Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΝΤ’ ΑΛΑΜΠΕΡ

Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΝΤ’ ΑΛΑΜΠΕΡ – JEAN D’ ALEMBERT
(Παρίσι 1717 – 1783)

Επιφανής γάλλος φυσικός, μαθηματικός, μουσικολόγος και φιλόσοφος, μέλος της Γαλ-λικής Ακαδημίας, ηγετική μορφή του γαλλικού Διαφωτισμού και πρόδρομος της νεότερης θετικής φιλοσοφίας. Εμφανίζοντας πρόωρη διανοητική ανάπτυξη, σπούδασε μαθηματικά, νομικά και ιατρική και απέκτησε μεγάλη πνευματική ακτινοβολία. Μεταξύ ιδεαλισμού και υλισμού, πρωτεργάτης της Γαλλικής Εγκυκλοπαίδειας, ανέλυσε τη σχέση των διαφόρων κλάδων της γνώσης ως συνεχόμενων μερών ενός μοναδικού οικοδομήματος. Αντιμετώπισε τη θρησκεία και τη μεταφυσική με σκεπτικισμό, υπερασπίζοντας την ανεξιθρησκεία και τον ελεύθερο διάλογο. Στο έργο του, με το οποίο ανανέωσε τις θεωρίες του Νεύτωνα και του Γαλιλαίου, περιλαμβάνονται η περίφημη αρχή του Ντ’ Αλαμπέρ στη δυναμική και οι έννοιες της μαθηματικής ανάλυσης.Έργα: Ολοκληρωτικός λογισμός (1739), Υπόμνημα περί της διαθλάσεως του στερεών σωμάτων (1741), Πραγματεία περί δυναμικής (1743), Περί της ισορροπίας και της κινήσεως των ρευστών (1744), Παρατηρήσεις ανακλάσεως επί της γενικής αιτίας των ανέμων (1747), Έρευνα επί της μεταπτώσεως των ισημεριών (1749), Στοιχεία θεωρητικής και πρακτικής μουσικής κατά τας αρχάς του Ραμώ (1752), Ανάλεκτα φιλοσοφίας, ιστορίας και φιλολογίας (1753), Περί του συστήματος του κόσμου (1754).

Βιβλιογραφία: [Έκδ. Άπαντα, Παρίσι (1805, 1821-1822)], Ντιντερώ, Το όνειρον του Ντ’Αλαμπέρ, 1769, J. Bertrand, D’ Alembert, 1889, M. Müller, Esai sur la philosophie de Jean D’ Alembert, 1926, J. M. Briggs, Jean le Rond d’ Alembert, 1970, A. Crumey, D’ Alembert principle, 1996, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς.
Εικονογραφία: Προσωπογραφία, M. Quentin de la Tour, 1753, Λούβρο, Παρίσι.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΝΤ’ ΑΛΑΜΠΕΡ, ΠΡΟΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ

** ** **

“Πολλὰ τὰ δεινὰ κοὐδὲν ἀν- / θρώπου δεινότερον πέλει / τοῦτο καὶ πολιοῦ πέραν / πόντου χειμερίῳ νότῳ / χωρεῖ, περιβρυχίοισιν / περῶν ὑπ’ οἴδμασιν, θεῶν / τε τὰν ὑπερτάταν, Γᾶν / ἄφθιτον, καμάταν, ἀποτρύεται, / ἰλλομένων ἀρότρων ἔτος εἰς ἔτος, / ἱππείῳ γένει πολεύων. /

Κουφονόων τε φῦλον ὀρ- / νίθων ἀμφιβαλὼν ἀγρεῖ, / καὶ θηρῶν ἀγρίων ἔθνη / πόντου τ’ εἰναλίαν φύσιν / σπείραισι δικτυοκλώστοις / περιφραδὴς ἀνήρ κρατεῖ / δὲ μηχαναῖς ἀγραύλου / θηρὸς ὀρεσσιβάτα, λασιαύχενά θ’ / ἵππον ὑπάξεται ἀμφίλοφον ζυγὸν / οὔρειόν τ’ ἀκμῆτα ταῦρον. /

Καὶ φθέγμα καὶ ἀνεμόεν / φρόνημα καὶ ἀστυνόμους / ὀργὰς ἐδιδάξατο, καὶ δυσαύλων / πάγων ὑπαίθρεια καὶ / δύσομβρα φεύγειν βέλη / παντοπόρος ἄπορος ἐπ’ οὐδὲν ἔρχεται / τὸ μέλλον \ Αιδα μόνον / φεῦξιν οὐκ ἐπάξεται, νό- / σων δ’ ἀμηχάνων φυγὰς / ξυμπέφρασται. /

Σοφόν τι τὸ μηχανόεν / τέχνας ὑπὲρ ἐλπίδ’ ἔχων, / τοτὲ μὲν κακόν, ἄλλοτ’ ἐπ’ ἐσθλὸν ἕρπει”. ( Σοφοκλής, Αντιγόνη)