τα τελευταία γεγονότα στο Αιγαίο και τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας εκ νέου σε ιερό μουσουλμανικό τόπο. (Απ΄ ό,τι έχω ενημερωθεί στον ισλαμικό κόσμο η Αγία Σοφία είναι ο τρίτος κατά σειρά συμβολισμού ιερός χώρος μετά την Κάαμπα και το τέμενος Αλ Άκσα στην Ιερουσαλήμ!)

Το κείμενο στο οποίο θα αναφερθώ έχει τον τίτλο “Η >Γαλάζια Πατρίδα< ενός ποιμενικού λαού”, έχει δημοσιευτεί στ περιοδικό “Εθνικές Επάλξεις” (τριμηνιαία ενημερωτική έκδοση του Συνδέσμου Επιτελών Εθνικής Αμύνης) στο τεύχος Οκτωβρίου-Δεκεμβρίου 2019 και το υπογράφει ο Ηλίας Κουσκουβέλης, καθηγητής διεθνών σχέσεων, διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών και Ευρωπαϊκών και Αμυντικών Αναλύσεων, πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.  Οι τίτλοι συνοδεύουν το άρθρο και είναι ενδεικτικοί της νοοτροπίας του αρθρογράφου και της διεύθυνσης του περιοδικού. Ο δημόσιος λόγος συναρτάται από την υποτιθέμενη σοβαρότητα της θέσης στην “κοινωνική ιεραρχία”, υπαρκτή ή φαντασιακή, των αναγνωστών του περιοδικού. Κατανοητά όλα αυτά, διότι το έντυπο απευθύνεται σε άτομα ενός τμήματος του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού, τα οποία εκκοινωνούνται πολιτικώς και κοινωνικώς στο πλαίσιο μιας ιεραρχικής τάξης πραγμάτων.

Σε αυτό το πλαίσιο αντίληψης των πραγμάτων η επίκληση του τίτλου ενός πανεπιστημιακού προδίδει κύρος στα γραφόμενά του και παρέχουν ένα είδος ασυλίας,  εφόσον οι στρατιωτικοί δεν έχουν συνηθίσει στην αντιφατική και “συγκρουσιακή” παιδεία που επικρατεί στο χώρο των επιστημών, εδικά των θεωρητικών. Οπότε ο επιστήμονας και ο πανεπιστημιακός δάσκαλος με την εκπαιδευτική του εμπειρία θα πρέπει να σταθμίζει τι λέγει και τι γράφει όταν απευθύνεται στον περίγυρο ομάδων πολιτών με σαφή “διάκριση”, στη συγκεκριμένη περίπτωση αυτή των στρατιωτικών.

Στο άρθρο αυτό ο Ηλίας Κουσκουβέλης κινείται στο ίδιο επίπεδο της χυδαιολογίας που παρατηρήθηκε τις τελευταίες ημέρες (σ.σ. όταν ανακοινώθηκε και μετατράπηκε η Αγία Σοφία πάλι σε τέμενος) εξαιτίας της έντασης με τη γειτονική χώρα. Το άρθρο αναδεικνύει μια ακατανόητη αντιεπιστημονική έπαρση και ανοικτό, αν μη τι άλλο, πολιτιστικό ρατσισμό κατά του γειτονικού λαού. Ο καθηγητής διεθνών σχέσεων, αντί να αναλύσει σε τι ακριβώς συνίσταται η “γαλάζια πατρίδα” που καθορίζει την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια, επιδίδεται σε ανεπίτρεπτες ειρωνείες και χλευασμούς κατά της γειτονικής χώρας, οι οποίοι πέραν του ότι είναι ανεπίτρεπτοι για επιστήμονα, είναι και επικίνδυνοι διότι ενδέχεται να δημιουργήσουν ψευδαισθήσεις και λανθασμένες εντυπώσεις σε κάποιους αναγνώστες του περιοδικού. Κρίνω ότι οι αξιωματικοί ως έμπειροι στο συγκεκριμένο πεδίο δεν παρασύρονται από τα ρατσιστικά στερεότυπα του καθηγητή και σταθμίζουν με ρεαλισμό την πραγματικότητα που αντιμετωπίζει η χώρα μας.

Ο αποπροσανατολισμός από την πραγματικότητα του συσχετισμού των δυνάμεων στην περιοχή επιτυγχάνεται από τον Ηλία Κουσκουβέλη με τη μεταφορά της ανάλυσής του στο πεδίο του χυδαίου με την φαντασιακή ρατσιστική υποτιθέμενη υποβάθμιση του αντιπάλου. Και ενώ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαβάζουμε τις τελευταίες ημέρες για “τσομπανότουρκους”, ο Ηλίας Κουσκουβέλης είναι πιο κομψός στις εκφράσεις του και μιλάει απαξιωτικά για λαό κτηνοτρόφων.

Μπορεί ένας λαός “αρχικά κτηνοτρόφων” να διεκδικεί μέσω μιας “γαλάζιας πατρίδας” μερίδιο στην κατοχή ενός θαλάσσιου τόπου με γεωστρατητική και οικονομική σημασία στο μέλλον; Ο Ηλίας Κουσκουβέλης φαίνεται ότι προβληματίστηκε από την αρχή “σε βάθος” επί αυτής της νέας έκφρασης στην εξωτερική πολιτική του τουρκικού κράτους: “Όταν την άκουσα για πρώτη φορά, προσέγγισα την έκφραση με χιούμορ. Πως ένας λαός, αρχικά κτηνοτρόφων, με καταγωγή από την Κεντρική Ασία, του οποίου μάλιστα ο ναύαρχος δεν μπορούσε να βρει τη Μάλτα, μπορεί να έχει “γαλάζια πατρίδα””.

Εδώ εμφανίζεται ένας σύμμεικτος ρατσισμός μέσα από τα στερεότυπα κατά του Ασιάτη, του νομάδα, του κτηνοτρόφου, του ανίκανου, του ανεπίδεκτου μαθήσεως, σε τελική ανάλυση του καθυστερημένου, τουλάχιστον στον χώρο της θάλασσας. Προκύπτει ευλόγως το ερώτημα: είναι δυνατόν να εμφανίζεται τέτοιου τύπου λόγος σε ένα έντυπο Συνδέσμου πολιτών, οι οποίοι έχουν επωμιστεί την ευθύνη της στρατιωτικής άμυνας της χώρας; Εάν οι αξιωματικοί του πολεμικού ναυτικού έχουν παρόμοιες αντιλήψεις για τους συναδέλφους τους Τούρκους με αυτές που συνδηλώνει το στερεότυπο του ανεκδότου περί “Μάλτα γιοκ”, τότε θα πρέπει να ανησυχούμε σφόδρα για την ακεραιότητα της χώρας σε περίπτωση του απευκταίου.

Η ρατσιστική αντιμετώπιση του αντιπάλου συνδιαμορφώνει διαρκώς μια κουλτούρα υποτίμησης και η υποτίμηση αντιπάλων, σε όλα τα πεδία, αποβαίνει εις βάρος εκείνου που ζει με την πλάνη της υποτιθέμενης υπεροχής του… Δεν καταλογίζω, λοιπόν, στον Ηλία Κουσκουβέλη ρατσιστική προκατάληψη κατά “των Τούρκων”. Δεν είναι ο πρώτος, ούτε ο τελευταίος Έλληνας που διακατέχεται από μια έπαρση πολιτιστικού ρατσισμού, η οποία δε δικαιολογείται όσες αρχαιότητες και κλέη και αν επικαλεστεί κάποιος. Αλλά του καταλογίζω παραπλάνηση και αποπροσανατολισμό επί του συγκεκριμένου προβλήματος: η τωρινή Τουρκία είναι ένα μεγάλο πρόβλημα για τον σύγχρονο ελληνισμό και αυτό δεν εξορκίζεται με τα ρατσιστικά στερεότυπα.

Υ. Γ.: Το άρθρο δεν αναφέρει τίποτε ουσιαστικό για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ούτε και για το βάθος της έκφρασης “γαλάζια πατρίδα”. Από την άλλη ο αρθρογράφος προχειρολογεί και συγχέει εποχές και πολιτικές. Όπως για παράδειγμα όταν αποδίδει την τουρκική επιθετική αναζήτηση θαλάσσιας διεξόδου στην μεταλαμπάδευση της έννοιας του “ζωτικού χώρου” από  τους Γερμανούς εκπαιδευτές των Τούρκων αξιωματικών, που αποτέλεσαν τη μετέπειτα ηγεσία της χώρας. Από αυτή την αναφορά και άλλες συναφείς ως προς την χρονική στιγμή εμφάνισης και διάδοσης της έκφρασης “ζωτικός χώρος” στο πλαίσιο της πολιτικής ιδιολέκτου του γερμανικού ιμπεριαλισμού, φαίνεται ότι ο Ηλίας Κουσκουβέλης αγνοεί τους βασικούς άξονες  του γερμανικού επεκτατισμού στην εξέλιξή τους. Δεν τον αδικώ, καθηγητής διεθνών σχέσεων δηλώνει, όχι καθηγητής ιστορίας.

* Ο Όμηρος Ταχμαζίδης είναι μέλος του Ε.Γ. της “Σοσιαλιστικής Προοπτικής”

(www.sopro.gr)