Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΠΕΤΡΟΣ ΑΒΑΙΛΑΡΔΟΣ – PETER ABAILARD
(Λε Παλλέ, Νάντη 1079 – Αναχωρητήριο Σαιν Μαρσέλ, Σαλόν-συρ-Σαόν 1142)

Περίφημος γάλλος μεσαιωνικός σχολαστικός θεολόγος και φιλόσοφος, ελευθερόφρονας ποιητής και συνθέτης, με τραγική ερωτική ζωή. Μαθητής του Ντε Σαμπώ και του Ανσέλμου, ίδρυσε σχολή στο Παρίσι και τη Μονή Παρακλήτου στη Βρεττάνη. Ταξίδεψε σε ολόκληρη τη Γαλλία ως περιπατητικός φιλόσοφος, συγκρούστηκε με την Καθολική Εκκλησία και καταδικάστηκε ως αιρετικός. Πρωτοπόρος στοχαστής, εφάρμοσε τη διαλεκτική, κριτικά και ορθολογιστικά, στα χριστιανικά δόγματα, θέτοντας στην πίστη λογικές αρχές. Στην έριδα περί των καθολικών εννοιών, οπαδός της εννοιοκρατίας αντιπαρατάχθηκε στην ονομοκρατία και πραγματοκρατία, αλλά το δόγμα του σχετικά με την Αγία Τριάδα καταδικάστηκε και τα βιβλία του παραδόθηκαν στα πυρά. Το έργο του Αβαιλάρδου, στη μεταφυσική, λογική, ηθική και θεολογία προηγείται της εποχής του.

Έργα: Σχόλια εις Πορφύριον (1120), Sic et non (1121), Διαλεκτική (1121), Χριστιανική θεολογία (1123), Εισαγωγή στη θεολογία (1125), Tractatus de intellectibus (1128), Ηθική ή Γνώθι σ’ αυτόν (1129), Ιστορία των δεινών μου (1136), Διάλογος φιλοσόφου μετά ιουδαίου και χριστιανού (1136-1139), Sermones, Epistolae, Επιστολαί Αβαιλάρδου και Ελοΐζας (1870),

Βιβλιογραφία: L. Lasserre, Un conflit religieux au XII siecle, Abelard contre Saint Bernard, 1930, Κ. Λογοθέτης, Η φιλοσοφία των Πατέρων και των μέσων χρόνων, 1934, E. Gilson, Héloise et Abelard, 1938, Ζακ Λε Γκοφ, Οι διανοούμενοι στο Μεσαίωνα, 1993, John Marenbon, The philosophy of Peter Abailard, 1997, M. Clanchy, Abelard, A medieval life, 1997, Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς, Stanford Encyclopedia of Philosophy, Βικιπαίδεια.

Εικονογραφία: Αβελάρδος και Ελοΐζα, πίνακας Jean Vignaud, 1819, Museum Purchase.

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Η μεταμέλεια της καρδιάς εξαλείφει το αμάρτημα, δηλαδή την περιφρόνηση προς το Θεό ή τη σύμφωνη γνώμη για το κακό» (Αβαιλάρδος).

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΑΒΑΙΛΑΡΔΟΣ, ΝΑΙ ΚΑΙ ΟΧΙ

* * *

Η πραγματικότητα της ζωής δεν είναι παρά μια διαρκής κίνηση, μια δυναμική ενέργεια, που δημιουργεί σχέσεις των υπαρκτών. Αυτή τη δυναμική της ζωής μπορούμε να την “ακινητοποιήσομε” σε ορισμούς και έννοιες, μόνο σχετικά και όχι απόλυτα. Η ταυτότητα κάθε όντος προϋποθέτει την ετερότητά του ως προς τα άλλα όντα, είναι αποτέλεσμα της σχέσης του με αυτά. Από την άλλη μεριά η γνώση δεν μπορεί να είναι παρά λογική γνώση, να μετέχει στον λόγο. Η γνώση της αλήθειας δεν είναι παρά η σχέση και ο συντονισμός του ατομικού λόγου με τον κοινό λόγο, με το νόημα της μετοχής, που συνιστά τη λογικότητα. Το αληθεύειν ταυτίζεται με το κοινωνείν (Ηράκλειτος, Diels – Krantz, I.148, 29-30).

Έτσι τα όντα και τα γεγονότα αληθεύουν ως λογική γνώση, ως κατανόηση του λόγου τους με την προϋπόθεση ότι η ατομική κατανόηση πραγματοποιείται ως κοινωνία, στα πλαίσια της ανθρώπινης συμβίωσης, ως κοινός λόγος.
Αλλά και πάλι δεν είναι ο λόγος που συνιστά την αλήθεια, αλλά είναι η αλήθεια, η πραγματικότητα της ζωής που συνιστά τον λόγο. Ο λόγος δεν ταυτίζεται ούτε με το είναι, την πραγματικότητα καθεαυτή, ούτε με τη φαινομενικότητα του είναι, δηλαδή με την πραγματικότητα σχετικά – με – εμάς. Το είναι ταυτίζεται με τη δυναμική πραγματικότητα της ζωής ως κοινωνίας και η σχέση κοινωνίας φανερώνεται ως λόγος. Και η γνώση δεν αληθεύει παρά μόνο ως φανέρωση λόγου, ως αλήθεια της ετερότητας και μοναδικότητας του γεγονότος της σχέσεως. Ο λόγος τελικά είναι κριτής της αλήθειας, κρίνει την αλήθεια και αναλήθεια της γνώσης (Γιανναράς, Σχεδίασμα εισαγωγής στη φιλοσοφία).