Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΡΙΚΚΕΡΤ

Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΡΙΚΚΕΡΤ – HEINRICH RICKERT
(Ντάντσιγκ, Πολωνία 1883 – Χαϊδελβέργη, Γερμανία 1936)

Γερμανός νεοκαντιανός φιλόσοφος, καθηγητής στα Πανεπιστήμια Φράιμπουργκ και Χαϊδελβέργης, εκπρόσωπος της σχολής Βάδης ή αξιολογικής σχολής, που μαζί με τη σχολή του Μαρβούργου εκφράζουν το γερμανικό υπερβατικό ιδεαλισμό. Οπαδός της κριτικής ιδεοκρατίας, προβληματίζεται με το έργο του στις διαφορές φυσικών και πνευματικών επιστημών και στη θεωρία του πολιτισμού. Αντικρούοντας τη φιλοσοφία του Νίτσε και του Μπέρξον, προσπαθεί να γεφυρώσει το χάσμα επιστήμης – ιστορίας και φύσης – πνεύματος, θέτει τις βάσεις της «λόγιας ιστορίας» και παρεμβάλλει μια τρίτη οντολογική σφαίρα, χωρίς να αίρει τον δυισμό ιδέας και πραγματικότητας, επηρεάζοντας άμεσα την κοινωνιολογία του Βέμπερ και ολόκληρη τη φιλοσοφική σκέψη.

Έργα: Zur Lehre von der Definition (1888), The limits of concept formation in natural science (1896-1902), Geschichtphilosophie (1905), Προβλήματα της φιλοσοφίας και της ιστορίας (1905) Σύστημα φιλοσοφίας (1921), Kant als philosoph der modernen Kultur (1924), Η αιώνια νεότης των ελλήνων (1929), Grundprobleme der philosophie, Methodologie, Ontologie, Anthropologie (1934), Επιστήμη και Ιστορία, Κριτική της θετικιστικής επιστημολογίας (1962).

Βιβλιογραφία: Ernst Troelsch, Uber den begriff einer historischen dialektik, Windelband-Ricert und Hegel, 1919, A. Faust, Heinrich Rickert und seine stellung innerhalb der deutschen philosophie der gegenwart, 1927, Georg. Gurvitch, La theorie des valeurs de Heinrich Rickert, 1937, F. Federiki, La filosofia dei valori de Heinrich Rickert, 1993, Rainer A. Bast, Heinrich Rickert, 2003, Βικιπαίδεια.

** ** **

Καμμια κοινωνία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς κάποια τάξη, χωρίς μια ρύθμιση των σχέσεων των μελών της, χωρίς μερικούς κανόνες που καθορίζουν τη συμπεριφορά τους. Αυτοί οι κανόνες πηγάζουν από συμβάσεις, από έθιμα, από νόμους και τότε αφορούν το δίκαιο. Αλλά πηγάζουν και από την ηθική, από τις αντιλήψεις που χωρίς να έχουν χαρακτήρα άμεσου εξαναγκασμού και υποχρεωτικότητας, κρίνονται ζωτικής και θεμελιώδους σημασίας για τη διατήρηση και την ανάπτυξη της κοινωνίας.

Η ηθική διαμορφώνει έτσι τη συνείδηση του ανθρώπου, γίνεται δεύτερη φύση για τον άνθρωπο, που αισθάνεται ανησυχία, φόβο και ντροπή για την παραβίασή της και ικανοποίηση, ευχαρίστηση, ηρεμία για την τήρησή της. Η ηθική γίνεται κοινωνική συνείδηση όταν το άτομο δοκιμάζει το αίσθημα ότι ανήκει σε μια ομάδα, ότι συνεργάζεται με τα άλλα μέλη της ομάδας, ότι οφείλει σεβασμό και νομιμοφροσύνη σ’ αυτή. Η ηθική τότε γίνεται ηθικότητα, απαραίτητη για την ανάπτυξη του πολιτισμού. Και στον πολιτισμό οι ηθικοί παράγοντες παίζουν σπουδαίο ρόλο. Ο γάμος, η σεξουαλική ηθική, η κοινωνική ηθική, η θρησκεία, ανήκουν στους ηθικούς παράγοντες του πολιτισμού. Αυτά είναι τα θέματα της ηθολογίας.

Καθώς η κοινωνία αλλάζει και η ηθική προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες. Αναζητούνται έτσι νέες ηθικές αρχές ανταποκρινόμενες στις ανάγκες και στις ιδέες της εποχής. Και καθώς η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνικής δεν αφήνει περιθώρια για την καθιέρωση σταθερών αρχών καθώς η ίδια η δομή του ηθικού προσώπου αμφισβητείται, αρχίζει να εμφανίζεται ακόμη και το ερώτημα για το τέλος της ηθικής.