Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΚΙΚΕΡΩΝ

Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΚΙΚΕΡΩΝ – MARCUS TULLIUS CICERO
(Αρπίνο 106 – Γαέτα, Φορμία 47 π.Χ.)

Ο μεγαλύτερος ρήτορας της αρχαίας Ρώμης, επιφανής νομικός, πολιτικός και φιλόσοφος, από μεγάλη ρωμαϊκή οικογένεια. Απέκτησε ευρεία παιδεία, επηρεάστηκε από την πλατωνική και στωική φιλοσοφία και ταξίδεψε στην Ελλάδα, Μικρά Ασία και Ρόδο, αναδείχθηκε μεγάλος δικανικός ρήτορας, αναμείχθηκε στην πολιτική και χρημάτισε ταμίας, αγορανόμος και ύπατος, υπηρέτησε δε ως Ανθύπατος στην Κιλικία. Τάχθηκε υπέρ του Πομπηίου κατά του Καίσαρα και υπέρ των δημοκρατικών κατά του Αντωνίου, αποκάλυψε τη συνωμοσία του Κατιλίνα και διέσωσε τη δημοκρατία. Μετά την επικράτηση όμως των αντιπάλων του εξορίστηκε και τελικά εκτελέστηκε. Με το ρητορικό και φιλοσοφικό του έργο και τις μεταφράσεις του, μετεφύτευσε την ελληνική φιλοσοφία στον λατινικό κόσμο και αποτέλεσε το υπόδειγμα ρήτορα και πολιτικού στις μεταγενέστερες εποχές.

Έργα: Λόγοι (Pro Quinctio, Pro Roscio Amerino, Pro Caecina, Pro Roscio Comoedo, Pro Cluentio, Pro Archia, Pro Rabitio Postumo, Pro Marcello, Pro Milone), De legibus, De Republica, Orator, Brutus, De amicitia, De Senectute, De Natura Deorum, De officius, De senectute, De finium, Tusculanarum Questionum, De oratore, Paradox.

Βιβλιογραφία: [Έκδ. B.G. Teubner, Stuttgart and Leipzig (1963-1988)], Πλούταρχος, H. Taylor, Cicero, A sketch of his life and works, 1918, J. Leigh Strachan-Davidson, Cicero and the fall of the Roman Republic, 1936, F.R. Cowell, Cicero and the Roman Republic, 1948, G. Boissier, Cicéron et ses amis, 1949, M. Rambaud, Cicéron et l’ histoire Romaine, 1953, R.E. Smith, Cicero the statesman, 1966, G.A. Kennedy, The art of Rhetoric in the roman world, 1972, Ant. Everitt, Cicero, The life and time of Rome’s greatest politician, 2001

Εικονογραφία: Προτομή, Μουσείο Φλωρεντίας, Βατικανό, Μουσείο Καπιτωλίου, Ο Κικέρων επιστρέφων εκ της εξορίας, πίνακας, Φραντσιαμπίτζιο, 1520, Έπαυλη Μεδίκων, Πότζιο Καζάν, Φλωρεντία, Ο Κικέρων στον τάφο του Αρχιμήδη, πίνακας, Πιέρ Βαλανσιόν, 1787, Μουσείο Τουλούζης, Ο Κικέρων κατηγορών τον Ουέρρην, τοιχογραφία, Ντελακρουά, 1838-1844, Palais Bourbon.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΚΙΚΕΡΩΝ, ΚΑΤΑ ΚΑΤΙΛΙΝΑ (Α΄ ΚΑΤΙΛΙΝΙΚΟΣ)

** ** **

Η ηθική προέρχεται από το ήθος, το αρχαίο έθος, τα έθη, όπως απαντάται στον Ησίοδο (Έργα και ημέραι, 67, 78), στον Ηράκλειτο (Ἦθος ἀνθρώπῳ δαίμων) (Fragmenta, 121), στον Εμπεδοκλή (Fragmenta, 110), στον Αριστοτέλη (Ποιητική).

Το ήθος είναι η ψυχική διάθεση, ο ατομικός χαρακτήρας, το σύνολο των ψυχικών ιδιοτήτων του ανθρώπου. Τα έθη είναι ο τρόπος με τον οποίο συμπεριφέρονται μεταξύ τους οι άνθρωποι στην καθημερινή τους ζωή.

Η ηθική χρησιμοποιείται στον Ξενοφάνη (Ηθικό μέρος της φιλοσοφίας), στον Αριστοτέλη, (Ηθική Αρετή, Ηθικά), στον Στράβωνα (Ηθική φιλοσοφία), στο Φίλωνα (Ηθική), στον Κικέρωνα (moralia), στον Κοϊντιλιανό και στο Σενέκα (philosophia moralis) και στις ευρωπαϊκές γλώσσες (moral και ethique). Είναι λοιπόν η ηθική, ηθολογία, περιγραφή των κανόνων συμπεριφοράς που ισχύουν, επιστήμη των ηθών. Είναι το σύνολο κανόνων ανθρώπινης συμπεριφοράς που επικρατούν σε μια κοινωνία, σε μια χώρα, σε μια εποχή. Και είναι η φιλοσοφική θεώρηση των δεδομένων της ηθικής ζωής, η επιστήμη που καθορίζει τους ορθούς κανόνες της συμπεριφοράς, η φιλοσοφία που ερευνά και μελετά τις πράξεις των ανθρώπων κατά την αξία τους. Ηθική είναι η αναζήτηση της ουσίας της αγαθής πράξης, ο καθορισμός των κανόνων που πρέπει να ακολουθούμε στην πρακτική ζωή, η καθοδήγηση στο τι πρέπει να θέλομε ή να μη θέλομε, να πράττομε ή να μη πράττομε.