Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΠΕΤΡΑΡΧΗΣ

Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΠΕΤΡΑΡΧΗΣ – FRANCESCO PETRARCA
(Αρέτσο, Τοσκάνη 1304 – Αρκουά, Πάδουα 1374)

Μεγάλος ιταλός ποιητής, ο πρώτος μεγάλος ουμανιστής της Αναγέννησης, νομικός, κληρικός, αυλικός και διπλωμάτης, εξόριστος από τη Φλωρεντία, ταξίδεψε στο Μονπελιέ, Βολωνία, Πάρμα, Φλωρεντία, Μιλάνο, Πάδουα, Αβινιόν, Παρίσι, Γάνδη, Κολωνία, Ρώμη. Μεταξύ μονήρους και δοξομανούς ζωής, δημοκρατικός και φανατικός χριστιανός, έγραψε στη λατινική και ιταλική γλώσσα. Το έργο του, ως προς τη μελέτη της ιστορίας και των μνημείων της αρχαιότητας, την αντιγραφή αρχαίων χειρογράφων και τη συγκρότηση βιβλιοθηκών, τον αναδεικνύει πατέρα του ιταλικού ανθρωπισμού. Η ποίησή του, γραμμένη στην Τοσκανική διάλεκτο, από εκλεπτισμένα λυρικά, ερωτικά έργα, επηρεασμένα από τον έρωτά του προς την μυστηριώδη Λάουρα, δημιούργησε τη σχολή του Πετραρχισμού και η γενικότερη θέση του μεταξύ κοινωνικής δράσης και στοχαστικής ζωής βρήκε πολλούς μεταγενέστερους μιμητές.

Έργα: Έμμετροι επιστολαί (1333-1361), De vita solitaria (1346-1356), De rerum memorandum (1341-1345), De viris ilustribus (1338-1339), Αφρική (1339-1342), Bucolicum Carmen (1346-1357), Secretum (1347-1353), De otio religioso (1346-1356), Triomfi (1356-1374), Περί φαρμάκων εν αυτώ εκατέρας τύχης (1360-1366), Canzoniere ή Rime (Λυρική Συλλογή) (1470), In vita e in morte de madonna Laura (1470), De contemptu mundi (1473), Ωδές, Σονέττα, Επιστολές (Προς τον Ρωμαϊκό λαό, Προς τις γενεές του μέλλοντος, Προς Κικέρωνα, Σενέκα, Ουάρωνα,) (1325-1366).

Βιβλιογραφία: [Έκδ. Opera omnia, (1554-1581), Marsand, Biblioteca Petrarchesca, Milan (1826), Ντομ. Ροσσέτι, Τεργέστη (1828)], F. de Sanctis, Saggio Critico sul Petrarca, 1869, H.J. Robinson, Petrarch, The first modern scholar and man of letters, 1898, P.G. de Nolhac, Pétrarque et l’ Umanisme, 1907, Colvi, Bibliotheca analitica petrarchesa, 1904, H.W. Eppelsheimar, Petrarca, 1926, Morris Bishop, Petrarch, 1961, Adelia Noferi, Petrarca, La poetiche, critiche, novecentesche, 1970, G.N. Körting, Petrarcas leben und Werke, 1978, V. Kirkham-Arm. Maggi, Petrarch, A critical guide to the complet works, 2009, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, Βικιπαίδεια.

Εικονογραφία: Προσωπογραφία, Ανώνυμος, Φλωρεντία, Ανδριάντας, Ανδρέα Ντελ Καστέλο, Σάντα Απολλώνια, Φλωρεντία, Άγαλμα, Galleria Uffici, Φλωρεντία.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΠΕΤΡΑΡΧΗΣ, ΑΦΡΙΚΗ

** ** **

Στην χριστιανική ηθική περιλαμβάνεται η ιουδαϊκή αντίληψη της Παλαιάς Διαθήκης, η διδασκαλία του Χριστού της Καινής Διαθήκης και η πατερική ηθική, η ηθική της Δύσης και του προτεσταντισμού.

Οι Εβραίοι οδηγήθηκαν στον μονοθεϊσμό ύστερα από μια αρχική περίοδο ανιμισμού. Ο Μωϋσής συναντά τον ένα και μοναδικό Θεό, εθνικό και ζηλόφθονο και οι προφήτες προαναγγέλουν την έλευση του λυτρωτή Θεού. Ο Ιεχωβά είναι θεός ισχυρός, θεός ηθικός, θεός αυστηρός. Στις δέκα εντολές περιέχεται ο κατάλογος των ηθικών αρετών. Λατρεία του Θεού, υικός σεβασμός, σεβασμός της ζωής, της τιμής, της ιδιοκτησίας, καταδίκη του ψεύδους, της μοιχείας, του φθόνου, ένα ιδεώδες άθροισμα της αυστηρής δικαιοσύνης. Η χριστιανική ηθική όμως, όχι μόνο επεκτείνει αλλά και μεταποιεί τους ηθικούς κανόνες της Π.Δ. Κεντρικός άξονας αυτής της ηθικής είναι βέβαια η σειρά της Δημιουργίας, της Πτώσης, της Ενσάρκωσης, της Ανάστασης και της Σωτηρίας. Ύψιστη επιδίωξη του ανθρώπου είναι η μίμηση του Χριστού, η απαλλαγή από την αμαρτία και η ηθική τελείωση για να εισέλθει στη βασιλεία των ουρανών. Ο Θεός όμως του Ευαγγελίου είναι ο Πατέρας, η αγαθότητα, η αλήθεια, η ανάσταση και η ζωή. Δυο είναι οι ηθικές εντολές του χριστιανισμού, η αγάπη του Θεού και η αγάπη του πλησίον μας. Ό,τι απομακρύνει από αυτή την αγάπη, πάθη, πλούτη, μέριμνες, πρέπει να αποφεύγεται. Ότι την προάγει, αδελφοσύνη, ελεημοσύνη, συγγνώμη, πρέπει να επιδιώκεται.

Ο ίδιος ο Χριστός δίδει ένα νέο ηθικό Δεκάλογο, προσδιορίζοντας τη μακαριότητα των πιστών και ο Παύλος εξυμνεί την πίστη, την ελπίδα και την αγάπη. Η ηθική περνά από τρία στάδια. Το πρώτο, η περίοδος των ειδωλολατρικών εθνών της αρχαιότητας, “ὅταν γὰρ τὰ μὴ νόμον ἔχοντα φύσει τὰ τοῦ νόμου ποιοῦσιν” (Προς Ρωμαίους, Β΄14). Το δεύτερο, η περίοδος του Μωσαϊκού νόμου, οπότε “νόμος δὲ παρεισῆλθεν ἵνα πλεονάσῃ τὸ παράπτωμα” (Προς Ρωμαίους, Ε΄20) έγινε δυνατή η επίγνωση της αμαρτίας. Το τρίτο, η περίοδος μετά το νόμο, ο χριστιανικός αιώνας της δικαίωσης, όχι με τα έργα του νόμου πλέον αλλά με την πίστη στον Χριστό, “δικαιωθέντες οὖν ἐκ πίστεως εἰρήνην ἔχομεν πρὸς τὸν Θεὸν διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἱησοὺ Χριστοῦ” (Προς Ρωμαίους, Ε΄1).