Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΚΑΡΟΛΟΣ ΜΑΡΞ – KARL MARX
Τρηρ (Τρίβηρα), Γερμανία 1818 – Λονδίνο 1883
Μέγας Γερμανός φιλόσοφος, κοινωνιολόγος και οικονομολόγος, ιδρυτής του ιστορικού και διαλεκτικού υλισμού. Προφητική μορφή, μαχητικός και άθεος διανοούμενος, εξόριστος στη Γαλλία, στο Βέλγιο και στην Αγγλία, έζησε τραγική οικογενειακή ζωή. Με γενική ερμηνευτική αρχή την ταξική πάλη ανήγαγε το προλεταριάτο σε παράγοντα χειραφέτησης της ανθρωπότητας. Μετά το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, περιγράφει στο Κεφάλαιο τις κινητήριες δυνάμεις της κεφαλαιοκρατικής εκμετάλλευσης και ως ηγετικό στέλεχος της Α’ Διεθνούς επιβάλλει ως στόχο της την εξάλειψη του καπιταλισμού. Η διδασκαλία του Μαρξ είναι ο νόμιμος κληρονόμος των καλύτερων δημιουργημάτων της ανθρωπότητας στον 19ο αιώνα, της γερμανικής φιλοσοφίας, της αγγλικής πολιτικής οικονομίας και του γαλλικού σοσιαλισμού. Έτσι και ο μαρξισμός επηρέασε και επηρεάζει τη φιλοσοφική σκέψη και την πολιτική δράση σ’ ολόκληρο τον κόσμο.
Έργα: Περί της διαφοράς της περί φύσεως φιλοσοφίας του Δημοκρίτου και του Επικούρου (1841), Συμβολή στην κριτική της εγελιανής φιλοσοφίας του Δικαίου (1843), Οικονομικά και φιλοσοφικά χειρόγραφα (1844), Αγία Οικογένεια (1845), Γερμανική ιδεολογία (1846), Η αθλιότητα της φιλοσοφίας (1847), Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία (1850), Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη (1852), Κριτική της πολιτικής οικονομίας (1859), Ιδρυτική διακήρυξη της Α’ εργατικής διεθνούς (1864), Μισθός, τιμή και κέρδος (1865), Το κεφάλαιο (1867), Κριτική του προγράμματος της Γκότα (1875).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. K. Marx – F. Engels, Gesammtausgabe (MEGA), Berlin (1975)], Ν. Μπουχάριν, Θεωρία του ιστορικού υλισμού, 1921, Κ. Κάουτσκυ, Η οικονομική θεωρία του Καρλ Μαρξ, 1887/1903, Β.Ι. Λένιν, Οι τρεις πηγές και τα τρία συστατικά του μαρξισμού, 1913, Ζαν Ζωρές – Λαφάργκ, Ιστορικός ιδεαλισμός και ιστορικός υλισμός, 1927, V.I. Lenine, Karl Marx et sa doctrine, 1937, A. Cornu, Karl Marx et la pensée moderne, 1948, J. Staline, Le Marxisme et la question nationale et coloniale, 1949, Leszek Kolakowski, Main currents of Marxism, 1978, Alex Callinicos, The revolutionary ideas of Karl Marx, 1983, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδκόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Ν.Κ. Βέρρου και Στ. Στεφανόπουλου).
Εικονογραφία: Επιτύμβια προτομή, Νεκροταφείο Χάιγκεϊτ, Λονδίνο.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε» (Μαρξ-Ένγκελς, Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, 1848).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ, ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ (ΒΙΒΛ. Α’)
* * *
Ο μαρξισμός επιζητά να αλλάξει τον κόσμο για να αλλάξει τη ζωή του καθενός μας. Οι Μαρξ και Ένγκελς παρουσίασαν μία μέθοδο για την επανασταστική αναδημιουργία του κόσμου και της κοινωνίας. Η υλιστική διαλεκτική μέθοδος είναι το αναποδογύρισμα της εγελιανής φιλοσοφίας και η θεώρηση του οικονομικού παράγοντα και της πάλης των τάξεων ως κινητήριων δυνάμεων της ιστορίας. Η θεωρία της εξέλιξης και της αλλαγής παραμένει ωστόσο πυρήνας του μαρξισμού. Το πέρασμα από τις ποσοτικές στις ποιοτικές αλλαγές είναι χαρακτηριστικό στοιχείο της. Για τον μαρξισμό η ανθρώπινη φύση (θέση) αλλοτριώνεται στην ταξική κοινωνία, ο άνθρωπος αποξενώνεται από τα δημιουργήματά του, την εργασία του, τον άλλο άνθρωπο (άρνηση) και οι λαοί μόνο με την επανάσταση θα αποτινάξουν το ζυγό της αλλοτρίωσης, ώστε οι άνθρωποι να αναπτυχθούν σε ελεύθερες προσωπικότητες (άρνηση της άρνησης).
Όπως γράφει ο Μαρξ στα Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα του, όσο αυξάνεται η αξία του κόσμου των πραγμάτων, τόσο απαξιώνεται ο κόσμος του ανθρώπου. Η εργασία δεν παράγει μόνο εμπορεύματα, αλλά παράγει τον εαυτό της και τον εργάτη ως εμπόρευμα. Το αντικείμενο που παράγεται από την εργασία αντιμετωπίζεται ως κάτι ξένο, ως δύναμη ανεξάρτητη από τον παραγωγό. Η αλλοτριωμένη εργασία μετατρέπει τον άνθρωπο σε ένα απλό μέσο της ατομικής ύπαρξης, τον αποξενώνει απ’ όλα τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του. Τελικά δηλαδή ο άνθρωπος αποξενώνεται από την ουσία του. Η αναίρεση αυτής της αποξένωσης συντελείται διαλεκτικά με την κατάργηση της αλλοτριωμένης εργασίας, μέσα στον ιστορικό υλισμό.
Ο κόσμος αποτελείται από ύλη που βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και περνά από την μια μορφή στην άλλη. Η ισορροπία των παραγωγικών δυνάμεων και σχέσεων, με την ανάπτυξη νέων παραγωγικών δυνάμεων, ανατρέπεται και η κοινωνία προχωρεί και φθάνει στην επαναστατική αποκατάσταση μιας νέας ισορροπίας.
