Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΜΑΞ ΒΕΜΠΕΡ

Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΜΑΞ ΒΕΜΠΕΡ – MAX WEBER
(Ερφούρτη 1864 – Μόναχο 1920)

Περίφημος γερμανός κοινωνιολόγος, φιλόσοφος, νομικός και οικονομολόγος. Καθηγητής στα Πανεπιστήμια Φράιμπουργκ, Χαϊδελβέργης και Μονάχου, και εκδότης του Αρχείου Κοινωνιολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής. Εισηγητής της θεωρίας της κατανόησης και της μεθοδολογίας των ιδεοτύπων, πέραν της εμπειρικής μεθόδου, στη μελέτη των κοινωνικών φαινομένων, ερεύνησε τη γέννηση του καπιταλισμού και γενικότερα τη μετάβαση στη νεοτερικότητα. Στο έργο του, συγκρίνοντας τον δυτικό προτεσταντισμό με τον ιουδαϊσμό και τις ανατολικές θρησκείες, εξετάζοντας την ιστορική εξέλιξη των κοινωνιών και της εξουσίας και αξιολογώντας τα ηθικά, πνευματικά και ανορθολογικά στοιχεία με την τεχνική, την παραγωγή και τον εξορθολογισμό της ανθρώπινης δράσης, ανατρέπει τις μονοσήμαντες ερμηνείες του κόσμου. Έτσι οδηγεί την κοινωνιολογία στο κέντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος και ασκεί σημαντική επίδραση στη σύγχρονη σκέψη.
Έργα: Η ρωμαϊκή αγροτική ιστορία και η σημασία της για το δημόσιο και ιδιωτικό δίκαιο (1891), Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού (1901), Η ρωσική επανάσταση (1905), Η θεωρία της κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης (1915), Θεωρία της θρησκευτικής αρνησικοσμίας (1916), Αρχαίος ιουδαϊσμός (1917), Η πολιτική ως επάγγελμα (1918), Η επιστήμη ως κλήση (1919), Κοινωνιολογία της θρησκείας (1920), Η Πόλη (1921), Οικονομία και κοινωνία (1922), Η θρησκεία της Κίνας, Κομφουκιανισμός και Ταοϊσμός (1951), Κοινωνιολογία του κράτους (1956), Η θρησκεία της Ινδίας, κοινωνιολογία του ινδουισμού και βουδισμού (1958).

Βιβλιογραφία: [Έκδ. J.C.B. Mohr, Max Weber Gesammtausgabe, Tübingen (1984-), 40 τόμ.], Rob. Green, Problems in european civilization, Protestantism and Capitalism, The Veber thesis and his critics, 1959, Rein. Bendix, Max Weber, An intellectual portrait, 1977, Dirk Kaesler, Max Weber, An introduction to his life and work, 1989, W.J. Mommsen, The political and social theory of Max Weber, 1992, R. Swetberg, Max Weber and the idea of economic sociology, 1998, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΜΑΞ ΒΕΜΠΕΡ, Η ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ (ΜΕΡ. Ι, ΚΕΦ. Β΄)

** ** **

Με την ίδρυση της κοινωνιολογίας εκφράστηκε η τάση μιας ολόκληρης εποχής, η ιδέα της προόδου του 18ου αιώνα, της συνεχούς τελειοποίησης του ανθρώπου. Την άποψη αυτή που συνόψισε ο Κοντορσέ το 1794 στο έργο του Esquisse d’ un tableau historique des progres de l’ esprit humain, ο Κοντ ανύψωσε σε επιστήμη. Η κοινωνιολογία ωστόσο προχώρησε πολύ μετά τον Κοντ παίρνοντας διάφορες κατευθύνσεις. Οργανική ή βιολογική κοινωνιολογία του Σπένσερ. Ψυχολογική κοινωνιολογία του Στιούαρτ Μιλλ, του Βουντ, του Ταρντ, νοολογική κοινωνιολογία του Βέμπερ. Ο Ντυρκαίν δημιουργεί ιδιαίτερη κοινωνιολογική σχολή, την “επιστήμη των θεσμών, της γένεσης και της λειτουργίας τους”.

Προφανώς η κοινωνιολογία, ο λόγος περί κοινωνίας, προϋποθέτει την κοινωνία και τον λόγο. Είναι όμως αμφίβολο αν στο πνεύμα του Κοντ και των διαδόχων του περιλαμβάνεται η ακριβής έννοια αυτών των όρων. Η κοινωνιολογία ή sociologie, είναι για τους κοινωνιολόγους αυτούς ισοδύναμη της κοινωνικής φυσικής, ως συμπλήρωμα της φυσικής φιλοσοφίας, “αναφέρεται δηλαδή στη θετική μελέτη του συνόλου από τους θεμελιακούς νόμους που ανήκουν στα φυσικά φαινόμενα”. Μ’ αυτό τον τρόπο όμως η κοινωνιολογία απομακρύνεται και από τον λόγο και από την κοινωνία, κατά την ελληνική τους έννοια. Η δυτική αντίληψη περιορίζει τον λόγο στην ομιλία μόνο και την κοινωνία στο άθροισμα, αγνοώντας τους εσωτερικούς δεσμούς και τις προεκτάσεις της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης. Η κοινωνία των ανθρώπων δεν είναι έτσι παρά μέρος της απρόσωπης κοινωνίας της φύσης, αντικειμενική ουδέτερη θεώρηση ενός αθροίσματος ατόμων, χωρίς καμμιά εσωτερική συνάφεια, καμμιά συμμετοχή, καμμιά μέθεξη του ενός προσώπου στη ζωή των άλλων προσώπων. Αυτή η κοινωνιολογία βέβαια είναι συνεπής με τη γενικότερη δυτική αντίληψη για τη ζωή και τον κόσμο, είναι όμως αμφίβολο αν αφορά την ουσιαστική ανθρώπινη κοινωνία ή μόνο μια τυπική εικόνα της. Και βέβαια είναι ξένη προς την ελληνική αντίληψη της κοινωνίας των κοινωνών – μορίων της πόλης, που συνδέονται οργανικά σε μια τέλεια αρμονία. Αυτή η μεγάλη διαφορά, που βρίσκεται στη βάση του δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού, όχι μόνο περιορίζει και μειώνει κατά πολύ την εμβέλειά του, αλλα οδηγεί τελικά στα αδιέξοδα, στην αποξένωση του ανθρώπου, στην αυτοκαταστροφική πορεία του.