Πηνελόπη και Γκάντι κάνουν την Κρήτη να υφαίνει ξανά | Φωτός+Βίντεο

Στον πρώτο όροφο του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου, έχοντας φτάσει γοητευμένος από τα συγκλονιστικά εκθέματα, διασχίζοντας την αίθουσα με τις υπέροχες τοιχογραφίες της Κνωσσού, συναντά ξαφνικά κανείς μια ζωντανή συνθήκη που αφηγείται μια αδιάκοπη ιστορία της Κρήτης: αυτή της υφαντικής, τέχνης ιερής για το νησί. Είναι η στιγμή που ο επισκέπτης φτάνει στην αίθουσα όπου έχει εγκατασταθεί η «Αποστολή Πηνελόπη Gandhi» από τα Πανεπιστήμιο των Ορέων με την έκθεση «Ο μίτος της Αριάδνης και ο αργαλειός της Πηνελόπης».

Φημισμένες υφάντρες από την Κρήτη υφαίνουν στον αργαλειό, παραδίπλα στέκεται ένα αντίγραφο μινωικού αργαλειού με βάρη που ανακατασκευάστηκε και τέθηκε σε λειτουργία, ενώ σε μια γωνιά γαλήνια μεταξοσκώληκες μεγαλώνουν πάνω σε φύλλα μουριάς. «Προέρχονται από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης» μας εξηγεί η εμπνεύστρια και συντονίστρια της Αποστολής Βαρβάρα Τερζάκη – Παλλήκαρη. «Σε μια δακτυλήθρα τυλιγμένη προσεκτικά τους πήρε μια γνωστή υφάντρα της Κρήτης και την κρέμασε στον κόρφο της. Οταν ένιωσε πως άρχισαν να κουνιούνται, πως άρχισαν να σπάνε τα αυγά, τα άπλωσε σε έναν πεντακάθαρο δίσκο με πανί πάνω σε φύλλα μουριάς. Τώρα μεγαλώνουν και περιμένουμε να γίνουν κουκούλια». Κάθε ένας από τους μεταξοσκώληκες μπορεί να δώσει μέχρι και πέντε κιλά μετάξι.

Οσην ώρα συνομιλούμε, τουρίστες σταματούν έκπληκτοι να παρακολουθήσουν τη διαδικασία, να ρωτήσουν, να μυηθούν σε μια αρχαία διαδικασία ταυτισμένη με τον πολιτισμό και την ιστορία της Κρήτης. Ενα ζωντανό μουσείο, μια βιωματική εμπειρία που συνεχίζεται με τον ίδιο τρόπο, αδιάλειπτα και που κάποια στιγμή εξέπεμψε σήμα κινδύνου, κόντεψε να εκλείψει. Ηταν η στιγμή που ανέλαβε δράση το Πανεπιστήμιο των Ορέων μέσω της Αποστολής που όπως μαρτυρά το όνομά της ενώνει την Πηνελόπη με τον Μαχάτμα Γκάντι. Συνδέεται η γυναίκα σύμβολο της αρετής, της υπομονής, της προσδοκίας και της πίστης με τον οραματιστή ηγέτη που η ενασχόλησή του με τη χειροτεχνία υποδηλώνει μια κοινωνική στάση και αντίσταση.

Διότι αυτός ακριβώς ο τρόπος, ο χειροποίητος, ο προσωπικός, ο ανόθευτος είναι που επιχειρεί η Αποστολή όχι απλώς να μη χαθεί, αλλά να επιστρέψει και να φέρει τα πολύτιμα οφέλη του: Από την ανάπτυξη μικρών παραγωγικών μονάδων που θα ενισχύσουν οικονομικά τα νοικοκυριά σε αυτή την κρίσιμη εποχή, μέχρι την δημιουργία μιας ψυχολογίας που συνδέεται με το επίτευγμα και τη δημιουργία. Αλλωστε οι υφάντρες στην Κρήτη ήταν πρόσωπα ξεχωριστά, σεβαστά.

Αρκεί να παρατηρήσει κανείς προσεκτικά τον αργαλειό που ανακατασκευάστηκε με τους αγνύθες, τα βάρη που τέντωναν τα στημόνια. Η κίνηση των χεριών προς τα πάνω που απαιτεί για να λειτουργήσει, ήταν σχεδόν δοξαστική, σαν επίκληση σε κάτι το θεϊκό. Και είναι αυτό ένα έκθεμα που εντυπωσιάζει, κυρίως τα παιδιά (150 σχολεία έχουν ήδη επισκεφθεί την έκθεση) που στέκονται με έκπληξη. «Λειτουργεί με υπολογιστή;» ή «είναι ρομπότ;» αναρωτιούνται κάποια, ενώ άλλα προσεγγίζουν εξοικειωμένα τον αργαλειό που λειτουργεί συνεχώς, από τις 9 το πρωί ως τις 8 το βράδυ δίπλα. Σε πολλά σπίτια υπάρχουν στην Κρήτη αργαλειοί, γιαγιάδες υφαίνουν, είναι μια εικόνα γνώριμη για τα παιδιά.

Κάποια στιγμή, όσο η υφάντα δουλεύει στον αργαλειό, δίπλα της κάθεται μια μεγαλύτερη υφάντρα και συζητούν το σχέδιο που υφαίνει, τμήμα ρούχου από το υπέροχο φρέσκο «Τοιχογραφία της Πομπής» από την Κνωσό (1500-1400 π.Χ.) που εκτίθεται στη διπλανή αίθουσα. Μια γυναίκα συνομιλεί μαζί τους, ενώ τρεις έφηβοι κάθονται σε μια γωνιά και παρατηρούν. «Ετσι ακριβώς γινόταν η διαδικασία στην αρχαιότητα» παρατηρεί δίπλα μου η καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης Ιρις Τζαχίδη. «Ηταν μια συνεργατική διαδικασία. Ο αργαλειός, δε, έμπαινε σε ένα από τα καλά δωμάτια του σπιτιού, με λευκούς τοίχους για να μην μπερδεύονται με τα χρώματα των υφαντών. Οι γυναίκες τραγουδούσαν, υπήρχε θόρυβος, ζωή».

Στην είσοδο της αίθουσας πολλοί θαυμάζουν ένα υπέροχο λευκό φόρεμα με χρυσό κέντημα. «Είναι το φόρεμα της Φρονίμης», εξηγεί η κυρία Τερζάκη – Παλλήκαρη. «Μας ζήτησε να το υφάνουμε ο Νίκος Σταμπολίδης για μια ταινία που ετοίμασε για την Φρονίμη και θα προβάλλεται στο Μουσείο της Αρχαίας Ελεύθερνας». Κουκίδες που ενώνονται στα ίχνη του αρχαίου πολιτισμού και αναδεικνύονται με κάθε δυνατό τρόπο στην Κρήτη που χάρη στο πείσμα ορισμένων ανθρώπων και στο όραμα συνεχίζει να δημιουργεί και να αφηγείται.

Αλλωστε αυτός είναι ένας κεντρικός στόχος του Πανεπιστημίου των Ορέων που ίδρυσε ο Ιωάννης Παλλήκαρης σε συνεργασία με καθηγητές ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων το 2008. Είναι μια μη κερδοσκοπική οργάνωση που έχει στόχο να συνδέσει τους κατοίκους των ορεινών περιοχών και της υπαίθρου με αυτούς των αστικών περιοχών, να ενισχύσει την παραδοσιακή οικονομία με μοντέρνα εργαλεία και να αναπτύξει λαϊκά επαγγέλματα που χάθηκαν, να δημιουργήσει οικονομίες μικρής κλίμακας. Για το Πανεπιστήμιο των Ορέων είναι σημαντικό οι επιστήμες, η έρευνα να φύγει από τα έδρανα και να φτάσει στην πραγματική ζωή, δημιουργώντας παραγωγικούς χυμούς και βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής.

«Ολη η Κρήτη ξεκίνησε να υφαίνει ξανά, από τη Φαλάσαρνα ως τον Ζάκρο, κυρίως οι νέες γυναίκες» λέει η κυρία Τερζάκη-Παλλήκαρη καθώς παρατηρούμε γυναίκες κάθε ηλικίας να σπεύδουν να μιλήσουν σε μια από τις υφάντρες «ιέρειες» της Κρήτης, την κυρία Μαρία Παπαδόσηφου.  Η έκθεση μαρτυρά  όμως και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τη λειτουργία ενός ανοιχτού, διαδραστικού μουσείου η διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου Στέλλα Μανδαλάκη. Αυτή η έκθεση λαϊκής τέχνης μέσα σε ένα σπουδαίο αρχαιολογικό μουσείο αποτελεί χαρακτηριστικό αυτής της προσέγγισης προς την κατεύθυνση της συνεχούς αφήγησης και των ζωντανών πυρήνων δημιουργίας.

Αυτή η ιστορική συνέχεια είναι εμφανής, προφανής. Ουσιαστικά η έκθεση αρχίζει με την επίσκεψη στη βιτρίνα του ισογείου όπου εκτίθενται υφαντικά βάρη (αγνύθες), σκεύη γνεσίματος, ένα μοναδικό σκεύος τυλίγματος του κουβαριού, αλλά και πήλινο δισκίο με σύμβολο Γραμμικής Α ΄γραφής  που απεικονίζει κατακόρυφο αργαλειό (1500-1400 π.Χ.) Αυτός είναι ο αργαλειός που ανακατασκευάστηκε για την έκθεση ««Ο μίτος της Αριάδνης και ο αργαλειός της Πηνελόπης».

Ο απόηχος απλώνεται όμως κυριολεκτικά και έξω από την πόλη, εισβάλλει σε κάθε της πτυχή. Είναι χαρακτηριστικό πως ειδικές συνταγές έχουν δημιουργηθεί με αναφορά στην έκθεση στο εστιατόριο «Πράσσειν Αλογα». Για παράδειγμα μπορεί κανείς να γευθεί σαλάτα με ρόκα, αρμύρα, κόκκινη πιπεριά, λιναρόσπορο, μέλι και σάλτσα από εσπεριδοειδή και άγρια βότανα που ονομάζεται «σαλάτα της Αριάδνης», ριζότο με διάφορους καρπούς και αποξηραμένα φρούτα, λιναρόσπορο, ραντισμένο με σκόνη αγριοτριανταφυλιάς που ονομάζεται «Πηνελόπη» ή λαβράκι με γλιστρίδα σβησμένο με μηλόξυδο που ονομάστηκε «Οδυσσέας». Τις συνταγές εμπνεύστηκε και εκτέλεσε η σεφ Nino Shatirishvili.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στο περιθώριο της έκθεσης που διαρκεί ως τις 20 Ιουνίου, κάθε Σάββατο και Κυριακή γίνεται σειρά ομιλιών υπό τον τίτλο «Μικρή Σπουδή του Νήματος-Νοήματος» από τις 17.30 ως τις 19.00. Το Σάββατο 11 Ιουνίου θα μιλήσουν οι Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη (αρχαιολόγος), Νικόλαος Παρίτσης (καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης) και Πόπη Κονσολάκη (συστημική σύμβουλος Ψυχολογίας). Την Κυριακή 12 Ιουνίου θα μιλήσουν οι Αρχοντούλα Παπαπαναγιώτου (δικηγόρος), Γιώργος Σαμώνης (καθηγητής Παθολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης), Ελενα Ιωάννου (Αποστολή Πηνελόπη Gandhi), Τίνα Δασκαλαντωνάκη, (Αποστολή Πηνελόπη Gandhi).

Το Σάββατο 18 Ιουνίου θα μιλήσουν οι Dr. Sudha Kankaria («Save Girl Child» mission, Ινδία) , Γεώργιος Νικολακάκης (αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μανώλης Γ. Ανδρουλιδάκης (σύμβουλος καθηγητής Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου), Αμαλία Φιλλιπάκη (υποδιευθύντρια Σχολείου Ευρωπαϊκής Παιδείας Ηρακλείου). Την Κυριακή 19 Ιουνίου θα μιλήσουν οι Στέλλα Μανδαλάκη (προϊσταμένη, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου), Βαρβάρα Τερζάκη-Παλλήκαρη (εμπνεύστρια- συντονίστρια της Αποστολής Πηνελόπη Gandhi), Λουίζα Καραπιδάκη (ιστορικός τέχνης, Κέντρο Λαογραφίας Ακαδημία Αθηνών).

protagon.gr