Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΒΙΡΓΙΛΙΟΣ – PUBLIUS VERGILIUS MARO
(Άντες (Πιέτολε), Μάντουα 70 – Βρινδίσιο 19 π.Χ.)
Από τους μεγαλύτερους λατίνους ποιητές, αγροτικής οικογένειας καλλιεργητών, έγινε μέλος του καλλιεργημένου κύκλου του Ασινίου Πολλίωνα, σπούδασε στην Κρεμόνα, Μιλάνο και Ρώμη, συμμαθητής του Μάρκου Αυρήλιου και του Οκταβιανού Αυγούστου, φίλος του Οράτιου και του Μαικήνα, ταξίδευσε στην Καμπανία, Νεάπολη, Αθήνα και Ανατολή. Αφιέρωσε τη ζωή του στη συγγραφή μιας μεγάλης εθνικής λατινικής εποποιίας, έργο που θεώρησε πάντως ατελές, μεταξύ της φυσιολατρίας και μόνωσης και της κοινωνικής δράσης, με πίστη στο μεγαλείο της πατρίδας και με αγάπη στην πατρική θρησκεία. Έτσι η Αινειάς, γραμμένη στο πρότυπο της Οδύσσειας και της Ιλιάδας, περιλαμβάνει το ταξίδι του Αινεία από την Τροία στη Ρώμη, συμβολίζοντας το τραγικό του πεπρωμένο και την ιστορική αποστολή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η δεσπόζουσα θέση του στη λατινική φιλολογία επίδρασε καταλυτικά στη μεσαιωνική χριστιανική δύση, στο έργο του Δάντη και στη μεταγενέστερη λογοτεχνία.
Έργα: Εκλογαί (Βουκολικά) (42-39 π.Χ.), Γεωργικά (39-29 π.Χ.), Αινειάς (29 π.Χ.).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. J. Huemer, Virgilii Maronis grammatici opera, Leipzig (1886), P.W. Buckham – J. Spence – E. Holdsworth – W. Warburton – J. Jordin, Miscellanea Virgilians, Erudiorum Virorum Varie Dispersa, (1825), J.W. Mackail, 1930], Σουητώνιος, Αίλιος Ντονάτος, D. Comparetti, Virgil in the Middle Ages, 1895, F. Skutsch, Aus Vergils Frühzeit, 1901, R. Heimze, Vergils epische Technik, 1928, H.I. Rose, The eclogues of Virgil, 1942, W. Law, Learning to read with the oculi mentis, Vergilius Maro grammaticus, 1989, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Προτομή, τάφος Βιργίλιου, Νεάπολη.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Mantua me genuit, Calabri rapuere, tenet nunc Parthenope. Cecini pascua, rura, duces» (Επιτύμβιο επίγραμμα Βιργιλίου).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΒΙΡΓΙΛΙΟΣ, ΑΙΝΕΙΑΣ (ΒΙΒΛ. ΙΙ)
** ** **
Στους στωϊκούς ανατέθηκε από την ιστορία η εκλακευση της ηθικής, η προσαρμογή της προς τις ανάγκες ενός πολυδιασπασμένου κόσμου που επιθυμεί την ενότητα, ή επούλωση των πληγών της ανισότητας, των παθών και των επιθυμιών. Έτσι ο νεοπλατωνισμός θα μπορέσει να επιλέξει τους μύστες, που θα είναι ικανοί να υπερβούν την πολλαπλότητα του κόσμου και να επιστρέψουν στο υπερβατικό Ένα.
Με δεδομένη την έννοια της αρετής ως μέτρου, η Στοά καθορίζει σκοπό της ζωής τη φυσική ευδαιμονία, “τὸ κατ’ ἐμπειρίαν τῶν φύσει συμβαινόντων ζῆν” (Χρύσιππος). Η αρετή αποκτά συνοχή και ενότητα, υπηρετεί τη φύση, προσαρμόζεται στην κοσμική τάξη. Είναι εξουδετέρωση των παθών, απάθεια, “τὸ τηρεῖν ἑαυτὸ”. Αυτοσυντήρηση, καθήκον, σοφία. Ηθική αυτονομία, ελευθερία της βούλησης, αξιοπρέπεια στη ζωή και στο θάνατο. Ο δρόμος της αρετής είναι ο δρόμος προς τη σοφία και την πραγματική ευδαιμονία.
Ο Πλωτίνος καθορίζει ως ύψιστο χρέος, ως μοναδική ηθική και ως απόλυτη ευδαιμονία την ένωση με το θείο. Από το αρχικό ένα η δημιουργία απομακρύνει τα όντα, με μια προοδευτική εξασθένιση της ουσίας τους προς την υλική κατάπτωση. Ο ηθικός βίος αποβλέπει στην προετοιμασία για την αντίστροφη πορεία, την επανάκαμψη στην αρχική αφετηρία. Με την εφαρμογή των γήινων αρετών, η ψυχή θα ελευθερωθεί από τα δεσμά της υλικότητας, θα αναζητήσει τον αληθινό προορισμό της και θα μυηθεί εκστατικά στη θεία ζωή, “γίνεται οὖν ὴ ψυχὴ καθαρθεῖσα εἴδος καὶ λόγος καὶ πάντῃ ἀσώματος καὶ νοερὰ καὶ ὅλη τοῦ θείου”. (Εννεάδες, 1.6.6.13). Τότε μόνο η ηθική θα έχει πραγματωθεί, η διάκριση υποκειμένου και αντικειμένου θα έχει καταργηθεί και η ενότητα των σχετικών θα έχει συντελεστεί μέσα στο απόλυτο.